Słobodnik Włodzimierz (1900–1991), poeta. Ur. 19 IX w Nowoukraince (gub. chersońska), pochodził z rodziny żydowskiej, był jednym z kilkorga dzieci kupca Grzegorza, i Marii (takie imiona podawał S.) z Gendrychów.
W r. 1902 rodzice zamieszkali w Warszawie, S. uczył się tu początkowo w gimnazjum rosyjskim, a podczas pierwszej wojny światowej w polskiej ośmioklasowej szkole filologicznej Tadeusza Sierzputowskiego, w której w r. 1919 zdał egzamin dojrzałości. Informacja poety, że rozpoczął studia polonistyczne na Wydz. Humanistycznym Uniw. Warsz. nie znajduje potwierdzenia w aktach tej uczelni. Wg S. Łozy miał być «ochotnikiem w r. 1920». Myślał też o karierze pianistycznej i pobierał lekcje gry na fortepianie. Debiutował wierszem w naśladującej publikacje futurystyczne jednodniówce „Pam-Bam” (W. 1921), w r.n. ogłosił wiersz w efemerycznym czasopiśmie ,,Quincunx”. W r. 1924 znalazł się w założonej przez studentów Wolnej Wszechnicy Polskiej grupie poetyckiej «Smok» (należeli do niej m. in. Konstanty Ildefons Gałczyński, Aleksander Maliszewski, Stanisław Maria Saliński), od t.r. po r. 1932 drukował wiersze – po kilkadziesiąt rocznie – w „Robotniku”. Publikował także w: „Skamandrze” (1925, 1927–8), „Głosie Prawdy Literackiej” (1926–7), „Gazecie Polskiej” (1929–36), „Okolicy Poetów” (1935–9), „Kamenie” (1935–7) i „Naszym Przeglądzie” (1939). Utrzymywał się częściowo z autorskich honorariów, podejmując na ogół tylko zajęcia dorywcze. W l. 1927–9 był urzędnikiem Szpitala Miejskiego w Warszawie (wg informacji w leksykonie A. Peretiatkowicza i M. Sobeskiego; znajoma S-a, Sabina Sebyłowa, twierdziła, że wytrwał w tej pracy tylko 8 miesięcy).
Debiutem książkowym S-a był wydany w r. 1927 tomik wierszy Modlitwa o słowo (W.), w t.r. poeta wszedł do grupy literackiej «Kwadryga», ogłaszał utwory poetyckie w jej organie pod tym samym tytułem oraz w związanym z nią czasopiśmie satyrycznym „Czerwony Lew”. Brał też udział w wieczorach poetyckich grupy, a w serii „Biblioteka Kwadrygi” ukazał się jego następny zbiorek Cień skrzypka (W. 1929). Warsztat poetycki S-a był na ogół tradycyjny. Ulegał wpływom przede wszystkim Leopolda Staffa i Juliana Tuwima oraz poetów rosyjskich, zwłaszcza J. Jesienina. Obok postawy klasycyzującej występowała u niego skłonność do prymitywizacji, a fascynacji sztuką i kulturą towarzyszyło urzeczenie powszedniością i przede wszystkim wsią mazowiecką. Już tu pojawiły się stale występujące u S-a motywy religijne – starotestamentowe i chrześcijańskie – traktowane jako poetyckie symbole. Następny tom Nowa muza (W. 1930) przyniósł także wiersze o tematyce społecznej, rewolucyjno-robotniczej. Po r. 1930 poglądy S-a uległy bowiem radykalizacji, rozpoczął współpracę z czasopismami komunizującymi, jak „Dziennik Ludowy” (1932), „Lewy Tor” (1935), „Lewar” (1935–6), „Oblicze Dnia” (1936), „Sygnały” (1938–9). W r. 1935 podpisał deklarację programową artystów lewicowych (głównie pisarzy) Za porozumieniem skierowaną przeciw faszyzmowi (opublikowaną, m. in., w „Lewarze”, 1935 nr 11), w kwietniu 1936 – protest lewicowych pisarzy w obronie tramwajarzy warszawskich zwolnionych z pracy na skutek ich udziału w akcji strajkowej. Brał udział w akcjach Frontu Ludowego, a w maju t.r. uczestniczył w lwowskim Kongresie Pracowników Kultury.
