Kirchmayer (Kirchmajer) Wincenty Marcin Kanty (1820–1893), bankier, właściciel „Czasu”. Ur. 12 XI w Krakowie, był najstarszym synem Wincentego Antoniego i Franciszki Józefy z Bartlów. W r. 1834 ukończył Liceum św. Barbary w Krakowie, następnie uczył się w Paryżu. W l. 1837–42 odbywał praktykę w firmach handlowych i bankach w Paryżu, Londynie, Hamburgu, Lipsku, Berlinie, Wiedniu i w Warszawie. Dobrze przygotowany fachowo, został wcześnie wciągnięty do współpracy w domu handlowo-bankowym ojca, p. n. «F. J. Kirchmayer i Syn w Krakowie».
Już jako młody człowiek związał się z konserwatywnym dziennikiem „Czas”. Wg relacji Pawła Popiela, w r. 1848 był K. członkiem komitetu redakcyjnego i prowadził dział ekonomiczny pisma. W r. 1855, powołując się na opinię ministra spraw wewnętrznych A. Bacha, nakłonił członków spółki do sprzedania mu akcji „Czasu”, którego został odtąd jedynym właścicielem aż do r. 1870. Przejmując „Czas” na własność, pozostawił redakcji dziennika pełną swobodę oraz okazywał daleko idącą tolerancję wobec głoszonych przez „Czas” opinii i poglądów, nawet gdy szło o ocenę czynności własnego domu bankowego. Nieraz za to zarzucano mu, że z finansowych względów ulegał nazbyt w polityce redakcyjnej opinii abonentów. K. interesował się pismem; zachowana korespondencja K-a dotyczy m. in. obsady personalnej redakcji, doboru korespondentów i tematyki finansowej działu gospodarczego. Nadsyłał również z Wiednia informacje dotyczące aktualności politycznych i życia parlamentarnego. Pod jego redakcją „Czas” powiększył znacznie swą objętość i upodobnił swój układ do czołowych dzienników zachodnioeuropejskich. W r. 1855 K. zainicjował wydawanie magazynu naukowo-literackiego „Czas – Dodatek Miesięczny” (1856–1860), w którym zabierał również głos na tematy ekonomiczne (np. Przemysł krajów monarchii austryackiej na Wystawie Paryzkiej r. 1855, „Czas – Dod. Mies.” T. 1: 1856 s. 3–64). Niedobory finansowe „Czasu” pokrywał K. dochodami z własnej drukarni, którą posiadał w l. 1853–71 w Rynku Głównym nr 35 («Krzysztofory»). W l. 1858 i 1860 wsparł materialnie wydawnictwo „Biblioteki Polskiej” Kazimierza Józefa Turowskiego.
Po śmierci ojca prowadził samodzielnie jego firmę. Posiadał wielki zmysł handlowy. Rozszerzał i zmieniał asortyment towarów oraz umiejętnie angażował posiadane kapitały w szereg korzystnych operacji. W r. 1856 uczestniczył wraz z Leonem Sapiehą w konsorcjum budowy Kolei Karola Ludwika (Kraków–Lwów), a jego bank przyjmował wpłaty na akcje. W r. 1860 był współtwórcą, a w l. 1865–6 członkiem Rady Nadzorczej Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń («Florianka») w Krakowie. Starał się również o podniesienie i rozwój handlu i prowadził duże transakcje bydłem. Dzięki jego zabiegom we Wiedniu, powstała w r. 1862 targowica miejska w Krakowie. K. sprowadzał nowoczesne narzędzia rolnicze z Francji, Anglii i Ameryki. Prowadził od r. 1865 skład komisowy produktów młyna w Podgórzu. W odziedziczonych po ojcu dobrach ziemskich w Pleszowie produkował specjalny olej («salonowy») do lamp pokojowych. Dzięki obrotności i stosunkom towarzyskim wśród elity ziemiaństwa szybko począł odgrywać poważną rolę w życiu gospodarczym Krakowa i Galicji. Bardzo towarzyski, «wysoki, barczysty, z twarzą mocno zarośniętą faworytami, z monoklem w oku», był popularną postacią Krakowa owych czasów. Przebywał stale w otoczeniu bogatych przyjaciół (Adam Potocki, Leon i Adam Skorupkowie) i często odbywał z nimi podróże po Europie.
