Schmelling (Schmölling, Szmelling, Szmeling) Władysław Henryk h. własnego (zm. 1676), koniuszy kor. Pochodził ze starej rodziny inflanckiej, która w pocz. XVI w. posiadała dobra Ruhtenhof w okręgu wolmarskim. Był synem Henryka, star. orleńskiego i dziewieniskiego, pułkownika wojsk kor. (zm. 1633 pod Smoleńskiem), oraz Elżbiety z domu von Ramel, szwagrem podkomorzego lit. Feliksa Jana Paca (zob.).
We wczesnej młodości służył S. na dworze Władysława IV jako pokojowiec. W r. 1647 był słuchaczem filozofii na Akad. Wil. Następnie został dworzaninem pokojowym Jana Kazimierza. Zapewne w chorągwi dworzan uczestniczył w bitwie pod Beresteczkiem w r. 1651. Jesienią t.r. towarzyszył S. parze królewskiej w podróży z Warszawy do Prus. Dn. 20 (22) VIII 1652 mianowany został chorążym wendeńskim. Brał udział w wyprawie króla na Ukrainę jesienią 1653 i w obronie obozu pod Żwańcem. Prawdopodobnie towarzyszył Janowi Kazimierzowi w czasie emigracji na Śląsku w końcu 1655 r. Zapewne 10 X 1657 dostał nominację na chorążego nadwornego kor. Na początku lipca 1658 wysłany został przez króla do pisarza polnego lit. Aleksandra Hilarego Połubińskiego w celu skłonienia go do marszu z częścią armii lit. pod Gdańsk. W l. 1658–60 był rotmistrzem rajtarii w leibregimencie gwardii królewskiej Ernesta Jana Korffa. Dn. 29 X 1659 otrzymał S. star. sądowe wiłkomierskie.
W lutym 1661 S. podpisał w Częstochowie deklarację popierającą elekcję vivente rege i zarazem kandydaturę ks. Henryka d’Enghien do tronu polskiego. Wyruszył następnie na Krym jako poseł królewski, już 24 I t.r. otrzymał bowiem instrukcję z kancelarii kor. S. miał przedstawić chanowi Mehmedowi Gerejowi aktualną politykę Jana Kazimierza i nakłonić do współdziałania przeciw Rosji i Kozakom. Do Bakczysaraju przez Jassy dotarł S. dopiero 13 IV 1661, w dwa dni później (15 IV) miał audiencję u chana, który zapewnił go o chęci dochowania przyjaźni z Rzpltą i współpracy militarno-politycznej. Podobne zapewnienia uzyskał S. od wezyra Sefer Ghasi agi. Z Krymu powrócił w czerwcu t.r. do Warszawy, gdzie właśnie trwał sejm, na którym podpisał kolejną deklarację poparcia dla elekcji vivente rege.
Być może jesienią 1661 S. towarzyszył Janowi Kazimierzowi w wyprawie wojennej na Litwę. Dn. 5 X t.r. otrzymał urząd podkoniuszego kor. Na początku czerwca 1663 Jan Kazimierz polecił S-owi sprowadzić na 16 VI do obozu pod Gliniany posiłkowe oddziały tatarskie, zmierzające do Rzpltej dla wsparcia jej w wojnie z Rosją. Ich obecność pod Glinianami miała wywrzeć presję na skonfederowane wojsko kor. i przyspieszyć rozwiązanie związku. Jeszcze w końcu czerwca przebywał S. w Kamieńcu, nie mogąc doczekać się sprzymierzeńców, konfederacja zaś została zlikwidowana na początku lipca t.r. W tej sytuacji król wysłał S-a i Aleksandra Ludwika Niezabitowskiego na czele oddziałów, mających powstrzymać marsz posiłków tatarskich w kierunku Lwowa. W sierpniu t.r. konferował S. (zapewne we Lwowie) z młodym Hieronimem Rothem, synem Hieronima, przywódcy mieszczańskiej opozycji w Prusach Książęcych przeciw elektorowi brandeburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi, i zapewnił go, że Jan Kazimierz i Rzplta nie pozwolą na oddanie elektorowi zwierzchnictwa nad księstwem. W końcu t.r. bezskutecznie zabiegał S. o urząd podskarbiego nadwornego lit. Towarzyszył wówczas królowi w wyprawie wojennej przeciw Rosji. Po powrocie na Litwę, w maju 1664 na wyraźne życzenie Jana Kazimierza i w jego obecności zaręczył się na początku czerwca t.r. w Rakanciszkach z Katarzyną Sanguszkówną, córką Jana Władysława, star. suraskiego. Do małżeństwa tego doszło zapewne w końcu t.r. mimo zdecydowanego sprzeciwu jednego z opiekunów panny młodej – woj. wileńskiego Pawła Sapiehy; drugi opiekun Jerzy Karol Hlebowicz, star. żmudzki, ugiął się wobec nalegań Jana Kazimierza. W r. 1664 posłował S. na sejm z pow. wiłkomierskiego, nie wyróżniał się jednak podczas obrad aktywnością w popieraniu