Kretkowski Włodzimierz Rajmund (1821–1894), urzędnik, działacz polityczny. Był synem Feliksa (zob.) i drugiej jego żony Klementyny Ewy z Czarneckich. Po zagranicznych studiach ekonomiczno-prawnych i lingwistycznych oraz krótkim pobycie na Kujawach rozpoczął karierę administracyjną. W l. 1849–55 był urzędnikiem w kancelarii namiestnika, w l. 1855–6 buchalterem Najwyższej Izby Obrachunkowej, od r. 1857 p. o. urzędnika do szczególnych poruczeń przy dyrektorze głównym Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, zajmując się kolejno górnictwem rządowym (w Komitecie Górniczym pod kierownictwem Oczkina), drogami żelaznymi (jako współpracownik Pawła Alcyato) i stałym mostem w Warszawie. W r. 1857 otrzymał Order Św. Stanisława 3 kl. Dn. 20 III 1861 r. został wicedyrektorem wydziału dóbr i lasów rządowych w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu (KRPiS).

Wielu historyków przypisuje K-emu autorstwo tzw. «Memoriału Enocha», zawierającego po wypadkach lutowych program reform dla Królestwa, który jednak nie szedł tak daleko jak projekty A. Wielopolskiego. Sprawa wciąż jest sporna. K. był zapewne wyrazicielem poglądów J. Enocha, własny jego wkład dotyczył dwustopniowości wyborów. Memoriał ten zaważył niewątpliwie na stanowisku władz warszawskich i z kolei petersburskich. Data 2 III jako dzień złożenia memoriału namiestnikowi M. Gorczakowowi (co przemawia za powstaniem memoriału bezpośrednio po wypadkach lutowych, a nie po pierwszych reformach) uważana jest ostatnio za zupełnie prawdopodobną. Wyprawiony 21 III 1861 r. z misją do Petersburga K. przywiózł relację namiestnika Gorczakowa o rozmowie z A. Wielopolskim oraz sugestie w sprawie A. Zamoyskiego i Tow. Rolniczego. Informacje K-ego, że w rocznicę insurekcji kościuszkowskiej może wybuchnąć powstanie, stanowiły nad Newą istotny argument za rozszerzeniem autonomii. Sam K. usilnie zabiegał o akceptację reform przez władze petersburskie. Komitet Ministrów 25 III przyjął z poprawkami projekt Wielopolskiego.

Dn. 1 VIII 1861 r. K. został p. o. dyrektora Wydziału Przemysłu i Kunsztów Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych (KRSW) jako kandydat p. o. namiestnika M. Suchozaneta. Gdy Wielopolski w dodatku do „Dziennika Powszechnego” z 26 X 1861 r. ogłosił swój projekt oczynszowania chłopów i ten spotkał się z opozycją KRSW jako zbyt konserwatywny, K. miał być, wraz z J. Enochem, A. Kruzensternem i L. Stummerem, przeciwnikiem koncepcji Wielopolskiego. Dn. 6 III 1862 r. K. został p. o. sekretarza stanu przy Radzie Administracyjnej jako zastępca J. Enocha. Dn. 12 VIII 1862 r. otrzymał nominację na p. o. prezesa dyrekcji głównej Tow. Kredytowego Ziemskiego (TKZ), obejmując to stanowisko po usuniętym w okresie Wielopolskiego lojaliście E. Białoskórskim. W czasie powstania styczniowego, po zabraniu z kasy głównej Królestwa w czerwcu 1862 r. kuponów od listów zastawnych TKZ i wymianie ich przez powstańców w TKZ na sumę ponad 40 tys. rubli, K., który całą winę wziął na siebie, został przez namiestnika T. Berga 16 IX zwolniony ze stanowiska, a ukazem carskim z 22 IX 1863 r. usunięty na zawsze ze służby państwowej. Ponadto zesłany został do Kostromy. W Warszawie K. pojawił się ponownie w r. 1867. Decyzją Komisji Rządowej Sprawiedliwości z 17 X 1867 r. mianowany został rejentem kancelarii ziemiańskiej przy Trybunale Cywilnym gub. warszawskiej w Warszawie, zaś po reformie sądowej 1876 r. notariuszem przy kancelarii hipotecznej warszawskiego sądu okręgowego. Klientela bardzo popularnego w Warszawie K-ego rekrutowała się w znacznym stopniu ze sfer arystokratycznych. Zmarł bezpotomnie 10 XI 1894 r. w Warszawie, pochowany w grobowcu na Powązkach.