W r. 1932 S. założył w Warszawie czytelnię i wypożyczalnię książek «Literaria» i prowadził ją do wybuchu wojny. Wydał w tym czasie jeszcze następujące zbiory poetyckie: Spacer nad Wisłą (W. 1931), Pamięci matki (W. 1934), Wiersze 1922–1935 (W. 1936) i Niepokój wieczorny (W. 1937). Tomy te przyniosły mu opinię «prawdziwego poety» (W. Sebyła), któremu przyznawano jednak tylko «skromne miejsce» w hierarchii ówczesnych twórców (K. W. Zawodziński). Jeszcze w r. 1927 ogłosił przekład kilku wierszy W. Majakowskiego w „Wyborze poezyj” tegoż (W.), zaś w r. 1928 – kilku opowiadań L. Tołstoja w edycji jego „Dzieł” pod redakcją J. Tuwima (W.). Od r. 1931 włączał do swoich tomików także przekłady z poezji rosyjskiej, m. in. z A. Błoka, A. Fieta, M. Lermontowa, O. Mandelsztama, B. Pasternaka, A. Puszkina, F. Sołoguba, F. Tiutczewa. Oddzielnie wydał Lermontowa „Pieśń o carze Iwanie, synu Wasilowym, o młodym opryczniku i śmiałym kupcu Kałasznikowie” (W. 1934) i Puszkina „Domek w Kołomnie; Mozart i Salieri” (W. 1935), a nadto przełożył dwie spośród „Klechd attyckich” opracowanych przez Tadeusza Zielińskiego (W. 1936). S. uprawiał też twórczość satyryczną na łamach prasy (także w „Cyruliku Warszawskim” i w „Szpilkach”). Przed r. 1939 tomiki objęły tylko drobną część jego poetyckiej produkcji – reszta pozostała na łamach prasy, przede wszystkim codziennej. Dwa jego wiersze stały się głośne: drukowany w „Robotniku” (1926, potem w tomie Cień skrzypka) Pochód, chętnie recytowano w amatorskich teatrach robotniczych, a przełożony przez S-a niemiecki wiersz H. A. Eildermanna „Jesteśmy młodą gwardią proletariackich mas” („Robotnik” 1926 nr 279) był od r. 1930 oficjalnym hymnem Organizacji Młodzieżowej Tow. Uniwersytetu Robotniczego (a od r. 1957 hymnem Związku Młodzieży Socjalistycznej).
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. uszedł z żoną do Zamościa, stamtąd do Lwowa. W październiku 1939 współpracował z pismem satyrycznym „Krokodyl na Zachodniej Ukrainie”, tłumacząc dla niego agitacyjne wiersze S. Michałkowa, wzywając do wzięcia udziału w wyborach do Zgromadzenia Narodowego Zachodniej Ukrainy. Potem ogłosił trochę wierszy w „Czerwonym Sztandarze” (pierwszy pt. Do robotników Lwowa <1939 nr 51 z 23 XI>), a także w „Almanachu Literackim”, „Prawdzie Wileńskiej” i mińskim „Sztandarze Wolności”. Z końcem 1940 r. otrzymał III nagrodę na konkursie literackim współorganizowanym przez redakcję „Czerwonego Sztandaru” za opowiadanie Jabłka (ogłoszone w przekładzie ukraińskim w „Literatura i mistectvo” 1940 nr 2), gloryfikujące wejście Armii Czerwonej jako wyzwolenie ludności ukraińskiej. Współpracował z Państwowym Wydawnictwem Mniejszości Narodowych ZSRR. We wrześniu 1940 został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, w czerwcu 1941 przez Kijów i Ufę dotarł wraz z żoną do Moskwy; współredagował tam „Nowe Widnokręgi”. Po miesiącu został ewakuowany do Fergany w Uzbekistanie, skąd nadsyłał wiersze i artykuły do „Nowych Widnokręgów”; utwory jego umieszczono także w antologii „Poezja polska 1939–1944” wydanej w Moskwie przez Związek Patriotów Polskich. Powstałe w Ferganie wiersze ogłosił później w zbiorku Dom w Ferganie (Ł. 1946); obok motywów lokalnych górował w nich motyw tęsknoty za krajem, tu też napisał «poemat dramatyczny wierszem» Jan Kiliński (P. 1946). Bliższych informacji o tym okresie życia S-a nie udało się uzyskać.
W sierpniu 1945 powrócił S. z żoną do Polski i osiedlili się w Łodzi. Jak przed wojną, również po r. 1945 chętnie drukował swoje wiersze w prasie codziennej, choć z czasem starał się już ograniczać do periodyków literackich. W lutym 1958 Słobodnikowie przenieśli się do Warszawy, gdzie mieszkali do końca życia. Poeta wyjeżdżał kilkakrotnie za granicę, m. in. był w ZSRR, NRD, Kanadzie, zaś w r. 1960 w Paryżu.