polityki dworskiej. Wiosną 1665 próbował z polecenia króla pozyskać poparcie Hlebowicza i marszałka w. lit. Krzysztofa Zawiszy dla zamiaru zwołania konwokacji lit. w Białej (Podlaskiej) po zerwanym sejmie, ale nie odniósł sukcesu. W latach zmagań króla z opozycją w czasie rokoszu Jerzego Lubomirskiego zdecydowanie stał po stronie Jana Kazimierza. Wyrazem zaufania królewskiego i wysokiej oceny jego zdolności dyplomatycznych było wyznaczenie S-a na sekretarza wielkiego poselstwa Rzpltej do Moskwy w maju 1667. Mimo niższej rangi miał on pełne prawo negocjowania wspólnie z obu posłami – woj. czernihowskim Stanisławem Bieniewskim i referendarzem lit. Cyprianem Brzostowskim. Poselstwo wyruszyło z Warszawy w czerwcu t.r., a przybyło do Moskwy w końcu października. Dn. 4 XII podpisano uzupełniający traktat między obu państwami, a 9 XII posłowie opuścili Moskwę. S. otrzymał dary wartości 360 rb. Jako rekompensatę za koszty poselstwa wyznaczono S-owi (6 VII 1667) roczną pensję 12 tys. złp. z dochodów cła gdańskiego, żup wielickich i star. sądeckiego. W nagrodę za długoletnią służbę otrzymał S. wreszcie 16 II 1668 urząd koniuszego kor., a dodatkowo 10 IV t.r. pensję 2 tys. złp. z żup wielickich. Podpisał 16 IX t.r. akt abdykacji Jana Kazimierza, choć nie jest jasne czy i z jakiego powiatu posłował na sejm abdykacyjny. Na początku 1669 r. wziął udział w sejmiku wiłkomierskim, na którym bezskutecznie próbował nakłonić szlachtę do wyrażenia zgody na przyznanie byłemu królowi środków na utrzymanie. Na elekcji t.r. oddał głos na Michała Korybuta Wiśniowieckiego z woj. wileńskim. W t.r. odsprzedał Kazimierzowi Dowmontowi Siesickiemu star. sądowe wiłkomierskie (konsens króla Michała Korybuta 6 I 1670, cesja 31 I). Na sejmie konwokacyjnym w r. 1674 został S. wyznaczony do rezydencji w Warszawie przy ciele zmarłego króla Michała Korybuta aż do elekcji. Na elekcji w t.r. opowiedział się za Janem Sobieskim, oddając głos z ziemią zakroczymską (?). Jak się wydaje, w czasach panowania Michała Korybuta i Jana III nie był czynny w życiu politycznym.
Dzięki hojności Jana Kazimierza zgromadził S. pokaźny majątek, przy którym rodzinne posiadłości Sanen i Punen (Kurlandia) niezbyt się liczyły. Dn. 18 XI 1650 (objął je w r. 1654 po procesach) otrzymał w lenno dobra Jarczowo i Arczaki (pow. starodubowski) oraz w dożywocie – Joducie, Kowale (pow. oszmiański; sprzedał je w r. 1664), Guże (Kuże) i Kuszłejki (Żmudź; sprzedał je w r. 1652). W t.r. król nadał mu wójtostwo chełmskie, na prawie lennym dostał w r. 1651: Borusy, Połohy (woj. witebskie), Niszcze Owsiuciewicze (pow. brasławski), w r. 1652 Maluty (Moluny) (pow. upicki), w r. 1653 Kurowicze, Brusy i Sierutę, w r. 1654 – Basmanowszczyznę (woj. smoleńskie). W dożywocie dał mu król w r. 1653: Wyszadki, Czasnory i Ziajkowszczyznę (woj. witebskie), w r. 1656 star. hubskie (pow. oszmiański), bolnickie i wsie Skorby, Zwieluny oraz Starkańce (pow. wiłkomierski), a także star. kremońskie (Inflanty), w r. 1657 Bahrynowicze, Kalenkiewicze i Ole[je]wicze (pow. mozyrski; scedował je przed r. 1674), Grynczuny lub Traskuny, Dokudanie, Udziały, Szmagury i Kazany (woj. wileńskie) oraz wójtostwo kurklewskie (pow. wiłkomierski) i star. rumborskie (Inflanty; zaraz je odsprzedał). Być może w r. 1658 uzyskał S. Ostrów i Zołocze (pow. mozyrski), a w r. 1659 dostał Kurany, Okiany, Pupańce, Bukiańce (pow. wiłkomierski; dwie ostatnie posiadłości scedował w r. 1665). W r. 1661 dostał Dolidowo, Strzelinowo i Pojuny (woj. wileńskie), w r. 1664 Bobrowicze (pow. mozyrski), a 15 IX 1668 wieś Krzywą (woj. podlaskie); miał też dwór w Warszawie na Krakowskim Przedmieściu (sprzedał go w r. 1670). Żona wniosła mu duże dobra Połonną i Bereźnicę, Pustynki, Parsznie, Moszki, Kowale i Niemojty, a przez pewien czas opiekował się też dobrami szwagra – star. suraskiego Hieronima Sanguszki, gdy ten wyjechał z Janem Kazimierzem do Francji. S. zmarł w r. 1676 przed 3 III.
