Rzepnikowski Teofil (1843–1922), lekarz okulista, powstaniec 1863 r., działacz społeczny, organizator spółdzielczości kredytowej. Ur. 5 II w Radowiskach Małych (pow. wąbrzeski), był synem Józefa, ziemianina, i Elżbiety z Kłossowskich.
R. ukończył gimnazjum chełmińskie w r. 1862 (w l. szk. był członkiem tajnego tow. filomatów). Następnie studiował medycynę na uniwersytecie wrocławskim i tu należał (1862–3) do Tow. Literacko-Słowiańskiego. Po wybuchu powstania styczniowego przerwał studia, przedostał się przez granicę i znalazł się w szeregach powstańczych pod dowództwem Kazimierza Mielęckiego i Edmunda Calliera. Brał udział w bitwie pod Olszową 22 III 1863, w której został lekko ranny. Odznaczył się wyniesieniem rannego powstańca z pola bitwy.
Przez jeden semestr w r. 1863 R. kontynuował studia w Królewcu, następnie powrócił do Wrocławia, gdzie został ponownie immatrykulowany 19 V 1864. Studiował tu krótko, na początku zimy t.r. przeniósł się do Berlina, gdzie 30 VII 1867 otrzymał stopień doktora medycyny na podstawie pracy pt.: Über Trismus und Tetanus (Berlin 1867). Aby uzyskać prawo praktyki zdał w r. 1868 egzamin państwowy i w kwietniu t.r. osiedlił się w Lubawie w Prusach Zachodnich. Praktykował tam jako okulista do końca życia.
Obok pracy zawodowej R. był mocno zaangażowany w pracę społeczno-gospodarczą i kulturalną. W r. 1874 został członkiem zwycz. Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu. W r. 1875 należał do założycieli Tow. Naukowego w Toruniu. Prowadził w Lubawie i w pow. lubawskim wielokierunkową działalność mającą na celu ożywienie polskiego ruchu narodowego. W krótkim czasie R. zyskał sobie popularność wśród Polaków. W r. 1885 założył Tow. Społeczno-Kulturalne «Wiara», mające służyć umacnianiu polskości. Utworzył amatorski zespół, przygotowywał przedstawienia w polskich strojach narodowych lub strojach ludowych z okolic Lubawy, założył Tow. Śpiewacze. Szczególną wagę R. przywiązywał do sprawy polskiej działalności gospodarczej, zwłaszcza spółdzielczości pożyczkowej. Zorganizował w tym celu 16-osobową grupę i założył 14 III 1870 Spółkę Pożyczkową ze szczupłym wkładem 2 880 marek. Po wybuchu wojny francusko-pruskiej został powołany do wojska. Po powrocie do Lubawy w kwietniu 1871 rozpoczął energiczną działalność w celu rozwoju Spółki. Uzyskał spory kredyt od polskiego prywatnego banku w Toruniu. Stopniowo, ale stale powiększała się liczba członków Spółki, w r. 1875 liczyła 580, w r. 1880 1 020 osób, a po pięciu latach jej istnienia wkłady sięgały 231 255 marek, po dziesięciu 425 tys. marek. Aby zdobyć zaufanie i poparcie dla Spółki, R. spowodował w r. 1872 wprowadzenie zasady udzielania niskoprocentowych i długoterminowych pożyczek. Kredyty były udzielane jedynie wówczas, gdy pozwalały na to własne zasoby. Obrót kapitału stale się powiększał, osiągając miliony marek. W r. 1892 Spółka przekształciła się w Bank Ludowy, najsilniejszy i najprężniejszy w Prusach Zachodnich pod względem wysokości obrotów, obejmujący swoim zasięgiem także pow. nidzicki i ostródzki. Z inicjatywy R-ego stanął okazały budynek Banku Ludowego w Lubawie. Bank ten pod kierownictwem R-ego, który był jego prezesem do śmierci, odegrał dużą rolę w umożliwieniu wykupywania ziemi przez ludność mazurską; dzięki długoterminowym pożyczkom Mazurzy – za namową R-ego – zaczęli nabywać ziemię z parcelacji niemieckich majątków. R. przyczynił się do usprawnienia tej akcji; Bank skupywał sam ziemię i sprzedawał Mazurom na korzystnych warunkach. Kontrakcja niemiecka (Deutsche Hilfskasse) nie zahamowała dalszego rozwoju Banku. Podobne banki R. zakładał i w innych miastach pomorskich.
