Stegmann Wawrzyniec, pseud. Tribander (ok. 1610/11 – ok. 1655), działacz ariański, ostatni rektor Akademii Rakowskiej.

Pochodził z Marchii Brandenburskiej, prawdopodobnie z Neuruppin koło Poczdamu. Miał braci: Krzysztofa, Piotra i Joachima starszego (zob.).

Prawdopodobnie za namową Joachima związał się S. z braćmi polskimi i być może osiadł w dobrach K. von Sacka w Bobowicku, gdzie, zapewne po przeniesieniu się Marcina Ruara do Gdańska, przejął po nim obowiązki ministra. Synod ariański z r. 1633 dziękował Sackowi za wsparcie S-a kwotą 300 złp., dzięki której mógł on odwiedzić Brandenburgię. Prawdopodobnie otrzymał wówczas zadanie rozpoznania możliwości prowadzenia w Marchii propagandy socyniańskiej. Na początku r. 1633 był ponownie w Rzpltej i 15 I t.r. wpisał się do „Albumu przyjaciół” podróżującego po Polsce Holendra J. Naeranusa. W r. 1634 synod wezwał S-a do Rakowa, powierzając mu (po ustąpieniu Jerzego Nigrinusa) funkcję rektora Akademii z jednoczesnym obowiązkiem nauczania w klasie pierwszej (najwyższej). Synod z r. 1635 zlecił mu dopilnowanie z Janem Stoińskim druku podręcznika etyki Jana Crella, nie wiadomo jednak, czy brał on udział w wydaniu tej pracy („Prima ethices elementa”, Raków 1635). S. organizował publiczne dysputy i egzaminy uczniów, na które zapraszał wybijające się osobistości (podczas egzaminów w r. 1637 na jego mowę odpowiedział Andrzej Moskorzowski). Przyjaźnił się m.in. z poetą Szymonem Pistoriusem, do którego ok. r. 1637 adresował swoje trzy dystychy (zamieszczone w „Liber proverbiorum Salomonis carmine explicatus” Pistoriusa), na co tenże zrewanżował mu się swymi epigramatami (w zbiorze „Octernion XVI”, [b.m.r.w.]). Był również S. autorem wiersza skierowanego do wychowanka szkoły rakowskiej Stanisława Lubienieckiego. Przygotowywał do druku nieznaną dziś konfesję, którą chciał dedykować Jerzemu Wilhelmowi, «serenissimo electori Brandenburgico» (list do Ruara z 7 IV 1638). Interesował się sytuacją religijną w Gdańsku i prosił Ruara o opinię na temat najnowszego traktatu J. Bergiusa, poświęconego porozumieniu luteranów i kalwinistów. Równolegle z pracą szkolną pełnił obowiązki kaznodziei dla niemieckich członków zboru rakowskiego. Mimo niedostatków materialnych, którym dał wyraz w mowie wygłoszonej do kuratorów na początku r. 1638, kierował Akademią do czasu jej kasaty na mocy wyroku sądu sejmowego z 19 IV t.r.

Zagrożony karą gardła i infamii, opuścił S. Raków. Udał się do Koloszwaru (obecnie Cluj-Napoca) w Siedmiogrodzie, aby objąć stanowisko ministra, mimo że rada miejska prosiła o jego brata, Piotra. Skomplikowana sytuacja religijna w gminie koloszwarskiej sprawiła jednak, że wkrótce wyjechał z Siedmiogrodu. Dn. 18 VII 1639 jako «Laurentius Tribander Germanus» (określenie «Tribander» jest greckim przekładem niemieckiego nazwiska S-a) wpisał się na wydz. medyczny Akademii w Leydzie, ale już w r. 1640 przebywał w Rzpltej; na mocy uchwały synodu został skierowany na stanowisko ministra do Międzyrzecza w Wielkopolsce. Zapewne pod koniec t.r. lub na początku r. 1641 ponownie wyjechał za granicę i 5 III t.r. po raz drugi (tym razem jako «Laurentius Tribander nobilis Germanus») wpisał się na wydz. medyczny Akademii w Leydzie; odwiedził również Francję (prawdopodobnie Orlean). Wkrótce wrócił do Międzyrzecza, gdzie jednak nie uzyskał powszechnej akceptacji. W kwietniu i maju 1642 przebywał w Tarnowej koło Nowego Sącza, skąd sygnowane są dwa jego listy; w pierwszym z nich skarżył się doktorowi medycyny Janowi Wojeńskiemu na liczne dolegliwości zdrowotne, w drugim przesyłał byłemu uczniowi z Rakowa Dobiesławowi Cieklińskiemu kondolencje po śmierci żony, dedykując mu zarazem napisaną w związku z tym elegię. Ostatnie lata życia spędził w Żelechowie (Selechow) na terenie Brandenburgii, w posiadłości wdowy Elżbiety von Falckenreh. Przyjmowanie licznych socynian z Polski i Śląska, a wśród nich ministrów Jana Preussa i S-a, głoszących swobodnie swoje «bezbożne» nauki, spowodowało 26 VII 1653 oskarżenie protektorki przez Stany Nowej Marchii przed elektorem Fryderykiem Wilhelmem. W r. 1655 przeciw S-owi zostało skierowane oficjalne oskarżenie, ale do procesu najprawdopodobniej nie doszło. Wkrótce potem S. zmarł.

Estreicher; Wallace R., Antitrinitarian Biography, London 1850 III 65–6; – Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego, Wr. 1974; Kurdybacha Ł., Z dziejów pedagogiki ariańskiej, W. 1958; Szczotka S., Synody arian polskich, „Reform. w Polsce” R. 7–8: 1935–6; Szczucki L., Na marginesie książki o pedagogice ariańskiej, „Studia Filoz.” R. 3: 1959 nr 4 s. 164, 174; Tazbir J., Bracia polscy na wygnaniu, W. 1977; tenże, Stanisław Lubieniecki przywódca ariańskiej emigracji, W. 1961; Tync S., Wyższa szkoła braci polskich w Rakowie, w: Studia nad arianizmem, W. 1959; – Album przyjaciół Jana Naeranusa, Oprac. K. Kotońska, „Odr. i Reform. w Polsce” T. 34: 1989 s. 202; Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae, Hagae 1875; Bock, Historia antitrinitariorum, II; Miscellanea arianica, „Arch. Hist. Filoz. i Myśli Społ.” R. 6: 1960 s. 243, 275–9; Sandius C., Bibliotheca antitrinitariorum, W. 1967; Zeltner G. G., Historia crypto-socinismi [...] (Martini Ruari [...] epistolarum selectarum centuriae duae), Lipsiae 1729 s. 615–17.

Henryk Gmiterek