Szadeberg Tadeusz (1901–1994), rzeźbiarz, malarz, fotografik, pedagog.
Ur. 24 I we Włocławku, był synem Józefa, pochodzącego z rodziny kurlandzkiej wyższego urzędnika kolejowego, i Wandy z Kicińskich, która zmarła w połogu.
Od najwcześniejszego okresu życia mieszkał S. w Warszawie, gdzie ukończył Gimnazjum Realne Edwarda Aleksandra Rontalera. Następnie uczył się kolejno w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, kierowanej przez Jana Kauzika, i prywatnej szkole malarskiej Konrada Krzyżanowskiego (do r. 1922). Wykonał w tym okresie m.in. płaskorzeźbę w drewnie górala (Muz. Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku). W r. 1920 wziął udział jako ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej. Od r. 1922 studiował rzeźbę w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Warszawie pod kierunkiem Tadeusza Breyera; wśród jego nauczycieli byli też m.in. Stanisław Noakowski i Karol Tichy. Równocześnie słuchał wykładów z archeologii i teologii na Uniw. Warsz. oraz intensywnie uczył się języków obcych (później także m.in. chińskiego). W l. 1923–6 we współpracy z warszawskim architektem Stanisławem Rotbergiem projektował wnętrza i pawilony wystawowe. W r. 1924 zdobył w SSP nagrody pieniężne za rzeźbę oraz ceramikę; przyznano mu też stypendium, dzięki któremu wyjechał do Włoch i krótko kształcił się w Akad. Sztuk Pięknych we Florencji. W r. 1927 zaprojektował pawilon Polskiego Monopolu Spirytusowego na Targi Wschodnie we Lwowie oraz kierował pracami przy rekonstrukcji dawnych rzeźb na Starym Mieście w Warszawie. W l. 1927 i 1928 ponownie otrzymał w SSP nagrody za prace rzeźbiarskie i ceramiczne. Wziął udział w konkursie na pomnik Stefana Batorego i za popiersie króla (do r. 1939 stało na dziedzińcu Gimnazjum im. Batorego w Warszawie, zniszczone podczas wojny) otrzymał w r. 1928 pierwszą nagrodę. W konkursie pt. Wielcy Polacy uzyskał drugą nagrodę za hermę Rewolucjonista Mirecki (Głowa Mireckiego). Od r. 1929 należał do założonej przez profesorów i studentów SSP komercyjnej spółdzielni rzeźbiarskiej «Forma» (był jej współzałożycielem).
W r. 1930 ukończył S. studia w SSP. T.r. za Portret Aktorki (głowa Grety Garbo) zdobył pierwszą nagrodę na wystawie w TZSP w Warszawie i odtąd uczestniczył w kolejnych Salonach Towarzystwa. Został również członkiem ZPAP. W l. 1930–5 znaczną część jego działalności artystycznej stanowiły projekty stoisk i pawilonów wystawowych: na Targi Wschodnie we Lwowie i Wołyńskie w Równem (1930), Międzynarodowe Targi w Lipsku, Targi we Lwowie i Poznaniu (1931, dla Polskiego Monopolu Spirytusowego), Międzynarodową Wystawę Kolonialną w Paryżu (1931, 1932 i 1935) oraz na wystawy w Katowicach, Krakowie i Poznaniu (1932, dla Polskiego Monopolu Tytoniowego). Interesował się fotografią, m.in. wykonywał dokumentację zaprojektowanych pawilonów i stoisk, zdjęcia zabytków, fotografie reklamowe i portrety. Jako członek spółdzielni «Forma» uczestniczył w r. 1933 w wystawie Związku 5 Stowarzyszeń Artystycznych w Inst. Propagandy Sztuki w Warszawie. Na zamówienie MSZ wykonał tablicę pamiątkową posła na sejm Tadeusza Hołówki, odsłoniętą w grudniu 1933 na gmachu MSZ. W kwietniu 1935 w sklepie firmy «Alfa» przy ul. Mazowieckiej w Warszawie wystawił swe fotografie z Włoch; krytyka dostrzegła w nich «dramatyczną interpretację architektury». W r. 1936 podjął w Warszawie pracę nauczyciela w Państw. Inst. Robót Ręcznych (do r. 1938 kierował tam pracownią fotograficzną) oraz Państw. Gimnazjum Kupieckim, gdzie do r. 1944 uczył techniki reklamy. Na Salonie TZSP w r. 1937 otrzymał nagrodę «Hours Concours» za Portret Prezydenta (popiersie Ignacego Mościckiego, w r. 1945 ofiarowane Muz. Narodowemu w Warszawie).
