Orzechowski (Biberstein-Orzechowski) Teodor Konstanty h. Rogala (zm. 1730), działacz kalwiński i parlamentarny, kasztelan małogoski. Był młodszym synem Pawła Bogusława (zob.). Wraz z bratem Krzysztofem Władysławem immatrykulował się 17 III 1673 na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. W wyniku podziału majątku w r. 1694 (3 IV) O. wziął 6 wsi pełnych i 1 częściową położonych wokół Bełżyc. Otrzymał też bibliotekę. Prawdopodobnie prawnik z wykształcenia, 27 VII 1699 był deputatem do sądów kapturowych woj. lubelskiego, a w r. n. elektorem z tegoż województwa. Jako podstoli lubelski był posłem na sejm walny 1701 r. Zabierał głos w obronie praw dysydentów, domagał się poruszenia sprawy niedawnej koronacji elektora brandenburskiego. W sprawie waśni na Litwie doradzał łagodzenie i prosił o pozwolenie na odczytanie listu Sapiehów do sejmu. Zasługą O-ego i Jana Gałęzowskiego, pisarza ziemskiego lubelskiego, było wykupienie (za 16 800 zł) od Szwedów ksiąg grodzkich lubelskich i Trybunału Lubelskiego i ulokowanie ich w twierdzy zamojskiej. Sejmik lubelski 31 V 1703 oprócz podziękowań za «pożyteczną przysługę całej Rzeczypospolitej» podjął uchwałę o zwróceniu im wydatkowanej kwoty z dochodów państwowych, a sejm lubelski z czerwca t. r. potwierdził uchwałę sejmiku i przyznał O-emu nagrodę w wysokości 1 000 talarów. O. był wielokrotnym marszałkiem sądów skarbowych i z tego tytułu sejmik lubelski (11 I 1712) uchwalił dlań nagrodę za «wielkie prace, fatygi częste, zjeżdżania i ekspensa… na sądach fiskalnych».
Kontynuując tradycje rodu, był O. protektorem zborów kalwińskich. Troszczył się przede wszystkim o budynki i ministrów zboru w Bełżycach. Brał udział w wielu synodach prowincjonalnych i dystryktowych, obradujących m. in. w tym mieście. Zgromadzenia te zwracały się do niego z wieloma prośbami (w r. 1699 o ulokowanie sum zborowych «na ratuszu» w Gdańsku). O. wspomagał finansowo alumnów kształcących się za granicą. Zabiegał o stypendia dla nich (w Berlinie lub Frankfurcie) u elektora brandenburskiego, a następnie króla Fryderyka I. Trzymał też sumy zborowe i wypłacał należne od nich prowizje. Za działalność tę O. był nękany różnymi pozwami sądowymi. Sypały się na niego różne wyroki. W piśmie królewskim z 4 X 1700 obwiniony był niesłusznie o to, jakoby nie dopuścił katolików (księży i żony Janiny z Szumowskich) do chorego brata Jana Karola, celem jego nawrócenia, oraz o protegowanie kaznodziei kalwińskiego Jana Petroselina (1699). O. miał także liczne procesy o dziesięcinę i spory majątkowe z Felicjanem Gałęzowskim, który w r. 1713 kupił Bełżyce i z tego tytułu rościł pretensje do terenów wokół zboru i cmentarza. Spory z Gałęzowskim, początkowo wyłącznie natury majątkowej, przekształciły się z czasem w konflikt na tle wyznaniowym. W r. 1726 zaskarżono O-ego przed Trybunałem m. in. o reperację zboru i dzwonnicy w Bełżycach i o urządzanie w mieście ceremonii kalwińskich. Dekret trybunalski zobowiązywał go też do zwiezienia na stos i spalenie przez kata swej biblioteki, w której znajdować się miały księgi heretyckie przeciwne religii katolickiej. Dekretowi temu O. się nie podporządkował. Nowy wyrok nakazywał zburzenie wzniesionych budowli, zaprzestanie prowadzenia prac wokół zboru i spalenie biblioteki, a patrona za niewykonanie poprzedniego wyroku skazywano na wieczną banicję. W r. 1727 August II wyrok Trybunału uchylił, gdyż orzeczenie specjalnej komisji nie stwierdziło faktu istnienia w bibliotece książek przeciwnych religii katolickiej. O., wprawdzie gorliwy kalwin, był bardzo tolerancyjny i życzliwie odnosił się do duchowieństwa katolickiego, wspierając księży i zakonników różnymi daninami. Troszczył się o klasztor i bibliotekę dominikanów lubelskich. Autor paszkwilu szkalującego O-ego (wyd. 1713), ks. Komornicki, został skazany przez sąd biskupi na półroczne więzienie, miesięczne rekolekcje i przeprosiny. O nawrócenie podstolego zabiegał bp krakowski Konstanty Feliks Szaniawski. W liście z 24 XI 1726 donosił O-emu, że syn jego Paweł przyjął religię katolicką. Życzył też ojcu, aby uczynił to samo. Tenże biskup zamierzał opublikować obfitą korespondencję (dotyczącą spraw religijnych) między O-m a franciszkaninem ks. Łapczyńskim. Na początku 1727 r. O. przeszedł na katolicyzm. W r. 1729 (15 VI) otrzymał kasztelanię małogoską. Zmarł w r. 1730, przed 15 IV.
O. był żonaty od r. 1690 z Marianną z Zielińskich. Ze związku tego miał syna Pawła (ur. ok. 1702; w r. 1722 rozpoczął studia w Lejdzie), podstolego lubelskiego, i trzy córki: Teodorę (ur. 1693), Annę (późniejszą Wysocką) oraz Marię Joannę, żonę Bogusława Niezabitowskiego, kaszt. nowogrodzkiego (zob.).
Enc. Org.; Niesiecki, VII; Uruski, XXII; – Hyczko G., Tworek S., W dobie upadku saskiego, w: Dzieje Lubelszczyzny, W. 1974 I 427; Konarski Sz., Szlachta kalwińska w Polsce, W. 1936; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskim w XVI–XVII w., L. 1933; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego, L. 1970 s. 351, 353, 355, 357, 359; Żurkowa R., Z dziejów biblioteki Teodora Konstantego Orzechowskiego 1694–1731 (mszp. w przygotowaniu do druku, „Roczn. B. PAN w Kr.” Nr 24); – Album Studiosorum Academiae Lugduno Batavae 1585–1885, Hagae Comitum 1885; Ältere Universitäts Matrikeln. Universität Frankfurt a. Oder, Hrsg. v. E. Friedlaender, Leipzig 1888 II; Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702, W. 1962; Elektorów poczet; Vol. leg., VI 52; – AGAD: Dep. Wil. 41 s. 490, 515, 527, BOZ 1184 s. 34v., 44v.; B. Łopacińskiego w L.: Archiwum Orzechowskich rkp. 104, 407, 1543, 1577, 1592, 1595, 1615; B. PAN w Kr.: rkp. 3272 t. 1, 3274, Teki Pawińskiego, Lauda sejmiku lubelskiego rkp. 8325, 8326; B. Uniw. Warsz.: Synod 4 s. 97, 105, Synod 9 s. 38–40, 27.
Stanisław Tworek