Niesiołowska-Rothertowa Zofia Salomea, pseud. M. Korzbok, doktor Zofia (1903–1959), historyk sztuki i literatury, muzeolog, pedagog. Ur. 18 XI w Wargawce (pow. łęczycki) w rodzinie ziemiańskiej, była córką Mirona Niesiołowskiego, pracownika Min. Rolnictwa, i Ewy z Węglińskich. Ukończyła w r. 1922 szkołę średnią Zofii Sierpińskiej w Warszawie, a następnie studiowała w Uniw. Warsz. filologię polską pod kierunkiem Józefa Ujejskiego i historię sztuki pod kierunkiem Zygmunta Batowskiego. W r. 1923 (24 VIII w Warszawie) wyszła za mąż za Bolesława Rotherta. Dyplom doktora filozofii otrzymała w r. 1930 na podstawie rozprawy Analiza estetyczna twórczości Kornela Ujejskiego (fragment ogłoszono w „Ruchu Liter.” 1928 nr 3 pt. Metoda estetyczna badań literackich). Następnie w l. 1930–1 podjęła naukę w Studium Pedagogicznym, a w r. 1932 zdała egzamin państwowy, uprawniający do nauczania w szkolnictwie średnim. Z pracą w szkolnictwie zetknęła się już wcześniej, wykładając język polski w l. 1925–8 w gimnazjum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny. W r. szk. 1931/2 uczyła w Seminarium dla Ochroniarek Leokadii Turzańskiej. Pisywała artykuły do czasopism oraz wygłaszała odczyty i pogadanki przez radio. Była czynnym członkiem Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz Klubu Literackiego i Naukowego (KLiN). W l. 1934–9 podjęła ponownie pracę nauczycielki w gimnazjum J. Kowalczykówny i J. Jawurkówny, a w l. 1939–44 organizowała tajną naukę i uczyła na kompletach tej szkoły, odbywanych często w jej mieszkaniu. Na kilka miesięcy przed wybuchem wojny ukończyła kurs ratownictwa sanitarnego. We wrześniu 1939 w czasie obrony Warszawy była sanitariuszką w oddziale szpitala Czerwonego Krzyża. W okresie okupacji niemieckiej brała udział w pracy konspiracyjnej Armii Krajowej (AK), m. in. w kolportażu prasy podziemnej. Opracowała pokaźną antologię pt. Warszawa, zawierającą kilkadziesiąt utworów literackich, m. in. pozycje napisane po wrześniu 1939. Antologia została wydana w r. 1943 pod pseud. M. Korzbok staraniem konspiracyjnego Ludowego Instytutu Oświaty i Kultury. W czasie powstania warszawskiego N.-R. była na terenie południowej części Śródmieścia kierowniczką patrolu sanitarnego (pseud. doktor Zofia) 3 kompanii II Rejonu w Obwodzie I AK. Po kapitulacji powstania została wraz z personelem szpitala AK, kierowanego przez dra Stanisława Zameckiego, ewakuowana do Zalesia Dolnego koło Warszawy, gdzie zamieszkała. W grudniu 1944 wraz z grupą bibliotekarzy brała udział w ratowaniu warszawskich bibliotek w ramach akcji zorganizowanej przez grono naukowców pod kierunkiem Stanisława Lorentza.

Od 18 I do końca lutego 1945 N.-R. wchodziła w skład ekipy, kierowanej przez Wacława Borowego, zabezpieczającej zbiory Biblioteki Uniw. Warsz. i księgozbiory prywatne. Następnie do października 1947 pracowała w bibliotece Państwowego Instytutu Historii Sztuki, biorąc równocześnie udział w porządkowaniu zdewastowanych sal Muzeum Narodowego w Warszawie i w organizowaniu pierwszych po wojnie wystaw tego Muzeum. Od r. 1946 do sierpnia 1954 kierowała biblioteką Muzeum Narodowego. Od sierpnia 1954 do marca 1957 była kustoszem Muzeum Mickiewicza i Słowackiego w Warszawie, pełniąc przejściowo (1 X 1954 – 1 II 1955) obowiązki dyrektora tego Muzeum. Następnie od 1 IV 1957 do końca życia pracowała w Zakładzie Historii Sztuki XIX i XX wieku Państwowego Instytutu Sztuki (późniejszy Instytut Sztuki PAN), współredagując „Słownik Artystów Polskich”. Przygotowała do wydania pierwszy zeszyt tego „Słownika”, zawierający wiele haseł jej autorstwa. N.-R. była członkiem Tow. Literackiego im. Adama Mickiewicza oraz Związku Historyków Sztuki, gdzie w l. 1948–9 pełniła funkcję sekretarza oddziału warszawskiego. W l. 1955–8 z ramienia tego związku brała udział w akcji popularyzującej zagadnienia historii sztuki poprzez odczyty na terenie Warszawy i kraju.

