INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Teodor Konstanty Orzechowski (Biberstein-Orzechowski) h. Rogala      Skarb drogich cnót i chwały prozapii panów Orzechowskich (...), Wilno 1729 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, sygn.: SD XVIII.3.385 - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl

Teodor Konstanty Orzechowski (Biberstein-Orzechowski) h. Rogala  

 
 
2 poł. XVII w. - 1730, przed 15 IV
Biogram został opublikowany w 1979 r. w XXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Orzechowski (Biberstein-Orzechowski) Teodor Konstanty h. Rogala (zm. 1730), działacz kalwiński i parlamentarny, kasztelan małogoski. Był młodszym synem Pawła Bogusława (zob.). Wraz z bratem Krzysztofem Władysławem immatrykulował się 17 III 1673 na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. W wyniku podziału majątku w r. 1694 (3 IV) O. wziął 6 wsi pełnych i 1 częściową położonych wokół Bełżyc. Otrzymał też bibliotekę. Prawdopodobnie prawnik z wykształcenia, 27 VII 1699 był deputatem do sądów kapturowych woj. lubelskiego, a w r. n. elektorem z tegoż województwa. Jako podstoli lubelski był posłem na sejm walny 1701 r. Zabierał głos w obronie praw dysydentów, domagał się poruszenia sprawy niedawnej koronacji elektora brandenburskiego. W sprawie waśni na Litwie doradzał łagodzenie i prosił o pozwolenie na odczytanie listu Sapiehów do sejmu. Zasługą O-ego i Jana Gałęzowskiego, pisarza ziemskiego lubelskiego, było wykupienie (za 16 800 zł) od Szwedów ksiąg grodzkich lubelskich i Trybunału Lubelskiego i ulokowanie ich w twierdzy zamojskiej. Sejmik lubelski 31 V 1703 oprócz podziękowań za «pożyteczną przysługę całej Rzeczypospolitej» podjął uchwałę o zwróceniu im wydatkowanej kwoty z dochodów państwowych, a sejm lubelski z czerwca t. r. potwierdził uchwałę sejmiku i przyznał O-emu nagrodę w wysokości 1 000 talarów. O. był wielokrotnym marszałkiem sądów skarbowych i z tego tytułu sejmik lubelski (11 I 1712) uchwalił dlań nagrodę za «wielkie prace, fatygi częste, zjeżdżania i ekspensa… na sądach fiskalnych».

