Malinowski (Pobóg-Malinowski) Władysław (1899–1962), historyk publicysta. Ur. 23 XI w Archangielsku, był synem Romualda i Jadwigi z Jakubowskich, wychowany w patriotycznym duchu polskim. Uczęszczał od r. 1908 do gimnazjum filologicznego im. Łomonosowa w Archangielsku. W lutym 1916 wydalony został z 7 klasy tamtejszego gimnazjum. Od marca 1917 do sierpnia t. r. M. był podchorążym (junkrem) Włodzimierskiej Szkoły Wojskowej w Piotrogrodzie. Po jej ukończeniu został mianowany chorążym. W połowie sierpnia 1917 przydzielony został do 1 polskiej kompanii w Piotrogrodzie, której dowódcą był późniejszy znany historyk wojskowości mjr Otton Laskowski. Dn. 15 XII t. r. odszedł M. do sztabu I Korpusu w Mińsku, po czym po 6 tygodniach rozpoczął służbę w Naczelnym Polskim Komitecie Wojskowym (Naczpol.). Aresztowany 7 VII 1918, przebywał do 23 II 1919 w więzieniu w Moskwie. Dn. 23 II t. r., w rocznicę utworzenia Armii Czerwonej, został zwolniony z propozycją wstąpienia do oddziałów Armii Czerwonej. M. przedostał się jednak do Wilna i stamtąd przez Kowno i Suwałki dotarł 7 IV do Warszawy. Do Wojska Polskiego został przyjęty w stopniu podporucznika 1 V 1919 i przydzielony do 29 p. artylerii polowej. Przez kilka (3–6?) tygodni był dowódcą plutonu.
Dn. 25 V (bądź 10 VI) M. został odkomenderowany do obozu jeńców w Strzałkowie i pełnił funkcję komendanta tegoż obozu. Ponieważ w obozie «wobec braku dyscypliny wśród bolszewików użył środków energiczniejszych» (akta personalne), został pociągnięty do odpowiedzialności. Aresztowany i oddany pod sąd wojskowy, odbywał karę w więzieniu w Warszawie od 23 VII 1919 do 6 VI 1920. Następnie z rozkazu prokuratury Okręgu Generalnego w Warszawie został wysłany na front (od 15 VI do 28 VII 1920). Pod Stanisławowem został ranny w nogę (28 VIII), jako dowódca kompanii karabinów maszynowych 53 p. piechoty. Do połowy października t. r. przebywał w szpitalu. Za incydent w Strzałkowie został następnie uniewinniony i zrehabilitowany. W październiku 1920 M. powrócił do 53 p. piechoty jako adiutant. Potem przez pół roku odbywał kurs przy szkole podchorążych piechoty i powrócił do linii. Przeniesiony latem 1921 do 21 p. artylerii polowej, M. awansował do stopnia porucznika ze starszeństwem od 1 VI 1919. W okresie od r. 1921 do 1927 odbył kilka kursów wojskowych. I tak, w r. 1922 roczny kurs Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii w Toruniu, w jesieni 1923 6-tygodniowy kurs dla oficerów oświatowych, a w r. 1927 półroczny kurs oficerów łączności w Zegrzu. Specjalizował się w zakresie artylerii oraz historii wojskowości. Od r. 1926 M. pełnił różne funkcje wojskowe, przeważnie w 12 p. artylerii polowej. Ostatnio przebywał w garnizonie w Złoczowie (do r. 1929).
W tym czasie M. uznał «wybór kariery wojskowej za życiową pomyłkę» i zaczął próbować sił w literaturze. Tłumaczył pisma L. Tołstoja i F. Dostojewskiego; oprócz kilku nowel wydał książkę Stefan Żeromski. Życie i twórczość (Złoczów 1928–1931) oraz Symbol bohaterstwa, rzecz o Marszałku Piłsudskim (Złoczów 1928, 2. wyd. tamże 1929). Otrzymawszy rozkaz napisania historii swego pułku, udał się na konsultację do Wojskowego Biura Historycznego (WBH) do Warszawy. Tam poznał gen. Juliana Stachiewicza, który spowodował przeniesienie M-ego do WBH (od września 1929). M. pracował najpierw jako archiwista w specjalnym archiwum depozytów, następnie został przydzielony jako sekretarz do Komitetu Wydawniczego Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski, przygotowującego wydawnictwo dzieł Piłsudskiego „Pisma–Mowy–Rozkazy”. Od tej pory rozpoczął M. pracowite badania archiwalne oraz wszechstronną kwerendę druków, odnoszących się do okresu działalności Piłsudskiego. W r. 1931 za staraniem płka J. Becka, wówczas wiceministra w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ), został M. przeniesiony w stan nieczynny. W WBH pracował do końca 1931 r. Z dn. 1 IV 1932 rozpoczął pracę w MSZ w Wydziale Historyczno-Naukowym; dn. 1 II 1934 został kierownikiem Referatu Archiwalnego w Gabinecie Ministra i pełnił tę funkcję do wojny 1939 r.