W r. 1880 wydał R. broszurę O spółkach systemu Reiffeisena i zastosowaniu go w naszych warunkach ekonomicznych (P.) i wystąpił na sejmiku Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu z ważnym przemówieniem, w którym postulował stosowanie niskich kwot udziałów wpłacanych ratalnie, nieograniczoną: odpowiedzialność członków (co miało podnieść zaufanie wkładców do spółdzielni), powszechność członkostwa, udzielanie na weksle kredytów, spłacanych ratalnie w dłuższych terminach, ustalanych umownie, tworzenie niepodzielnego funduszu rezerwowego i ustalenie zysku Spółdzielni na niskim poziomie rocznym (ok. 8%). Sejmik Związku przyjął te zasady, oparte zresztą na praktyce zarówno Spółki lubawskiej jak i innych spółdzielni kredytowych. R., bliski współpracownik ks. Piotra Wawrzyniaka, był współtwórcą założonego w r. 1886 Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu, od r. 1887 rewidentem tego Banku, od r. 1890 członkiem patronatu (zarządu) i od r. 1891 zastępcą patrona, zaś od r. 1906 do r. 1907 dyrektorem Banku. Poza tym od r. 1890 wchodził w skład Rady Nadzorczej Banku (prezes w r. 1921). Przyczynił się również do założenia Banku Związku w Toruniu i Banku Ludowego w Szczytnie (1910). Zasługą R-ego było wystaranie się o uprawnienia rewizyjne dla Związku Spółek, co zapewniło jednolitość systemu spółdzielczości kredytowej. Przekonał także ogół spółdzielców o szkodliwości zakładania odrębnych pozazwiązkowych spółdzielni kredytowych, które popierał rząd pruski. Przez wiele lat był R. prezesem rady nadzorczej Banku Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń «Vesta» w Poznaniu.
Stał się cenionym znawcą spółdzielczości kredytowej.
R. publikował w „Dzienniku Poznańskim” i w „Poradniku dla Spółek” artykuły na temat zadań spółek, funduszów rezerwowych, metod rewizji, kontroli wewnętrznej, zasad kredytowania i odpowiedzialności członków. Często wygłaszał referaty na sejmikach Związku Spółek. Opracował statut fundacji im. Jana Nepomucena Skalskiego, ustanowionej przy Banku Ludowym w Lubawie dla uczniów miejscowego progimnazjum oraz był prezesem zarządu fundacji.
W r. 1890 został R. wybrany z okręgu lubawsko-suskiego do parlamentu Rzeszy. Wygrał powtórnie wybory w r. 1893 i pozostał posłem do r. 1898. W l. 1893–8 posłował do sejmu pruskiego. Jako poseł występował w obronie ludności polskiej, domagając się równych praw wyborczych (1898) i piętnując szykany ze strony władz administracyjnych. Przez ok. 30 lat był prezesem Polskiego Komitetu Wyborczego na okręg lubawski (do pierwszej wojny światowej). Działał przez wiele lat jako radny miejski i przewodniczący Rady. Był także deputatem w sejmiku powiatowym. Założył w r. 1870 Tow. Rolnicze dla pow. lubawskiego, w r. 1900 Bank Konsumowy, w r. 1904 Bazar (sklep konfekcji). Z jego też inicjatywy ok. r. 1880 powstało Tow. Przemysłowców, a w r. 1919 Tow. Kupców Przemysłowych. Był członkiem dozoru szkolnego, opiekunem czytelni ludowej. W r. 1896 założył Tow. Gimnastyczne «Sokół», którego został pierwszym prezesem, a potem prezesem honorowym. Działał w Tow. Pomocy Naukowej dla Prus Zachodnich (członek Dyrekcji i długoletni skarbnik), które na terenie pow. lubawskiego wspierało materialnie ubogą, ale zdolną młodzież. W Szczytnie opiekował się pismem „Mazur”, spowodował kupno posesji i drukarni i był doradcą i przyjacielem redaktora tego pisma Kazimierza Jaroszyka. Należał do współzałożycieli drukarni i księgarni «Drwęca».