S. tworzył głównie realistyczne portrety w gipsie, brązie i drewnie. Posągom, popiersiom, głowom i płaskorzeźbom nadawał wierne podobieństwo, starając się również uchwycić nastrój psychiczny modeli. Obok form klasycyzujących, pojawiały się również cechy rzeźby impresjonistycznej, widoczne zwłaszcza w porowatych powierzchniach. Przez wiele lat wyłączność na wykonywanie odlewów z gipsowych modeli S-a miała firma brązownicza «Bracia Łopieńscy» w Warszawie. Pod koniec l. trzydziestych, na skutek zatargu z Breyerem, część jego rzeźb pozostawionych w SSP (m.in. Rewolucjonista Mirecki) uległa zniszczeniu. S. przyjaźnił się lub utrzymywał bliższe kontakty z Bronisławem Linke, Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, Mają Berezowską, Kornelem Makuszyńskim, Witoldem Hulewiczem i Konstantym Sopoćką; szczególnie bliska zażyłość łączyła go z Józefem Pakulskim, którego też często fotografował.
Podczas okupacji niemieckiej, oprócz pracy w Państw. Gimnazjum Kupieckim, był S. czynny w tajnym nauczaniu. Działał też w konspiracji: wykonywał fałszywe dokumenty, organizował pomoc dla więźniów. Przez pewien czas ukrywał w swoim mieszkaniu Rotberga i malarza Jana Gotarda. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. część jego prac uległa zniszczeniu pod gruzami domu przy ul. Myśliwieckiej. Po upadku powstania przebywał w Krakowie, gdzie był na krótko aresztowany przez Gestapo, a po wyparciu w styczniu 1945 Niemców wrócił do Warszawy i z ramienia ZPAP zajmował się zabezpieczaniem ocalałych dzieł sztuki. Zaprojektował t.r. pierwszomajową dekorację Warszawy. Z braku odpowiedniej pracowni przestał w tym czasie rzeźbić. Jako fotograf dokumentował ruiny Warszawy, m.in. w wykonanym w l. czterdziestych cyklu Warszawa wykorzystał technikę gumy, stosowaną zwykle do zdjęć portretowych. Należał do prekursorów fotografii barwnej. W poł. l. czterdziestych wrócił do porzuconego w młodości pędzla, ukończył Wydz. Malarstwa na warszawskiej ASP i uzyskał w r. 1948 dyplom. Uczył w Technikum Fotograficznym w Łodzi oraz szkołach warszawskich: Państw. Liceum Przemysłu Odzieżowego (w l. 1947–50 historii ubiorów), Państw. Liceum Technik Teatralnych (w l. 1950–2 rysunków i kostiumologii), liceach im. Stefana Batorego, Marii Konopnickiej, Jana Kochanowskiego, Odzieżowym, a także Choreograficznym. W l. 1950–5 wykładał w Warszawie w Studium Nauczycielskim, a w l. 1952–66 w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Od r. 1948 był recenzentem (w zakresie liternictwa i reklamy) książek, wydawanych przez Państw. Zakłady Wydawnictw Szkolnych. Podejmował eksperymenty techniczne i wykonywał zdjęcia artystyczne.
Od początku l. sześćdziesiątych zajmował się S. niemal wyłącznie malarstwem, tworząc najpierw szkice akwarelowe i pastele, a od r. 1962 także obrazy olejne. Malował chmurne pejzaże, odznaczające się wyrafinowaną kompozycją, w których sporadycznie ukazywał architekturę i sztafaż ludzki, oraz idealizowane portrety, odmienne od dawnych, realistycznych portretów rzeźbionych. Był artystą konserwatywnym, jednak do końca poszukującym, a przez to nierównym. Obrazy pokazywał w Warszawie, m.in. na wystawach „Warszawa w sztuce” (1960, 1965, 1973), przeglądowych Warszawskiego Okręgu ZPAP (m.in. 1964, 1966, 1967, 1972) oraz pokazach tematycznych, m.in. „Łowiectwo w sztukach plastycznych” (1973). Związany z ogólnopolską grupą artystyczną «Zachęta», utworzoną przez malarzy realistów starszego pokolenia ze środowiska TZSP, wystawiał z nią m.in. w l. 1963–4 na objazdowej ekspozycji w Moskwie i dwunastu miastach ZSRR, w l. 1966 i 1977 na Politechn. Warsz., oraz w r. 1977 w Krakowie, gdzie otrzymał nagrodę. W r. 1979 uczestniczył w ekspozycji „Artyści Warszawy w Międzynarodowym Roku Dziecka”; w r. 1981 wystawiał podczas VIII Warszawskiego Festiwalu Sztuk Pięknych. Po raz ostatni w Warszawie eksponował obrazy w r. 1991, z okazji X Dekady Sztuki na ASP. Przez całe życie wiele podróżował po Europie; w l. międzywojennych zwiedził Austrię, Belgię, Czechosłowację, Francję, Jugosławię, Niemcy i Włochy, po wojnie także Bułgarię i Węgry. Swój dorobek artystyczny przekazał w sierpniu 1992 Muz. Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku; w r.n. dar zaprezentowano na wystawie. Zmarł 5 XII 1994 w Warszawie, został pochowany 9 XII na cmentarzu Powązkowskim; w r. 1995 jego nazwisko wykuto na tablicy ZPAP w Alei Zasłużonych.