Już w r. 1933 wyszły w Warszawie dwie książki M-ego oparte o badania historyczne: Akcja bojowa pod Bezdanami oraz Narodowa Demokracja. 1887–1918. Fakty i dokumenty (W.). Druga praca ma charakter pamfletu politycznego, chociaż przynosi spory materiał historyczny. Już we Wstępie M. tłumaczy, że pragnie młodsze pokolenie zaznajomić «czem była i czem – w nieuniknionej konsekwencji – być musi Narodowa Demokracja w Polsce». Do ataku na Narodową Demokrację wyzyskał M. także złożone w Archiwum MSZ poufne akta Komitetu Narodowego Polskiego, co wówczas uchodziło w oczach zawodowych historyków za sprzeczne z przyjętymi zwyczajami. Bo też M. czuł się nie tyle historykiem z rzemiosła – zresztą nie miał żadnego formalnego wykształcenia naukowego – ile pisarzem walczącym w interesie kultu Piłsudskiego. Książka Akcja bojowa pod Bezdanami, relacjonująca napad bojowców Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) pod wodzą Piłsudskiego na ambulans pocztowy, napisana z literackim talentem, oparta nie tylko o archiwalia, ale i o relacje uczestników, przyniosła M-emu rozgłos. W r. 1935 ukazały się w Warszawie dwa tomy biografii Józefa Piłsudskiego doprowadzone do r. 1908 (t. I: W podziemiach konspiracji 1867–1901, t. II: W ogniu rewolucji 1901–1908). Oparte o pracę badawczą – jak zaznaczono we Wstępie – trwającą pięć lat, wyzyskiwały nie tylko źródła archiwalne i drukowane, ale i liczne relacje; napisane zostały w ciągu kilkunastu miesięcy (z górą 1 000 stron). Jest to zapewne najlepsze pod względem naukowym dzieło M-ego, bo chociaż zdecydowanie tendencyjne, pisane w duchu kultu Piłsudskiego, to jednak ze względu na zebrany materiał ważne dla całego tego okresu dziejów polskich. Równocześnie M. ogłaszał artykuły historyczne w „Niepodległości” oraz publicystyczno-historyczne w rozmaitych czasopismach („Polityka Narodów”, „Wiadomości Literackie”, „Pion” i in.). Od r. 1935 podjął wraz z Leonem Wasilewskim publikację na łamach „Niepodległości” korespondencji Piłsudskiego za l. 1893–1904, znajdującej się w Archiwum PPS; od śmierci Wasilewskiego (1936) publikował już sam i w r. 1939 doprowadził do wydania korespondencji do r. 1898 włącznie.
Po wybuchu wojny 1939 r., razem z ministerstwem przeszedł do Rumunii, skąd na przełomie 1939/40 dostał się przez Włochy do Francji, gdzie odbył kampanię 1940 r. W czasie okupacji przebywał w Grenoble; znalazł się tu w gronie osób prowadzących działalność pisarsko-propagandową. Ogłosił liczne artykuły i broszurki historyczno-propagandowe, częściowo powielane, zwrócone przeciw polityce rządu W. Sikorskiego (np. w r. 1942 Pakt polsko-rosyjski). Należał wtedy (wg Kawałkowskiego) do Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość (POWN). Po wyzwoleniu Francji pracował kilka miesięcy w emigracyjnym polskim konsulacie generalnym w Paryżu i brał udział w organizowaniu sekcji polskiej Radia Francuskiego. Wkrótce stracił te posady i znalazł się w trudnych warunkach materialnych.