W r. 1918 został członkiem Powiatowej Rady Ludowej, delegatem II Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku i od grudnia 1918 do końca 1919 r. komendantem tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza Gdańskiego. Z powodu dekonspiracji przygotowań do powstania R. musiał opuścić Prusy i wtedy przebywał w Rypinie. Gdy WP wkroczyło do Lubawy, mianowano go 19 I 1920 pierwszym starostą tego powiatu. Mimo swego wieku zaangażował się mocno w akcję plebiscytową na Mazurach. Dn. 6 XII 1921 przyjechał do Barczewa w celach prywatnych. Brutalnie pobity w hotelu przez Niemców nie odzyskał już zdrowia. Zmarł 8 II 1922 w Lubawie, wskutek grypy, pochowany został na miejscowym cmentarzu. Pogrzeb miał charakter manifestacyjny, zgromadził społeczeństwo pomorskie wyrażające w ten sposób swoje uznanie dla zasług R-ego.
Ożeniony z Michaliną z Wierzbickich miał R. córkę Marię (1890–1942), żonę Kazimierza Donimirskiego, działacza kółek rolniczych, banków ludowych i towarzystw oświatowych na Pomorzu.
Estreicher w. XIX; Konopka, Polska bibliogr. lek. XIX w., IX; Kośmiński, Słown. lekarzów; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w. (bibliogr.); Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku, W. 1991 I (fot.); – Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848–1920, Gd. 1986; tenże, Z dziejów pracy organicznej na Pomorzu. Działalność gospodarcza Stanisława Sikorskiego w okresie zaboru pruskiego, Gd. 1979; Chłosta J., Kazimierz Jaroszyk, Olsztyn 1986; Echa napadu na dra Rzepnikowskiego, „Pielgrzym” (Pelplin) 1922 nr 13 s. 3; Jotel L., Wielki mąż z małej Lubawy, „Warmia i Mazury” 1973 nr 5 s. 24, 26 (podob.); Kuszelak G., Polacy na studiach lekarskich w Berlinie, „Arch. Hist. Med.” R. 35: 1972 s. 117; Michałowski W., Życie i działalność społeczno-polityczna dra med. Teofila Rzepnikowskiego, tamże T. 35: 1972 s. 309–19; Myśliborski-Wołowski S., Udział Prus Zachodnich w powstaniu styczniowym, W. 1968; Ochociński S., Polska działalność kredytowa na Pomorzu Gdańskim do 1918 r., „Zap. Hist.” T. 28: 1963 z. 2 s. 173–210; Śliwiński J., Lubawa. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1982; Śp. Teofil Rzepnikowski. Wspomnienie pośmiertne, „Pielgrzym” 1922 nr 20 s. 1–2; Tryniszewski E., Antoni Osuchowski, 1849–1928, Olsztyn 1985; Wojciechowski S., Historia spółdzielczości polskiej do 1914 roku, W. 1939 s. 61, 62, 71, 91 (podob. między s. 72 i 73); Veritate et scientia, W.-P. 1982; Wróblewski J., Polskie biblioteki ludowe w zaborze pruskim i na terenie Rzeszy Niemieckiej w latach 1843–1939, Olsztyn 1975; Zimmerman K., Powstanie i rozwój Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w W. Ks. Poznańskim i Prusach Zachodnich, w: Książka jubileuszowa Dziennika Poznańskiego 1859–1909, P. 1909 s. 157, 164; – Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 r. Wybór źródeł, Wyd. P. Stawecki, W. Wrzesiński, Olsztyn 1986; – „Jantarowe Szlaki” 1989 nr 2; „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” R. 1: 1878 s. 1; – Informacje Zdzisława Jaroszewskiego z W.
Piotr Szarejko