Kontynuując tradycje rodu, był O. protektorem zborów kalwińskich. Troszczył się przede wszystkim o budynki i ministrów zboru w Bełżycach. Brał udział w wielu synodach prowincjonalnych i dystryktowych, obradujących m. in. w tym mieście. Zgromadzenia te zwracały się do niego z wieloma prośbami (w r. 1699 o ulokowanie sum zborowych «na ratuszu» w Gdańsku). O. wspomagał finansowo alumnów kształcących się za granicą. Zabiegał o stypendia dla nich (w Berlinie lub Frankfurcie) u elektora brandenburskiego, a następnie króla Fryderyka I. Trzymał też sumy zborowe i wypłacał należne od nich prowizje. Za działalność tę O. był nękany różnymi pozwami sądowymi. Sypały się na niego różne wyroki. W piśmie królewskim z 4 X 1700 obwiniony był niesłusznie o to, jakoby nie dopuścił katolików (księży i żony Janiny z Szumowskich) do chorego brata Jana Karola, celem jego nawrócenia, oraz o protegowanie kaznodziei kalwińskiego Jana Petroselina (1699). O. miał także liczne procesy o dziesięcinę i spory majątkowe z Felicjanem Gałęzowskim, który w r. 1713 kupił Bełżyce i z tego tytułu rościł pretensje do terenów wokół zboru i cmentarza. Spory z Gałęzowskim, początkowo wyłącznie natury majątkowej, przekształciły się z czasem w konflikt na tle wyznaniowym. W r. 1726 zaskarżono O-ego przed Trybunałem m. in. o reperację zboru i dzwonnicy w Bełżycach i o urządzanie w mieście ceremonii kalwińskich. Dekret trybunalski zobowiązywał go też do zwiezienia na stos i spalenie przez kata swej biblioteki, w której znajdować się miały księgi heretyckie przeciwne religii katolickiej. Dekretowi temu O. się nie podporządkował. Nowy wyrok nakazywał zburzenie wzniesionych budowli, zaprzestanie prowadzenia prac wokół zboru i spalenie biblioteki, a patrona za niewykonanie poprzedniego wyroku skazywano na wieczną banicję. W r. 1727 August II wyrok Trybunału uchylił, gdyż orzeczenie specjalnej komisji nie stwierdziło faktu istnienia w bibliotece książek przeciwnych religii katolickiej. O., wprawdzie gorliwy kalwin, był bardzo tolerancyjny i życzliwie odnosił się do duchowieństwa katolickiego, wspierając księży i zakonników różnymi daninami. Troszczył się o klasztor i bibliotekę dominikanów lubelskich. Autor paszkwilu szkalującego O-ego (wyd. 1713), ks. Komornicki, został skazany przez sąd biskupi na półroczne więzienie, miesięczne rekolekcje i przeprosiny. O nawrócenie podstolego zabiegał bp krakowski Konstanty Feliks Szaniawski. W liście z 24 XI 1726 donosił O-emu, że syn jego Paweł przyjął religię katolicką. Życzył też ojcu, aby uczynił to samo. Tenże biskup zamierzał opublikować obfitą korespondencję (dotyczącą spraw religijnych) między O-m a franciszkaninem ks. Łapczyńskim. Na początku 1727 r. O. przeszedł na katolicyzm. W r. 1729 (15 VI) otrzymał kasztelanię małogoską. Zmarł w r. 1730, przed 15 IV.

O. był żonaty od r. 1690 z Marianną z Zielińskich. Ze związku tego miał syna Pawła (ur. ok. 1702; w r. 1722 rozpoczął studia w Lejdzie), podstolego lubelskiego, i trzy córki: Teodorę (ur. 1693), Annę (późniejszą Wysocką) oraz Marię Joannę, żonę Bogusława Niezabitowskiego, kaszt. nowogrodzkiego (zob.).

 

Enc. Org.; Niesiecki, VII; Uruski, XXII; – Hyczko G., Tworek S., W dobie upadku saskiego, w: Dzieje Lubelszczyzny, W. 1974 I 427; Konarski Sz., Szlachta kalwińska w Polsce, W. 1936; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskim w XVI–XVII w., L. 1933; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego, L. 1970 s. 351, 353, 355, 357, 359; Żurkowa R., Z dziejów biblioteki Teodora Konstantego Orzechowskiego 1694–1731 (mszp. w przygotowaniu do druku, „Roczn. B. PAN w Kr.” Nr 24); – Album Studiosorum Academiae Lugduno Batavae 1585–1885, Hagae Comitum 1885; Ältere Universitäts Matrikeln. Universität Frankfurt a. Oder, Hrsg. v. E. Friedlaender, Leipzig 1888 II; Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702, W. 1962; Elektorów poczet; Vol. leg., VI 52; – AGAD: Dep. Wil. 41 s. 490, 515, 527, BOZ 1184 s. 34v., 44v.; B. Łopacińskiego w L.: Archiwum Orzechowskich rkp. 104, 407, 1543, 1577, 1592, 1595, 1615; B. PAN w Kr.: rkp. 3272 t. 1, 3274, Teki Pawińskiego, Lauda sejmiku lubelskiego rkp. 8325, 8326; B. Uniw. Warsz.: Synod 4 s. 97, 105, Synod 9 s. 38–40, 27.

Stanisław Tworek

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Piotr Hadziewicz h. Wieniawa

2 poł. XVIII w. - 1782
prawnik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.