Zaraz po wyjeździe z kraju zaczął zbierać relacje i inne materiały do swego najobszerniejszego dzieła Najnowsza historia polityczna Polski. 1864–1945. Tom I (Paryż 1953, 398 stron), który kończy się na r. 1919, gloryfikujący Piłsudskiego i jego ludzi, potępiający bezkrytycznie przeciwników, nie ma większego znaczenia naukowego. Natomiast tom II (Londyn 1956, 665 stron), obejmujący okres międzywojenny, przynosi ogromny materiał, w chwili jego ogłoszenia zgoła rewelacyjny, bo odsłaniający stosunki wewnętrzne w obozie «sanacyjnym», szczególnie po śmierci Piłsudskiego. Najobszerniejszy t. III (Londyn 1960, 910 stron), przedstawiający okres wojny, jest pod względem naukowym najbardziej problematyczny, chociaż zawiera ważne relacje wielu działaczy i materiały archiwalne polskie zachowane w Londynie. M. gloryfikuje obóz «sanacyjny», a właściwie pewne jego frakcje, bo potępia nie tylko przeciwników Piłsudskiego i jego obozu (zwłaszcza w ostatnim tomie politykę Sikorskiego), ale także i polityków należących do obozu Piłsudskiego, którzy nie mieli sympatii M-ego, jak I. Mościcki, E. Kwiatkowski czy E. Rydz-Śmigły. Wykład zwłaszcza trzeciego tomu jest przeładowany szczegółami do tego stopnia, że zasłaniają one sprawy istotnie ważne, a główne linie narracji gubią się. Konstrukcja jest nieumiejętna, fakty, nawet dość ważne, niejednokrotnie znajdują się w przypisach, które stają się niejako drugim wykładem niezmiernie nużącym i zagmatwanym. Najnowsza historia pisana jest z zażartą stronniczością, wskutek czego wiele nie znanych skądinąd informacji, podanych przez M-ego, trudno uznać za wiarygodne. Jednym z najistotniejszych mankamentów całości jest także i to, że M-ego interesują raczej personalia niż rozwój ogólnych stosunków, nawet politycznych sensu stricto.
Najnowsza historia polityczna Polski przyjęta została także na emigracji bardzo kontrowersyjnie: z daleko posuniętym i uzasadnionym krytycyzmem, ale i z uwielbieniem. Po śmierci M-ego powstał w Londynie komitet, który wydał w r. 1963 drugie poprawione wydanie I tomu, a w r. 1967 tomu II Najnowszej historii politycznej Polski oraz indeks do całości dzieła („Zesz. Hist.” 1962), a także niedokończoną popularnonaukową biografię Piłsudskiego, pisaną na zamówienie komitetu dla uczczenia 25-lecia śmierci Piłsudskiego, ale doprowadzoną tylko do r. 1914 (Londyn ok. 1964). M. napisał również Na rumuńskim rozdrożu (Fragment wspomnień), („Kultura”, Paryż 1945 z. 7–9) oraz artykuł pt. Skoro nie szablą to piórem (tamże 1960 nr 5/151). W ostatnim, paryskim okresie życia mimo trudnych warunków materialnych i cierpień spowodowanych nieuleczalną, długotrwałą chorobą płuc, M. pracował intensywnie do końca. Zmarł 21 XI 1962 w Genewie i tamże został pochowany. Odznaczony był m. in. Medalem Niepodległości i francuską Legią Honorową.
M. był dwa razy żonaty: pierwszy raz z Hanną z domu Fijałek, z którą miał córkę Irenę, zamężną Kwiatkowską; drugi raz z Marią z domu Staniszewską, z którą miał syna Krzysztofa.
Fot. w: M.-Pobóg W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1964–7 I–II, tenże, Józef Piłsudski (1867–1914), Londyn 1964; – Enc. Wojsk.; W. Enc. Powsz., (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XX (uzupełnienia); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; „Rocznik Służby Zagranicznej RP” 1938; – Drozdowski M., Społeczeństwo, państwo, politycy II Rzeczypospolitej, Kr. 1972; Kawałkowski A., W. Pobóg-M., „Kultura” (Paryż) 1963 nr 1/2 s. 216–21; Literatura polska na obczyźnie, Londyn 1964–6 I–II; Sawczyński A., Śp. W. Pobóg-M. i jego dzieło, „Teki Hist.” T. 12: 1962/3 s. 330–56; – Centr. Arch. Wojsk.: M–6560 (akta personalne M-ego); – Informacje rodziny.
Henryk Wereszycki