N.-R. opublikowała ok. 50 rozpraw, artykułów i sprawozdań z zakresu historii sztuki i historii literatury. W okresie międzywojennym prace jej ukazywały się m. in. w „Arkadach”, „Wiadomościach Literackich”, „Grafice”, „Kobiecie Współczesnej”, „Glossach”, zaś po r. 1945 w „Biuletynie Historii Sztuki”, „Przeglądzie Kulturalnym”, „Dziś i Jutro”, „Skarpie Warszawskiej”, „Twórczości”, „Tygodniku Powszechnym” i in. Do ważniejszych jej prac z dziedziny historii sztuki należą: Portret Stanisława Augusta z klepsydrą („Biul. Hist. Sztuki” 1952), Portrety Mickiewicza („Wiedza i Życie” 1955) i Portret Tomasza Zamoyskiego na tle ksiąg („Roczn. Muz. Narod. w W.” 1957), a z dziedziny historii literatury i krytyki: O Felicji Kruszewskiej („Glossy” 1939), Słowacki i Warszawa („Dziś i Jutro” 1949) oraz Poglądy Gustawa Ehrenberga na sztukę i filozofię w latach 1833–1838 („Sztuka i Krytyka” 1956, przygotowywała monografię tego poety). Była też autorką albumu Dziecko w malarstwie polskim (W. 1956), współautorką katalogu wystawy poświęconej Norwidowi oraz pracy o polskim malarstwie sakralnym w wydawnictwie „Sztuka sakralna w Polsce” (W. 1958). Przygotowała wydanie drugie (Londyn 1954) i trzecie (W. 1958) ułożonej przez Wacława Borowego antologii liryki polskiej „Od Kochanowskiego do Staffa”, a dla potrzeb szkolnych dwa wybory poezji Marii Konopnickiej (W. 1947) oraz kilka utworów tej autorki (W. 1946–9). Była współpracowniczką Polskiego Słownika Biograficznego.

N.-R. zmarła w Warszawie 16 VI 1959 i pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. W małżeństwie z Bolesławem Rothertem, inżynierem technologiem pracującym w przemyśle celulozowo-papierniczym, miała jedynego syna Juliusza, zmarłego w dzieciństwie.

Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1946 i n.; Słown. Pracowników Książki Pol.; – Bartoszewski W., Konspiracyjne varsaviana poetyckie 1939–1944, „Roczn. Warsz.” R. 2: 1961 s. 249–50; Cierniak J., Zofia Niesiołowska-Rothertowa, w: Szkoła na Wiejskiej, Kr. 1974; Gomulicki J. W., Rocznik Literacki za r. 1978 s. 392; Grzegorczyk P., Zofia Niesiołowska-Rothertowa (1903–1959), „Pam. Liter.” 1962 nr 3 s. 124; tenże, Zofia Niesiołowska-Rothertowa 1903–1959, „Znak” 1961 nr 82 s. 540–1; Olszewski A., Wiercińska J., Zofia Niesiołowska-Rothertowa (1903–1959), „Biul. Hist. Sztuki” 1963 nr 1 s. 93–4 (zawiera bibliografię prac N-iej-R-ej i fot. portretu); Walka o dobra kultury, Warszawa 1939–1945, W. 1970 I–II; – „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R: 43: 1950 s. 51; „Życie Warsz.” 1959 nr 145 s. 8, nr 146 s. 8; – B. Narod.: rkp. 6336, 7577 t. 36, 7747 t. 28; IS PAN: Akta personalne; Muz. Liter. im. A. Mickiewicza w W.: Akta personalne; Muz. Narod. w W.: Akta personalne; – Informacje ustne i materiały w posiadaniu Kazimiery Janiny Nadratowskiej z Warszawy; Informacje A. Ryszkiewicza i A. Gryczowej.

Stanisław Konarski