Szadek Tomasz (Tomasz z Szadka, Sządek, Sądek) (ok. 1550 – po 21 VII 1611), śpiewak, kompozytor.
Był synem Macieja, pochodził prawdopodobnie z Szadka (woj. sieradzkie); w źródłach, także przy zapisach muzycznych, występuje jednak zarówno jako «a Szadek» (nie, jak podaje H. Feicht, przy introicie, lecz przy mszy z r. 1580), jak i «Szadek» (lub «Schadek»), co pozwala również przypuszczać, że mógł należeć do krakowskiej rodziny mieszczańskiej Szadków. Prawdopodobnie był bratem Jakuba Szadka (również syna Macieja), który w r. 1569 uzyskał na Uniw. Krak. bakalaureat sztuk wyzwolonych.
W semestrze letnim 1560 zapisał się S. na Uniw. Krak.; uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych. Dn. 25 VI 1569 został zaangażowany w Krakowie jako śpiewak do kapeli królewskiej przez kierującego nią Jerzego Jasiuczyca (Jazwicza); przyznano mu wówczas 10 fl. rocznie na koszty stroju i strawne w wysokości 24 gr na tydzień. W r. 1572, po śmierci Jasiuczyca oraz króla Zygmunta Augusta, S. wraz z nielicznymi śpiewakami został na dworze; prawdopodobnie (w dokumentach był określany jedynie jako Tomasz Sacrae Maiestatis Regiae, czyli Tomasz «muzyk» królewski) od września t.r. do lutego 1573 śpiewał jako substytut (zastępca prebendarza) w kapeli rorantystów w Katedrze na Wawelu. W maju 1574 opuścił kapelę królewską. Dn. 26 II 1575 złożył przed archidiakonem krak. Stanisławem Krasińskim egzamin przed święceniami subdiakonatu z prowizją na wikariat kościoła katedralnego na Wawelu, a następnie egzaminy: 19 III t.r. przed święceniami diakonatu i 2 IV przed święceniami prezbiteratu. T.r. został prebendarzem roranckim z dochodem 32 fl. rocznie, podwyższonym w r. 1576 do 48 fl. (oprócz mieszkania i utrzymania). W r. 1578 opuścił kolegium rorantystów.
Prawdopodobnie w r. 1578 (data na kopii spisanej nieco później) skomponował S. czterogłosowy cykl ordinarium missae, nazwany w źródle Officium Dies est laetitiae (kopia bez odcinka Hosanna i części Agnus Dei w Arch. Kapit. Katedralnej w Kr., rkp. Kk I. 1; „Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej”, Wyd. Z. M. Szweykowski, Kr. 1957 XXXIII; „Musica Antiqua Polonica – Renesans”, Red. P. Poźniak, Kr. 1993 II). Był on oparty na melodii kolędy łacińskiej „Dies est laetitiae”, popularnej w Europie Środkowej od XV w., a w XVI w. śpiewanej też z tekstami polskimi. Melodię tę wprowadził S. w różnych głosach, najczęściej jako cantus firmus, w równych wartościach lub urytmizowaną i ornamentowaną, a także jako imitowany temat. Zapewne w r. 1580 (również data na kopii) skomponował drugi, czterogłosowy cykl ordinarium missae, nazwany w źródle Officium in melodiam motetae Pisneme (Arch. Kapit. Katedralnej w Kr., rkp. Kk I. 1; „Monumenta Musices Sacrae in Polonia”, Wyd. J. Surzyński, P. 1885 I; Wyd. anonimowe, Kr. 1936). Msza ta należy do rozpowszechnionego w Europie w 2. poł. XVI w. typu «missa parodia», w którym kompozytor wykorzystywał nie pojedynczą melodię wziętą z zewnątrz, lecz co najmniej dwa (zwykle więcej) głosy cudzego lub własnego utworu, aby ten materiał twórczo przekształcić. Msza S-a została oparta na pięciogłosowej chanson T. Crecquillona „Pis ne me peult venir”, której strukturę kompozytor mechanicznie powtarzał na początku kolejnych części (z pominięciem najwyższego głosu), a w dalszym ciągu utworu interesująco przetwarzał, na ogół rezygnując z uzupełniania jej nowym materiałem melodycznym. S. wykazał przy tym biegłość techniczną i zrozumienie idei parodiowania, kojarząc przy pomocy melodii-symbolu tekst mszy z odpowiednim tekstem wzoru. W nieznanym czasie, prawdopodobnie jednak w okresie przynależności do kapeli rorantystów, stworzył czterogłosowy introit Vultum tuum (Arch. Kapit. Katedralnej w Kr., rkp. Kk I. 4, Kk I. 6, dwie niekompletne, uzupełniające się kopie; supl. nutowy w: P. Poźniak, Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu, Kr. 1999). Dwuczęściowy introit (bez doksologii, którą często śpiewano wówczas z tą samą muzyką co psalm) oparty jest na równonutowym chorałowym cantus firmus, umieszczonym w tenorze (faktura konserwatywna, ale niemal obowiązująca w repertuarze propriów roranckich); w trzech pozostałych głosach zdarzają się imitacje niezwiązane melodycznie z chorałem. S-owi mylnie przypisywano także autorstwo dwóch innych propriów.
