Czapski Tomasz Franciszek († 1733), z opata cystersów pelplińskich biskup chełmiński, był synem Franciszka Mirosława, podkom. malborskiego, dziedzica Przyłubia, Starych i Nowych Polaszek, i Zofii z Holtów Guldenbalków. Pleban w Milenz na Żuławach w r. 1701 i kanonik chełmiński, tegoż roku koadiutor opata pelplińskiego Skoroszewskiego, zatwierdzony przez króla Augusta II, zrezygnował z kanonii w r. 1702; w tymże roku prawie wszystkimi głosami wybrany został opatem. Wzniósł nowy kościół w Pogutkach, a rezydencję opacką w Pelplinie, ozdobił kościół opacki nowym ołtarzem, amboną i potężnymi mosiężnymi świecznikami. Przez 9 lat był generalnym komisarzem prowincji polskiej i litewskiej oo. cystersów. Zamianowany 1 VII 1726 bpem Diany i koadiutorem cum iure succedendi bpa chełmińskiego Kretkowskiego, miał wówczas lat przeszło 40, kapłaństwa około 20. Rządy opackie sprawował do zgonu bpa koadiuta (grudz. 1730).
Rządy biskupie rozpoczął 5 I 1731 (ingres do katedry chełmżyńskiej odbył w św. Trójcę, witany m. i. panegirykiem przez rektora koleg. toruń. Błociszewskiego, krzesło senackie objął 11 II 1731, poza tym był w Warszawie tylko w paźdz. 1732). Gorliwy i pracowity pasterz, wizytował całą diecezję pomezańską i część chełmińskiej, m. i. świątynie radzyńskie i grudziądzkie wraz z klasztorem pp. benedyktynek, wydając zarządzenia reformacyjne, dotyczące kultu i zabezpieczenia własności kościołów; w grudniu 1732 wizytował kościół katedralny (dwa razy odprawił tradycyjną procesję Bożego Ciała w Toruniu, uroczyście wraz z oo. jezuitami podejmowany i obdarzony przez radę miasta). Ważny jest obszerny jego »processus ad clerum«, datowany w marcu 1732. Nakazał odbywać wizyty dziekańskie i kongregacje dekanalne, rekolekcje, nauki katechizmowe zwłaszcza w Pomezanii dla wiernych narodowości niemieckiej, przypomniał obowiązek rezydencji przy kościołach, obrony praw Kościoła, przedkładania sobie umów dzierżawnych, uroczystego opatrywania chorych, chowania ubogich z eksportą i mszą św. itd. Wróciwszy z sejmiku malborskiego, zaniemógł w Starogardzie i tutaj zmarł 23 IV 1733. Pochowany w katedrze chełmżyńskiej.
Portrety bpa: na epitafium w Chełmży i w pałacu bpim w Pelplinie.
Arch. bpie w Pelplinie. Mscr. Sedl. Arch. Kapit. B. IV nr 3 i 49; Kron. jez. toruń. (rkp.); Kron. bened. grudz. (rkp.); Lib. mort. eccl. Szynych; Rzepnicki, Vitae praesulum, III 110 n.; Niesiecki; Lengnich, Gesch. Preuss., IX 389 n.; Wernicke, Gesch. Thorns, II 408 n.; Kujot, Opactwo pelpl., 1875, 284 n.; Wölky, Katalog d. Bfe Culm. w »Erml. Zeitschr.« VI 433; Märcker, Gesch. länd. Ortsch. Thorn., 681; »Przew. Katol.« 1931, 664; Frydrychowicz, Gesch. Cist. Abtei Pelplin, 111 n.; Mańkowski A., Prałaci i kanonicy kat. Chełm. w »R. T. N. Tor.«, XXXIII 24 n.; »Katolik Diec. Chełmińsk.« 1851, 272 i 301.
Ks. Alfons Mańkowski