Płaskowicka-Dziankowska Zofia, pseud. Jaskółka, Maria Nowak, Łucja (ur. 1855), krawcowa, działaczka socjalistyczna. Ur. 14 XI w Kijowie (data i miejsce urodzenia z wyciągu z księgi meldunkowej w Warszawie w r. 1879, być może ze względów konspiracyjnych nieprawdziwe), była siódmym dzieckiem Konstantego i Pauliny, młodszą siostrą Filipiny (zob.). Początkowo uczyła ją w domu Filipina, później kształciła się w zawodzie krawieckim w Białej Cerkwi. Praktykę zawodową odbyła w Kijowie, a po przeniesieniu się tutaj rodziców w r. 1876 (ojciec został administratorem domu) rozpoczęła stałą pracę w jednym z kijowskich magazynów mody. Prawdopodobnie już w domu rodzinnym zetknęła się z ideami socjalistycznymi, a po przyjeździe do Warszawy w r. 1878 z ruchem socjalistycznym. Zamieszkała u Dionizy Certowiczowej, zwolenniczki ruchu rewolucyjnego, której mieszkanie było miejscem schronienia wielu działaczy oraz pewnego rodzaju klubem, w którym się spotykali. Tutaj poznała Ludwika Dziankowskiego, Cezarynę Wojnarowską, Helenę Kon, siostrę Feliksa (późniejszą żonę Zygmunta Herynga) i in.; szybko została wciągnięta w pracę organizacji. Uczęszczała na zebrania robotnicze, m. in. w mieszkaniu Edwarda Grafińskiego i Ludwika Dziankowskiego, gdzie przygotowywano pogadanki socjalistyczne. Włączyła się również do działalności opiekuńczej nad więźniami. Podczas odwiedzin w X Pawilonie u siostry Filipiny przekazywała, oprócz oficjalnych paczek i listów, także zaszyfrowane grypsy, dzięki którym działacze orientowali się w postępach śledztwa i aktualnej sytuacji w ruchu. Te właśnie grypsy umożliwiły wydawanie „Głosu Więźnia”.
W marcu 1879 żandarmi przejęli część grypsów ukrywanych przez więźniów; P.-Dz. znalazła się w kręgu podejrzanych. Dn. 19 IV b. r. w czasie rewizji w jej mieszkaniu znaleziono broszury socjalistyczne, listy, notatki z zaszyfrowanymi adresami i wierszami rewolucyjnymi. P.-Dz. została aresztowana i osadzona w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Podczas śledztwa odmawiała zeznań. W dn. 14 IV 1880 wyrokiem administracyjnym skazano ją na rok więzienia w kraju. Po odbyciu kary, z nadszarpniętym zdrowiem, została w kwietniu r. n. zwolniona i odesłana do Kijowa pod nadzór policji. Stamtąd wyjechała wkrótce na Kaukaz do miejsca zesłania swojego narzeczonego Ludwika Dziankowskiego i zawarła z nim związek małżeński. Po śmierci męża w r. 1882 P.-Dz. powróciła do Kijowa. Prawdopodobnie nawiązała wówczas kontakty z tutejszymi działaczami socjalistycznymi za pośrednictwem Marii Izbickiej-Kosteckiej. Przypuszczalnie została zaproszona na zjazd działaczy polskich organizacji socjalistycznych w Wilnie w styczniu 1883. W r. n. Stanisław Kunicki wezwał ją do Warszawy z zamiarem wprowadzenia do Komitetu Centralnego (KC) Proletariatu. P.-Dz. przyjechała tu w czerwcu 1884 i zatrzymała się w hotelu pod nazwiskiem Marii Nowak. W związku z obserwacją przez żandarmerię mieszkania Piotra Bardowskiego otrzymała zadanie usunięcia znajdujących się tam materiałów partyjnych. Bardowski zmieniał wówczas mieszkanie; P.-Dz. pomagała przy przeprowadzce i jako osoba jeszcze nie rozpoznana przez policję zdołała wynieść część z tych materiałów. Nieświadoma zasadzki przyszła do domu Bardowskiego 10 VII 1884; została wówczas aresztowana i osadzona w X Pawilonie. W śledztwie, tak jak poprzednio, zachowała się godnie. Dn. 29 VII 1885 w sprawie proletariatczyków zapadł wyrok administracyjny, którego mocą skazano ją na 5 lat zesłania na Syberię Zachodnią. W r. 1885 Ludwik Janowicz, członek KC Proletariatu, sądzony w tej samej sprawie, składał prośby o pozwolenie poślubienia P.-Dz-iej, zostały one jednak odrzucone. Po odbyciu kary P.-Dz. nie powróciła do kraju, prawdopodobnie pozostała na Syberii. Dalsze jej losy nie są znane.
Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966; tenże, Kółka socjalistyczne gminy i Wielki Proletariat, W. 1966; Wawrzykowska-Wierciochowa D., Płaskowicka, W. 1979 (fot.); – Procesy polityczne w Królestwie Polskim, Kr. 1907 s. 91, 102, 104, 106–10, 116, 129, 136, 147, 149; – „Kuźnica” 1945 nr 19 s. 5; „Przedświt” 1898 nr 10 s. 14; „Równość” 1880 nr 8–9 s. 43, nr l2 s. 22, 1881 nr 5–6 s. 62; „Walka Klas” 1884 nr 4 s. 16; – AGAD: Prokuratura WIS 352 k. 46, 47 (tu wyciąg z księgi meldunkowej z r. 1879)
Barbara Winnicka