W l. 1858–70 był prezesem Izby Przemysłowo-Handlowej w Krakowie, w 1861–3 oraz 1866– 70 był radnym miejskim. Z ramienia namiestnika Agenora Gołuchowskiego został K. w r. 1859 mężem zaufania w komisji opracowującej zasady nowej ustawy gminnej. W l. 1861–6 z ramienia krakowskiej Izby Przemysłowo-Handlowej posłował do Sejmu Krajowego i do Rady Państwa, gdzie jednak nie przejawił większej aktywności. Należał również do Rady Zawiadowczej Kolei Karola Ludwika, rad nadzorczych: Banku Krajowego Galicyjskiego we Lwowie oraz Banku Związkowego we Wiedniu (Vereinsbank), Tow. Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie, Rady Ogólnej Tow. Dobroczynności w Krakowie. W l. 1861–7 był kuratorem Kasy Wspólnej Pomocy krakowskich drukarzy.
K. interesował się muzyką (zaprzyjaźnił się w młodości z Franciszkiem Lisztem) oraz teatrem (od r. 1864 finansował teatr krakowski dzierżawiony przez A. Skorupkę). Był zamiłowanym kolekcjonerem dzieł sztuki, broni, mebli, obrazów (w tym m. in. pędzla Piotra Breughela, Łukasza Cranacha i Jakuba Ruysdaela), książek, zabytkowej ceramiki oraz wyrobów ze srebra. Od r. 1858 był członkiem Dyrekcji Tow. Sztuk Pięknych w Krakowie, a w r. 1860 został członkiem czynnym Tow. Naukowego Krakowskiego. W r. 1861 został K. kawalerem Orderu Franciszka Józefa.
W końcu 1860 r. K. poparł w „Czasie” program autonomiczny zmierzający do spolszczenia administracji i szkolnictwa w Galicji. W r. n., ulegając naciskowi opinii publicznej, opowiedział się po stronie ruchu narodowego w Królestwie, a przeciw polityce A. Wielopolskiego; na tym tle doszło do usunięcia się z redakcji Maurycego Manna. Za zgodą K-a L. Chrzanowski prowadził w „Czasie” politykę «białych»; w pierwszych dniach po 22 I 1863 r. pomniejszał znaczenie ruchu zbrojnego, by jednak wkrótce przejść na jego stronę. K. angażował się osobiście w powołaniu do życia dyktatury M. Langiewicza i w sprawie odrzucenia carskiej amnestii. Bank jego kredytował różne operacje związane z organizacją oddziałów galicyjskich i sprowadzaniem broni. „Czas” oddał się na usługi Rządu Narodowego i jego komisarzy w Krakowie, którzy gwarantowali mu pokrycie strat w wypadku represji ze strony władz austriackich. Po ogłoszeniu stanu oblężenia w Galicji K. wycofał się ze stosunków z konspiracją.