Z małżeństwa z Katarzyną Sanguszkówną (zm. 20 IV 1690) nie pozostawił potomstwa. Wdowa wyszła ponownie za mąż za Michała Kryszpina Kirszenszteina, pisarza polnego lit.
Estreicher; Elektorowie; Urzędnicy, IX, X; – Hist. dyplomacji pol., II; Jarochowski K., Nowe opowiadania i studia historyczne, W. 1882 s. 233–4; Nagielski M., Liczebność i organizacja gwardii przybocznej i komputowej za ostatniego Wazy (1648–1668), W. 1989 s. 75; Wasilewski T., Ostatni Waza na polskim tronie, Kat. 1984 s. 225; Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką, W. 1968; tenże, Rywalizacja polsko-tatarska o Ukrainę na przełomie lat 1660–1661, „Przegl. Hist.” T. 45: 1954 z. 4 s. 629–32; – Chrapowicki J. A., Diariusz. Cz. 1: l. 1656–1664, Oprac. T. Wasilewski, W. 1978; Elementa ad fontium editiones, III, XIV; Istoriko-juridičeskie materialy, Vitebsk 1895 XXVI; Pamiętniki historyczne, Wyd. L. Hubert, W. 1861 I 73; Vol. leg., IV 1018, V 219, 313; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 7396; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków nr 9325 s. 15, Teki Sanguszków, t. 423 plik 7, Dokumenty papierowe nr 275, 1333, 1340–1344, 1348, 1353, 1354, 1356, 1357, 1368, 1369, 1371, 1383, 1385, 1391, 1392, 1396, 1399, 1402, 1416, 1421, 1422, 1425–1427, 1429, 1430, 1434, 1439, 1446–1448, 1456, 1458, 1459, 1462, Arch. Krzeszowickie Potockich 3227 (list z 7 II 1669); B. Czart.: rkp. 151 nr 53; B. Kórn.: rkp. 352 k. 164–165v; B. Ossol.: rkp. 189 k. 1517 (mikrofilm w B. Narod.), rkp. 2280 k. 268–268v; B. PAN w Kr.: rkp. 1065 k. 137n, 453–454, rkp. 2253; Lietuvos valstybinis istorijos archyvas w Wil.: SA 3417 k. 2121–2122v., 2134–2134v., SA 3236; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: Fond 389 (Metryka Lit.), Nr 110 k. 164v–165, Nr 123 k. 403–v, Nr 127 k. 78v–79v., 113–113v., Nr 128 k. 51v.–52v., 279–v., 138, 362v., Nr 130 k. 8–9, 39v.–40, 41v.–42v., 82v., 85v.–86, 89v.–90, 91v., 422v.–423, 447v.–448, Nr 131 k. 150–153, 1177–1179, Nr 132 k. 193–194, 198–199, 215–216, 500–503, 600–601, Nr 134 k. 33v.–35, Nr 136 k. 148–149v., 206–207; Vilniaus universiteto moksline biblioteka w Wil.: F. 7–25/13902 k. 360–361, Księga grodzka wiłkomierska z l. 1664–88 k. 1; – Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie wobec rokoszu Jerzego Lubomirskiego w latach 1664–1667, W. 1978 (mszp. pracy doktorskiej w IH Uniw. Warsz.).
Andrzej Rachuba