W okresie socrealizmu S. dostosowywał się do jego postulatów. Utwory tego rodzaju znalazły się w zbiorach Światła na trasie (W. 1950) i Nowe wiersze (W. 1952), kilka czasopism drukowało jego wiersz Serce Stalina (6 marca 1953 roku). Z czasem wycofywał się w dziedzinę poezji kultury, ogłaszając Sonety o Wicie Stwoszu i trzy poematy (o Janie Kochanowskim, J. W. Goethem i Cyprianie Norwidzie, W. 1954); występuje ona także w zbiorkach Mowa codzienna (W. 1956), Podróże wyimaginowane. Pod niebem wyobraźni (Ł. 1957), Ciężar ziemi (W. 1959). W tym ostatnim tomiku powróciły motywy mazowieckie, obecne również w następnych: Kamienny cień (W. 1961) oraz W cieniu syreny i wierzby (W. 1963). «Wiele świeżości» (R.Matuszewski) wniósł do poezji S-a tomik migawek i obrazków lirycznych Listy z Paryża (W. 1964); poeta zresztą już wcześniej rezygnował z tradycyjnej budowy stroficznej na rzecz luźnych szkiców i notatek. Po tym tomiku nastąpiło kilka dalszych: Śpiew na dobranoc (W. 1965), Róża światła (W. 1967), Barwobranie (Ł. 1973), Odkrywanie dali (W. 1976), Reszta światła (W. 1984). Zmarłej żonie poświęcił zbiorek Eleonora (W. 1988), gdzie w znacznym nasileniu pojawiły się motywy religijne. Ostatnim jego poetyckim tomikiem była Rozmowa z otchłaniami (Kr. 1989). Krytycy mieli do S-a pretensje o brak oryginalności i powtarzanie samego siebie, lecz przyznawali jego poezji «skromne uroki» (R. Matuszewski).
Również po r. 1945 kontynuował S. twórczość przekładową. Oprócz licznych utworów zamieszczonych w czasopismach i antologiach ogłosił następujące pozycje książkowe: A. Winogradow „Potępienie Paganiniego” (W. 1947), W. Majakowski „Radio Październik. Groteska rewolucyjna…” (W. 1949), F. Garcia Lorca „Wybór wierszy” (W. 1950). W jego tłumaczeniu wystawiono w Bydgoszczy komedię F. Lope de Vegi „Nauczyciel tańców” (1951), był wreszcie wydawcą i współtłumaczem „Utworów wybranych” T. Szewczenki (W. 1955), „Poezji wybranych” W. Briusowa (W. 1960), wyboru satyr i aforyzmów K. Prutkowa „Puch i pierze” (W. 1962), I. Selwińskiego „Polowania na tygrysa i innych wierszy” (W. 1963), „Poezji” M. Rylskiego (W. 1965), A. Błoka „Poezji wybranych” (W. 1969). Kilka książek przełożył wraz z żoną, m. in. A. Hercena t. 1–3 „Rzeczy minionych i rozmyślań” (W. 1951–2). Nieco przekładów pomieścił w swoich poetyckich tomikach.
Jeszcze przed wojną uprawiał S. twórczość dla dzieci, pisał np. w l. 1930–5 do „Płomyka”. Po r. 1945 ogłosił kilka zbiorków tego rodzaju od tomu Mały bęben i wielki bęben (W. 1948) poczynając, a na wydanym w r. 1986 Czary-mary (W.) skończywszy. Również twórczość satyryczną, rozproszoną przed r. 1939 po czasopismach, począł teraz ogłaszać także oddzielnie w tomach: Poufne (W. 1948), Szopka i […] kropka. Widowisko jasełkowe (W. 1950), Bez figowego listka (W. 1959), O panu Igreku schowanym w szafie oraz inne ramotki (Ł. 1962).
W l. 1948–84 ukazało się siedem wyborów poezji S-a, z których wyróżniał się rozmiarami (ponad 800 s.) tom Wierszy wybranych wydany na 80-lecie urodzin autora (W. 1980). Pod koniec życia ogłosił jeszcze tom opowiadań, wspomnień i esejów Jesienny dzień (W. 1986). Wiersze S-a były po r. 1945 tłumaczone na kilka języków, a przede wszystkim na rosyjski (oddzielnie wyszedł tom Stichi, Moskva 1985). Do jego tekstów komponowali muzykę Alfred Gradstein, Tadeusz Natanson, Tadeusz Paciorkiewicz, Andrzej Hundziak.