W r. 1866 K., wykorzystując poparcie Min. Skarbu, zawiązał we Wiedniu spółkę z Samuelem Simundtem celem skupywania czeskich i galicyjskich dóbr rządowych (dawnych królewszczyzn) od Domänen-Consortium. Zaangażował w to depozyty na sumę 1 800 000 zł reńskich, złożone w jego banku przez bardzo licznych wierzycieli. Najważniejszymi wierzycielami, tzw. «wielką piątką», byli: A. Potocki, P. Popiel, Stanisław Małachowski, Franciszek Mycielski i Mieczysław Rey. Skutkiem niepowodzeń giełdowych przynaglony przez wierzycieli do zwrotu depozytów, rozwiązał spółkę z Simundtem (18 XII 1869) i starał się zaspokoić ich pretensje na drodze prywatnej. W tym okresie przebywał stale za granicą (głównie we Wiedniu), gdzie prowadził wystawny tryb życia. Powodowało to tym większe zaniepokojenie miejscowych wierzycieli, nie wydał im bowiem akcji Kolei Karola Ludwika, na które przyjął wpłaty z końcem 1869 r. Dn. 13 II 1870 r. K. przybył niespodziewanie do Krakowa, aby osobiście uspokoić wzburzoną, opinię, proponując na pokrycie długów zastaw drukarni, „Czasu”, własnych posiadłości (m. in. realności w Krakowie, dóbr Swoszowice i Pleszów, udział z zysków Kolei Karola Ludwika itp.) na sumę 2 200 000 zł reńskich. Do 17 II wypłacał nawet należności pojedynczym wierzycielom, po czym wyjechał nagle za granicę w niewiadomym kierunku. W Krakowie zawrzało. Okazało się, że posiadane walory nie pokrywają całej pretensji, w związku z czym oskarżono K-a o nadużycie na sumę przeszło 900 000 zł. reńskich i niewypłacalność. W głośnym procesie w Krakowie (16 III – 3 IV 1875) został K. skazany na 2 lata ciężkiego więzienia. Wyrok ten, dzięki zabiegom obrońcy Faustyna Jakubowskiego, został złagodzony na podstawie zmiany kwalifikacji przestępstwa; decyzją Sądu Najwyższego (15 XII 1875) K. został skazany tylko na 6 miesięcy aresztu. Ten głośny w całej monarchii «krach K-a» odbił się szerokim echem w współczesnej prasie polskiej. Znalazł także swój wyraz w twórczości publicystycznej Józefa Ignacego Kraszewskiego oraz satyrycznej Michała Bałuckiego i Jana Lama, a także w literaturze pięknej (komediodramat Józefa Narzymskiego, pt. „Epidemia”). Załamany bankructwem i niechętną mu opinią, K. wycofał się całkowicie z życia publicznego i zamieszkał w odosobnieniu u swej młodszej siostry Franciszki. K. był bezżenny. Zmarł nagle na wylew krwi do mózgu w pałacyku siostry na Dębnikach 28 VII 1893 r. Został pochowany 30 VII w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Pleszowie.
Fot. w Arch. Państw. w Kr.: rkp. IT 428/5 (C[zechówna] A., Dziennik, t. 5); – Estreicher; Oesterr. Biogr. Lexikon; Catalog der Vinc. Kirchmayer’schen reichhaltigen Sammlung von Waffen und Antiquitäten, Wien 1870; – Barycz H., Wśród gawędziarzy, pamiętnikarzy i uczonych galicyjskich, Kr. 1963 I; Beiersdorf O., Walka polityczna Czerwonych i Białych na terenie Krakowa w okresie powstania styczniowego, „Mpol. Studia Hist.” R. 5: 1964 z. 3/4 s. 11; Danek W., Publicystyka J. I. Kraszewskiego w l. 1859–1872, Wr. 1957; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1853–1866, Kr. 1958; Doerman A., Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie 1861–1911, Kr. 1911 s. 32, 56, X; Dużyk J., Kraków w dawnych felietonach, Kr. 1960 s. 21–4; Homola-Dzikowska I., Mikołaj Zyblikiewicz (1823–1887), Wr. 1964; Jubileusz „Czasu”, Kr. 1899 s. 45, 90, 93, 125–6, 167–8, 179–81, 216, 230, 292–3, 401–2; Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; Księga pamiątkowa na dziewięćdziesięciolecie dziennika „Czas”, W. 1938 s. 26, 30; Księga pamiątkowa Stowarzyszeń Drukarzy Krakowskich wydana w roku jubileuszowym, Kr. 1930 s. 16–7, 49–53; Lechicki Cz., Prasa galicyjska u progu walki o autonomię, „Biul. Prasozn. Krak. Ośrodka Badań Prasozn.” Nr 1: 1957 s. 32, 49; Lippoman J. A., Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kr. 1898 s. 132; L[ouis-Wawel] J., Przechadzka kronikarza po Rynku Krakowskim, Kr. 1890 s. 173; Mrazek J., Monografia Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, Kr. 1886 s. 21, 46, 85, 180, 241–2, 375; Tokarz W., Kraków w początkach powstania styczniowego i wyprawa na Miechów, Kr. 1915 I; Wyka K., Teka Stańczyka… w l. 1844–69, Wr. 1951; Zdrada J., Organizacja i stanowisko Koła Polskiego w wiedeńskiej Radzie Państwa 1861–1862, Zesz. Nauk. UJ Prace Hist., Kr. 1963 z. 12 s. 49, 54; tenże, Wybory do Galicyjskiego Sejmu Krajowego w 1867 roku, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1963 [druk.] 1964 s. 88; Żabicki Z., Narzymski wśród współczesnych, Wr. 1956; – [Bałucki M.], Tygodnik krakowski, „Kraj” R. 2: 1870 nr 48 s. 1; Chłędowski K. (Kruk K.), Album fotograficzne, Oprac. A. Knot, Wr. 1951; tenże, Pamiętniki, Wyd. 2., Kr. 1957 I; Kirchmayer J., Pamiętniki, W. 1962; Koźmian S., Rok 1863, W. 1903 I 124–5; [Kraszewski J. I.] Bolesławita B., Rachunki z roku 1868, P. 1869 s. 377–80; Lam J., Wybór kronik, Oprac. S. Frybes, W. 1954; Listy Leopolda Kronenberga do Mieczysława Waligórskiego z 1863, Przygot. do druku S. Kieniewicz, Wr. 1955; [Narzymski J.] A. Z., O tem i o owem, „Dzien. Pozn.” R. 12: 1870 nr 52 s. 1–2; Pamiętnik Towarzystwa Dobroczynności Krakowskiego, Kr. 1868 s. 237, 243; Popiel P., Pamiętniki (1807–1892), Kr. 1927; „Roczniki Tow. Dobroczynności M. Krakowa” T. 39–53: 1857–71; Sprawozdanie Dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w r. 1854/5–1869/70; Szematyzmy Król. Galicji, 1861–1874; Wężyk F., Mowa na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, „Roczn. Tow. Nauk. Krak.” R. 27: 1860 s. 11; Zbiór zeznań śledczych o przebiegu powstania styczniowego, Wr. 1965; Zur hohen Namensfeier… V. Kirchmayer am 5 IV 1857, [Kr. 1857]; Życie kulturalne i artystyczne Krakowa w drugiej poł. XIX w. (Wybór listów), Pod red. Z. Jabłońskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 3: 1957 [druk.] 1959; – „Czas” R. 28: 1875 nr 62–78, 287 (Sprawy sądowe); Kalendarz Krak. J. Czecha na rok 1894, Kr. [1893] s. 181; „Kraj” (Kr.) R. 2: 1870 nr 41–53 (Gospodarstwo, przemysł i handel), nr 56–59 (W sprawie K-a), nr 71, 74, 106; „Kur. Krak.” R. 1: 1870 nr 44–5 (Kronika), nr 50, 57, 58, 60, 63; „Tydzień” (Drezno) R. 1: 1870 s. 82, 90; – Arch. Państw. w Kr.: rkp. nr AD 802 (Księga zapisów szkolnych uczniów Liceum Św. Barbary, 1825–1834), nr AD 805 (Protokół do zapisu uczniów Liceum św. Barbary, 1832–1834), nr AD 808 (Protokół examinów prywatnych Liceum św. Barbary), Spisy ludności miasta Krakowa z 1857 i 1870 r.; Arch. Paraf. Panny Maryi w Kr.: Liber nat. z r. 1820 k. 93; Arch. Paraf. św. Stanisława Kostki w Kr. na Dębnikach: Liber mort. t. 3 s. 56; B. Jag.: Notaty dra J. Brodowicza, rkp. 6111 III k. 35, Klepsydry pośmiertne krakowskie z lat 1830–1900 teka 9 k. 300; B. Narod.: rkp. 7012 (korespondencja W. K-a, 1837–1854); B. Ossol.: rkp. 6531 II (listy W. K-a do A. Szukiewicza, 1855–1872); B. PAN w Kr.: rkp. 1825 k. 155–6 (korespondencja W. Wielogłowskiego); – Informacje Stanisława Kirchmayera z Krakowa.
Wiesław Bieńkowski
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.