Swinisława (Zwinisława), (zm. po 1280), kasztelanowa wiślicka.
Była córką ks. lubiszewsko-tczewskiego Sambora II (zob.) i Matyldy, księżniczki meklemburskiej, córki Henryka Borzywoja II. Imię otrzymała po babce ojczystej, Swinisławie (zob.).
Po raz pierwszy S. została wspomniana 29 VI 1258, przy okazji dokonywanej przez ojca fundacji klasztoru cysterskiego w Pogódkach. Wymieniono ją jako pierwszą z sióstr, a więc starszą, przed Eufemią, Salomeą i Gertrudą. Ponieważ najstarszą córką Sambora II była Małgorzata (zob.), wówczas już królowa Danii, dało to niektórym badaczom powód do błędnego twierdzenia, że Swinisława było słowiańskim imieniem Małgorzaty, i że to Małgorzata Swinisława była obecna przy fundacji. Konsekwencją takiego stanowiska było również mylne odróżnienie S-y, córki Sambora II z r. 1258, od wspomnianej 16 X 1280 siostry ks. gdańskiego i pomorskiego Mściwoja II (bratanka Sambora II) (L. Qunadt, S. Kujot, E. Bahr). Nowsze badania (E. Rymar) uzasadniły jednak inny, wcześniejszy pogląd Oswalda Balzera, że w obu wypadkach chodziło o córkę Sambora II (a siostrę stryjeczną Mściwoja II), różną od Małgorzaty.
Dokument Mściwoja II z 16 X 1280, wystawiony podczas jego zjazdu z ks. inowrocławskim Siemomysłem (mężem młodszej siostry S-y Salomei) w Rzepce pod Wyszogrodem (obecnie dzielnica Bydgoszczy), wspomniał S-ę, jako żonę małopolskiego możnowładcy Dobiesława (zob.) Sądowica z rodu Odrowążów, syna lub wnuka kaszt. krakowskiego Sąda (zob.). W r. 1256 pełnił Dobiesław urząd kaszt. zawichojskiego, w r. 1258 kaszt. chrzanowskiego (dok. podejrzany), w r. 1259 wystąpił bez urzędu przy ks. Bolesławie Wstydliwym, gdy wyprzedawał majątki (działy w Klimontowie pod Proszowicami), a w r. 1271 jako kaszt. wiślicki i ponownie bez urzędu przy Bolesławie Wstydliwym w r. 1278. Małżeństwo S-y z Dobiesławem musiało zostać zawarte najpóźniej przed r. 1260 (najwcześniejsza data zawarcia związku małżeńskiego przez jej młodszą siostrę Eufemię z ks. Bolesławem Rogatką). Najpewniej nastąpiło to już ok. r. 1253, gdy dziad lub ojciec Dobiesława dzierżył kaszt. krakowską, najwyższy urząd w Małopolsce. W tym też czasie inny Odrowąż, Prędota z Białaczowa, był w l. 1239–66 bp. krakowskim, zaś sam Sambor II z pomocą Krzyżaków zakończył zwycięsko walkę z bratem Świętopełkiem o odzyskanie własnego księstwa. Za tą datą małżeństwa przemawia też fakt, że Andrzej, syn Dobiesława (najpewniej zrodzony ze S-y), samodzielnie działał na Śląsku już w r. 1274. Pośrednikami w zawarciu związku małżeńskiego byli zapewne Krzyżacy, współpracujący w tym czasie także z królem czeskim Przemysłem Ottokarem II, który w l. 1253–5, na początku konfliktu czesko-węgierskiego o spadek po austriackich Babenbergach, podjął próbę pozyskania ks. Bolesława Wstydliwego i możnowładztwa małopolskiego za pośrednictwem bp. Prędoty. Upadek znaczenia rodziny Dobiesława w r. 1258 był zapewne powodem czasowego powrotu S-y (możliwe że wraz z rodziną) na Pomorze i okazją do wzięcia przez nią udziału w uroczystej fundacji Pogódek. Objęcie przez męża urzędu kaszt. wiślickiego (1271), zbieżne czasowo z ostatecznym usunięciem ojca z Pomorza Wschodniego (ok. początku r. 1270) wyznaczałoby najpóźniejszy moment powrotu S-y do Małopolski. W r. 1280, kiedy ks. Mściwoj II skłonny był uregulować kwestię spadku po Samborze II z jego córkami, Dobiesław odegrał rolę mediatora między nim a ks. Siemomysłem. Wraz ze S-ą otrzymał za to od Mściwoja II nadanie wsi Łęg i Otorowo w kaszt. wyszogrodzkiej, z całkowitym immunitetem, tworzącym praktycznie niezależną włość; było to uważane również jako zaspokojenie praw S-y do spadku po ojcu. Dobiesław zmarł po 18 X 1280, data i miejsce zgonu S-y nie są znane. Od S-y i Dobiesława wywodziła się linia kujawskich Odrowążów (z Otorowa, Wierzchosławic i Więcławic).
Bahr E., Genealogie der pommerellischen Herzöge, „Zeitschr. des Westpreuss. Geschichtsvereins” H. 75: 1939 s. 51; Balzer, Genealogia; Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 2005 s. 281–2; Śliwiński B., Poczet książąt gdańskich. Dynastia Sobiesławiców XII–XIII wieku, Gd. 1997; Urzędnicy, IV/1; – Duda D., Rozwój terytorialny Pomorza polskiego, Kr. 1909 s. 79; Figalski M., Rządy Małgorzaty Samborówny w Danii w drugiej połowie XIII wieku, „Zap. Hist.” T. 33: 1968 z. 1 s. 10; Górski K., Ród Odrowążów w wiekach średnich, Kr. 1928 s. 27, 95; Jasiński K., Porozumienie kujawsko-pomorskie w 1280 r., „Zap. Hist.” T. 21: 1955 z. 1–2 s. 7 i n.; Kujot S., Dzieje Prus Królewskich, „Roczn. Tow. Nauk. w Tor.” T. 22/25: 1915/18 cz. 1 s. 1247; Łęga W., Społeczeństwo i państwo gdańsko-pomorskie w XII i XIII wieku, P. 1956 s. 270; Quandt L., Ostpommern, seine Fürsten, fürstliche Landestheilung und Districte „Baltische Studien” Bd. 16: 1856 H. 1 s. 109; Rymar E., Córki Sambora II lubiszewsko-tczewskiego, „Roczn. Gdań.” T. 38: 1978 z. 1 s. 41–6; Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gd. 2006 s. 464, 475, 644; Śliwiński B., Krąg krewniaczy biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, „Zesz. Nauk. Wydz. Human. Uniw. Gdań.”, 1984, S. Hist., nr 14; tenże, Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII–XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113–1296, W.–P. 1989; tenże, Rozwój własności rycerskiej w południowej części Kujaw Inowrocławskich w XII i XIII wieku, „Ziemia Kujawska” T. 9: 1993 z. 51–2; – Mon. Pol. Hist., IV (Monumentorum fundationis monasterii Pelplinensis fragmentum); Pomm. Urk.-buch, nr 317a.
Błażej Śliwiński