Między l. 1593 a 1598 został S. proboszczem w kościele p. wezw. Wszystkich Świętych w Rudawie. Jako wikariusz katedry krakowskiej mieszkał jednak na Wawelu w domu zwanym Pińczów, powierzając posługę kapłańską w Rudawie wikariuszom. Zaangażował się w dawny spór o przynależność parafialną wsi Pisary; dążył do przyłączenia jej do swej parafii i do pobierania z niej dziesięciny. Działania te wywołały konflikt z proboszczem parafii w Paczółtowicach, Adamem z Wysokienic, który 18 VI 1599 zwrócił się do krakowskiego sądu biskupiego z prośbą o zachowanie w mocy zakazu udzielania sakramentów i grzebania na cmentarzu przy kościele rudawskim mieszkańców Pisar, jako należących do paraf. paczółtowickiej, oraz utrzymania klątwy i kary 50 grzywien, nałożonej na S-a za nieprzestrzeganie tego zakazu. W r. 1602 występował S. jako penitencjarz kościoła katedralnego na Wawelu; w l.n. pełnił również funkcje dywizora, rewizora i wizytatora domów wikariuszy. Nie miał dobrej opinii: zarzucano mu niedbałość w wykonywaniu obowiązków i niespłacanie długów. Za zwlekanie z naprawą przeznaczonego dla niego domu był kilkakrotnie upominany i w związku z tym nakazano mu w r. 1602 wpłatę wadium w wysokości 30 fl. węgierskich. Zgorszenie budził jego tryb życia. Dn. 7 IV 1604 został oskarżony przez wikariusza Melchiora z Nowego Targu, że cztery dni wcześniej, wieczorem, zjawił się w domu wikariuszy na Wawelu pijany, sprowadzając do swego mieszkania kucharkę, którą rankiem znaleziono leżącą pod drzwiami «ledwie żywą». S. przyznał się do pijaństwa i przyprowadzenia kucharki, stwierdził jednak, że towarzyszyła mu ona «nie dla jakiegoś czynu niegodnego i rozpusty», a jedynie dla oświetlenia drogi, i jego kwaterę natychmiast opuściła. Świadkowie (wikariusze Maciej ze Szczebrzeszyna, Benedykt z Buska i Jan z Zakroczymia) oraz kucharka potwierdzili jednak wersję oskarżyciela; gdy ponadto okazało się, że już wcześniej zarzucano S-owi pijaństwo, przewodniczący sądowi wicedziekan zezwolił wprawdzie oskarżonemu na złożenie przysięgi oczyszczającej, ale za znieważenie domu i zgorszenie nakazał usunięcie go z domu wikariuszy i pozbawienie na pół roku dochodów. S. wniósł apelację do dziekana Erazma Dembińskiego, który już następnego dnia (8 IV) złagodził wyrok, zezwalając mu na pozostanie w domu wikariuszy. S. zmarł po 21 VII 1611. Dn. 18 XII 1614 proboszczem w Rudawie był już Wojciech Purzecki.
Twórczość S-a ma wielkie znaczenie dla historii muzyki polskiej, gdyż oprócz jego mszy zachowała się kompletnie z XVI w. tylko msza Marcina Leopolity i prawdopodobnie czterogłosowa msza Krzysztofa Borka. Trzy znane dziś utwory S-a, pisane na głosy niskie dla męskiego zespołu rorantystów, nie przekraczają średniego poziomu ówczesnej muzyki europejskiej, świadczą jednak o dobrym opanowaniu warsztatu kompozytorskiego. Dominuje w nich zdecydowanie polifonia o samodzielnym prowadzeniu głosów; struktury akordowe obecne są tylko jako figura noema, podkreślająca wagę poszczególnych słów lub zwrotów.
S. był mylnie utożsamiany ze śpiewakiem Tomaszem z Sącza (Sądecz, Sandecz) przyjętym na dwór królewski w r. 1559 lub 1569.
Chybiński, Słown. muzyków; Enc. Muzycz.; Grove’s Dictionary; Mizgalski G., Podręczna encyklopedia muzyki kościelnej, P. 1959; Die Musik in Gesch. u. Gegenwart; – Chybiński A., Msza pastoralna Tomasza Szadka, „Muz. Kośc.” T. 3: 1928 s. 2–7, 21–3, 46–9, 69–71, 93–5, 110–14, 130–4, 151–2, 205–7, T. 4: 1929 s. 16–17, 44–5, 77–8; tenże, Trzy przyczynki do historii muzyki w Krakowie w pierwszej połowie XVII wieku, w: Prace polonistyczne ofiarowane Janowi Łosiowi dla uczczenia dwudziestopięciolecia Jego działalności naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim 1902–1927, W. 1927; tenże, Ze studiów nad polską muzyką wokalną wielogłosową w XVI wieku, „Przegl. Muzycz.” 1910 nr 12, 15, 16; Feicht H., [wstęp do:] Officium „Dies est laetitiae”, Kr. 1957; Głuszcz-Zwolińska E., Muzyka nadworna ostatnich Jagiellonów, Kr. 1988 s. 59, 76, 122–3; Łobczowski J., Rudawa. Kościół, probostwo, parafia, Kr. 1916 s. 56, 165; Poźniak P., Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu, Kr. 1999; tenże, Technika parodiowania w mszy Tomasza Szadka, „Roczniki Teolog.-Kanoniczne” T. 34: 1987 z. 7 s. 159–72; Urban W., Losy wychowanków Akademii Krakowskiej w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku, w: Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie renesansu, Kr. 1964 s. 156, 190–1; – Album stud. Univ. Crac., III 36; Chybiński A., Materiały do dziejów królewskiej kapeli rorantystów na Wawelu. Cz. I: 1543–1624, Kr. 1910 s. 31–2, 38–9, 42; Księgi egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573–1614, Oprac. Z. Pietrzyk, Kr. 1991 nr 518, 1157, 2258, 3037, 3846, 5333; Statuta nec non liber promotionum (dot. brata S-a); Tomkowicz S., Materiały do historii stosunków kulturalnych w wieku XVI na dworze królewskim polskim, Kr. 1915.
Piotr Poźniak