Pierwsza żona K-ego Melania Grabowska, 1. v. Franciszkowa Ożarowska, była córką ministra Stanisława Grabowskiego. Towarzysząc mężowi na zesłaniu, zmarła po rocznym pobycie w Kostromie 21 IX 1864 r. Uprawiała malarstwo miniaturowe. Drugą żoną K-ego była Amelia Terlecka, 1. v. Jaworska.

Boniecki; Uruski; – Berg M., Zapiski o polskich spiskach i powstaniach, W. 1906 cz. II 88–9, 91; Kieniewicz S., Między ugodą a rewolucją (Andrzej Zamoyski w latach 1861–1862), W. 1962; Przyborowski, Dzieje 1863 r., IV 78–9, 122; tenże, Historia dwóch lat, II 179–80; Ramotowska F., U źródeł tzw. reform Wielopolskiego. Wiek XIX. W. 1967 s. 317–8; Skałkowski A., Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych, P. 1947 III; tenże, Juliusz Enoch i jego pisma w sprawach polsko-rosyjskich, „Pam. B. Kórn.” 1947 z. 4 s. 184–6, 188; Stankiewicz Z., Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, W. 1967; [Wrotnowski A.], Porozbiorowe aspiracje polityczne narodu polskiego, Wyd. 2., Kr. 1883 s. 246; – Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edinburgh 1946; [Karnicki J.], Suum cuique. Kilka słów z powodu niektórych ustępów dzieła pod tytułem „Aleksander Wielopolski”, Drezno 1878 s. 14; Korespondencja namiestników Królestwa Polskiego z 1861 r., Wr.–W.–Kr. 1964; [Kretkowski W.] W. D., W sprawie memoryału Enocha, w: Przyborowski, Historia dwóch lat, II 485–9; Łuszczewska J., Pamiętniki 1834–1897, W. 1968; Proces R. Traugutta; Raporty polityczne konsulów generalnych Francji w Warszawie 1860–1864, Oprac. I. Koberdowa, Wr.–W.–Kr. 1965; – „Czas” 1894 nr 258; „Gaz. Roln.” 1894 nr 47 s. 639; „Gaz. Sądowa Warsz.” 1894 nr 46 s. 735, 1894/5 nr 1 s. 13; „Kraj” 1894 nr 45, 46; „Kur. Warsz.” 1894 nr 312, 313; „Rola” 1894 nr 46; „Wędrowiec” 1894 nr 46; – AGAD: Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, sygn. 2542, Sekretariat Stanu Królestwa Polskiego, sygn. 650/1861 (teczki akt personalnych K-ego); Arch. PAN w W.: Zespół Stanisława Borowskiego III–5, Borowski S., Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskim 1825–1922, W. 1943, (mszp.) jedn. 2 i 3; Arch. Państw. w W.: Akta Notariuszów Warszawskich (1808–1924). Włodzimierz Kretkowski (112 j. a., korespondencja urzędowa K-ego z l. 1867–76 i 1880–91 sygn. 108–109); – Informacje udzielone przez J. Koweckiego, R. Kołodziejczyka, F. Ramotowską; – Bibliogr. do Kretkowskiej Melanii: [Nowolecki A.] Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich 1861–1866, Kr. 1867 s. 89; Boniecki; Żychliński; – „Dzien. Pozn.” 1864 nr 236; „Kur. Warsz.” 1864 nr 231, 232, 245; – Mater. Red. PSB: Kretkowscy h. Dołęga. Uzupełnienia i sprostowania.

Krzysztof Groniowski