Spasowicz Tomasz (1890–1970), inżynier chemik. Ur. 15 VII w Lublinie, był synem Tomasza i Marii Magdaleny Dejutrek.
S. uczył się w prywatnej Szkole Filologicznej (gimnazjum męskim) im. Staszica w Lublinie; w r. 1905 za udział w strajku szkolnym na rok został usunięty ze szkoły. Po zdaniu matury w r. 1909 studiował od t.r. chemię w École Supérieure des Textiles w Venders (prow. Liege) w Belgii. Dyplom inżyniera uzyskał w r. 1912 i przez dwa lata pracował w tamtejszych zakładach przemysłowych «Peltzer et Fils». Do kraju powrócił wiosną 1914 i podjął pracę w Fabryce Barwników Anilinowych «Allart, Rousseau et Cie» w Zgierzu, ale już jesienią t.r. przeniósł się do cukrowni «Milejów» pod Lublinem, gdzie był zatrudniony do r. 1917. W l. 1917–23 był kierownikiem Miejskiego Laboratorium Chemicznego w Lublinie i równocześnie pracownikiem utworzonego w r. 1921 lubelskiego oddziału Państwowego Centralnego Inst. Epidemiologicznego (od r. 1923 Państwowego Zakładu Higieny – PZH). W r. 1923 wyjechał za granicę na dalszą specjalizację z chemii: najpierw do Institut Polytechnique w Liège, potem do Francji, gdzie na uniwersytecie w Tuluzie uzyskał w r. 1925 drugi dyplom inżyniera chemii, i rok później – dyplom licencjata nauk chemicznych (odpowiednik stopnia magistra) nadawany przez francuskie Min. Oświaty. W l. 1926–7 ponownie pracował w lubelskim oddziale PZH i prowadził badania nad otrzymywaniem insuliny w skali laboratoryjnej. Następnie, rekomendowany przez Kazimierza Funka, został stypendystą Fundacji Rockefellera i przez rok zapoznawał się z technologią otrzymywania insuliny oraz jej kontroli farmakologicznej, pracując w zakładzie fizjologii University of Toronto J. Mac Leoda, oraz w laboratoriach uniwersyteckich w Waszyngtonie, Bostonie i Londynie.
Jesienią 1928 objął S. kierownictwo zorganizowanego przez siebie Wydz. Organopreparatów w Dziale Surowic i Szczepionek PZH w Warszawie. Tu w krótkim czasie udało mu się otrzymać insulinę o trwałej mocy i nadającą się do przechowywania. Stosując klasyczną technologię, zmodyfikowaną przez D. A. Scotta, uruchomił jej produkcję na skalę przemysłową, dzięki czemu Polska jako czwarty kraj w Europie (po Wielkiej Brytanii, Danii i Niemczech) stała się samowystarczalna w tym zakresie, a nawet podjęła eksport (od r. 1935) insuliny czystej i jej form do Czechosłowacji, Estonii i Jugosławii.
Równocześnie S. kontynuował badania naukowe, m.in. w r. 1930 opracował metodę przygotowywania wyciągu z tylnego płata przysadki mózgowej i uzyskany preparat wprowadził do produkcji w r. 1934 pod nazwą «Pituitrol PZH». W r. 1938 opatentował metodę przygotowania protaminy (wyciąg z mleczka ryb łososiowatych, pstrągów i troci) i w oparciu o nią uruchomił produkcję insuliny cynkowo-protaminowej o przedłużonym działaniu hipoglikemicznym. Był też autorem patentów na wyrób hormonu tyretropowego (1937) i na metodę produkcji «Extractum Hepatis PZH» (1939). Wyniki swoich badań ogłaszał na łamach „Medycyny Doświadczalnej i Społecznej”, „Lekarza Wojskowego” oraz „Polskiej Gazety Lekarskiej”. W l. 1932–6 prowadził wykłady o przyrządzaniu preparatów organoterapeutycznych dla studentów farmacji Uniw. Warsz.
Podczas drugiej wojny światowej władze niemieckie ograniczyły działalność PZH do zwalczania chorób zakaźnych. Nielegalnie S. prowadził jednak nadal produkcję insuliny w zakresie ograniczonym trudnościami surowcowymi. Po wojnie już od lutego 1945 uruchamiał stopniowo produkcję pituitrolu, wyciągu z wątroby oraz insuliny (w r. 1956 wznowiono jej eksport do Danii i Holandii). W r. 1950 produkcję preparatów przeniósł do wyłonionej z PZH Warszawskiej Wytwórni Surowic i Szczepionek (WWSS) «Biomed». W l. 1954–9 był kierownikiem Zakładu Chemii WWSS, potem dyrektorem technicznym. Opracował i wprowadził do produkcji metodę otrzymywania insuliny z cynkiem i globiną (1952) oraz metodę wytwarzania 1%-siarczanu protaminy, przywracającego normalną krzepliwość krwi po stosowaniu heparyny (1959). Po wojnie publikował najczęściej w „Polskim Tygodniku Lekarskim”, był autorem rozdziałów o organopreparatach w „Vademecum surowic i szczepionek” (W. 1963, 1964). Po przejściu na emeryturę 30 VI 1966 pełnił funkcję konsultanta WWSS «Biomed» i prowadził badania nad otrzymywaniem glukagonu, somatotropiny, prolaktyny i hialuronidazy. Przez wiele lat był też konsultantem i współautorem wielu usprawnień produkcyjnych w Tarchomińskich Zakładach Farmaceutycznych «Polfa». Zmarł 16 XII 1970 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. O-III-20). Odznaczony był m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963), dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1948).
W małżeństwie zawartym w r. 1926 z Janiną z Mroczkowskich (1897–1988), doktorem medycyny, miał S. troje dzieci: Magdalenę (ur. 1927), artystkę malarkę, Elżbietę Spasowicz-Scharf (ur. 1931), doktora medycyny, i Tomasza (ur. 1934), inżyniera mechanika.
Pol. bibliogr. lek. za l. 1953–4, 1963–4; – Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP. 1945–1970. Słownik biograficzny, W. 1972 (dot. córki S-a, Magdaleny); Enc. Warszawy; – Kikta T., Nekropol farmaceutyczny. Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1985; – Kikta T., Przemysł farmaceutyczny w Polsce (1823–1939), W. 1972; tenże, Tomasz Spasowicz – twórca polskiej insuliny, „Farmac. Pol.” R. 36: 1980 z. 3 s. 169–72 (fot.); Kojer R., Insulina jej biochemia i preparaty lecznicze, W. 1976 s. 59–60, 98; Szkoła czterech wieków. Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Lublinie, L. 1992 s. 251; – Uniwersytet Warszawski. Skład uniwersytetu i spis wykładów 1932/33–1935/36, W. 1932–5; – „Życie Warszawy” 1970 nr 301–302 (nekrologi); – Informacje córki, Magdaleny Spasowicz z W.
Stanisław Tadeusz Sroka