W zawartym w r. 1956 małżeństwie z Hanną Witkowską (zm. 1977), S. dzieci nie miał.
Oprócz kolekcji we Włocławku, pojedyncze prace S-a znajdują się w Warszawie w Muz. Narodowym i Muz. Historycznym oraz Bibliotece Narodowej, a także w kolekcjach prywatnych w Polsce i za granicą. Jego obrazy pojawiają się w polskim handlu antykwarycznym. Podarowany Szwecji w kwietniu 1994 Portret Aktorki, eksponowano w r. 1995 w Sztokholmie i Londynie, podczas obchodów stulecia światowego kina. Wystawy prac S-a zorganizowano w r. 2001 w Muz. Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie (ze zbiorów prywatnych) i muzeum we Włocławku, a w styczniu 2002 w Muz. Diecezjalnym w Płocku, gdzie w r. 2009 nadano jednej z sal imię S-a.
Autoportret z r. 1945, rys.; Głowa S-a przez Teresę Pastuszka-Kowalską z r. 1997, brąz; Fot. w Muz. Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku; – Bénézit, Dictionnaire (1966); Słownik artystów plastyków Okręgu Warszawskiego ZPAP, W. 1972; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXXII; Vollmer, Künstler Lexikon, XIX; – X wystawa malarstwa warszawskiego okręgu ZPAP, W. 1964; XI wystawa malarstwa i grafiki okręgu warszawskiego ZPAP, W. 1966; Katalog wystawy Związku 5 Stowarzyszeń Artystycznych, W. 1933; Kotula K., Sztuka Tadeusza Szadeberga, Włocławek 1993; Przewodnik TZSP Salon 1930, s. 40; toż za r. 1935, s. 38; toż za r. 1936, s. 35; toż za r. 1937, s. 46; Rzeźba polska 1946–1960, W. 1962; – Bartoszewicz W., Buda na Powiślu, W. 1966; „Forma”. Spółdzielnia rzeźbiarska w Warszawie, W. 1930; Goździalska M., Poszukiwanie perfekcji, „Dzien. Ziemi Dobrzyńskiej i Kujawskiej” 1993; Grubert H., Na wystawie grupy „Zachęta” w Politechnice Warszawskiej, „Express Wieczorny” 1962 nr 92; Kaczmarski J., XII Okręgowa, „Przegl. Artyst.” 1969 nr 3 s. 20–4; Mortkowicz-Olczakowa H., Pod znakiem kłoska, W. 1962; Piwocki, Hist. ASP, s. 220; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; [Sunderland J.] J.S., P.T.F. Ślązacy i inne wystawy (YMCA, Alfa, Szadeberg), „Gaz. Pol.” 1935 nr z 23 IV; – Roczn. CBWA za l. 1965, 1966, 1967, W.; – „Express Wieczorny” 1964 nr 20; „Gaz. Wyborcza” 2001 nr z 26 I; „Kur. Warsz.” 1933 nr 262; „Myśl Społ.” 1969 nr 27; „Stolica” 1963 nr 5, 1966 nr 18, 1979 nr 1; „Sztuki Piękne” R. 4: 1928, R. 6: 1930, R. 9: 1933 nr 9/10 s. 337; „Świat” 1933 nr 40; „Tyg. Ciechanowiecki” 2001 nr 6; „Tyg. Ilustr.” 1928 nr 22 s. 413–14; „Tyg. Katol.” 1968 nr 49; – Mater. Red. PSB: Biogram S-a autorstwa Aliny Noyszewskiej.
Red.