Od r. 1932 do końca życia S. był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (później Związek Literatów Polskich) i PEN-Clubu, od r. 1956 – Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (kandydował do niej od r. 1953). W r. 1953 obchodził w Łodzi jubileusz 25-lecia, a w r. 1967 w Warszawie – 40-lecia pracy pisarskiej. Otrzymał kilka nagród: m. Łodzi (1956), Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (1980), PEN-Clubu (1981 – za twórczość przekładową), państwową w dziedzinie literatury I st. (1981), m. Warszawy (1983). S. zmarł w Warszawie 10 VII 1991 i został pochowany na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Był odznaczony, m. in., Krzyżem Kawalerskim (1953) i Oficerskim (1967) Orderu Odrodzenia Polski.
Był S. żonaty (ślub 30 I 1932) z pochodzącą z żydowskiej inteligenckiej rodziny Eleonorą z domu Mandeltort; małżeństwo to było bezdzietne.
Żona Eleonora Słobodnikowa (ur. 22 V 1901 w Zamościu – zm. 19 VI 1986 w Warszawie) w r. 1948 wydała adaptację Bajki uzbeckie i tadżyckie (W.), a później przekładała utwory rosyjskich pisarzy radzieckich, m. in. N. Ostrowski: „Jak hartowała się stal” (W. 1950), L. Kosmodiemianskaja: „Opowieść o Zoi i Szurze” (W. 1952), M. Słonimski: „Rodzina Ławrowów” (W. 1956), A. Fadiejew: „Powódź i inne opowiadania” (W. 1965), W. Lidin: „Ludzie i spotkania” (W. 1969), A. Czakowski: „Blokada” (W. 1972–9, 5 t.). Tłumaczyła też opowiadania L. Tołstoja, rzadziej sięgała po pisarzy ukraińskich (m. in. T. Szewczenko, M. Rylski). Należała do Związku Literatów Polskich.
S-a sportretował Zbigniew Uniłowski w powieści „Wspólny pokój” (1932) w epizodycznej postaci Gowornika.
Reprod. karykatury S-a, rys. Eryk Lipiński, „Szpilki” 1982 nr 1; – Nowy Korbut (Słown. Pisarzy), III (bibliogr.); Czachowska, Literatura pol. Bibliogr. II; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Literatura Pol. Enc., II; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni 1939–1991, W. 1995; Kto jest kim w Polsce?, Wyd. 2, W. 1989; Kuncewicz P., Leksykon polskich pisarzy współczesnych, W. 1995 II; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (tu nazwisko rodowe matki: Henryk); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1995–6 II–IV; – Bandrowska-Wróblewska J., Nota biograficzna, w: Słobodnik W., Poezje wybrane, W. 1971 s. 133–41; Bartelski L. M., Pieśń niepodległa, Kr. 1988; Braun A., Kolaboranci, „Tyg. Powsz.” 1990 nr 11; Cieślikowa A., Prasa okupowanego Lwowa, W. 1997; Głowiński M., Rytuał i demagogia, W. 1992; Goreniowa A., Włodzimierz Słobodnik, w: Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 6, 1993 IV 155–72 (bibliogr., fot., fot. głowy S-a dłuta H. Goetzena z r. 1936); Inglot M., Polska kultura literacka Lwowa lat 1939–1941, W. 1995; Marx J., Grupa poetycka „Kwadryga”, W. 1983 (fot.); Tomasik W., Słowo o socrealizmie, Bydgoszcz 1991; Wilkoń T., Polska poezja socrealistyczna w latach 1949–1955, Gliwice 1992; – Chróścielewski T., Uczeń czarnoksiężników, Ł. 1986 s. 163–71; Krzepkowski M., „Ostatnie Wiadomości”, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 9: 1970 s. 289; Lorentowicz J., [Rec. Cienia skrzypka], „Literatura i Sztuka” 1929 nr 10 (dod. do „Dnia Polskiego” 1929 nr 67); Matuszewski R., [Rec. tomików S-a], „Roczn. Liter.” 1956–60, 1964–5, 1967, 1973, 1976, 1984; Sebyła W., [Rec. Wierszy 1922–1935], tamże 1935 s. 38; Sebyłowa S., Okładka z Pegazem, W. 1960 (reprod. karykatury S-a, rys. Jerzy Szwajcer – Jotes); Zawodziński K. W., [Rec. Pamięci matki], „Roczn. Liter.” 1934 s. 43; – „Trybuna” 1991 nr 175 (Koprowski J., Poeta jak dziecko, nekrolog); „Więź” 1991 nr 10 s. 18; „Życie Warszawy” 1991 nr 163, 166, 168; – AAN: Teczka osobowa S-a nr 11125; B. Domu Literatury w W.: Teczka osobowa S-a, nr inw. 280 i teka wycinków; – Bibliogr. do Eleonory Słobodnikowej: Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1948 i n.; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni, W. 1977; – „Więź” 1986 nr 9 s. 161; „Życie Warszawy” 1986 nr 149, 152, 154.
Rościsław Skręt