Szafran Zygmunt Jan (1923–1991), inżynier budownictwa lądowego, historyk sztuki, profesor i rektor Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Zielonej Górze.
Ur. 22 VI w Krakowie, był synem Józefa, kuchmistrza i właściciela Hotelu Saskiego w Krakowie, oraz Wandy z Iwanickich.
Podczas okupacji niemieckiej S. mieszkał w Krakowie; początkowo pracował jako ślusarz w fabryce części rowerowych, a od r. 1940 jako technik mierniczy i budowlany w krakowskim oddziale firmy Brown-Boveri. Równocześnie uczył się w Państw. Szkole Budowlanej, gdzie otrzymał dyplom technika budowy dróg i mostów oraz w Państw. Szkole Technicznej Górniczo-Hutniczo-Mierniczej, gdzie uzyskał stopień mierniczego. Po zakończeniu okupacji zdał w r. 1945 maturę w V Gimnazjum i Liceum Humanistycznym im. Jana Kochanowskiego. Od r. 1946 studiował na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu na Wydz. Inżynierii, a od r. 1949 równocześnie historię sztuki na Wydz. Historyczno-Filozoficznym. Podczas studiów w l. 1946–8 działał w harcerstwie dolnośląskim; prowadził Międzyuczelniany Krąg Harcerski. Od r. 1946 należał do PPS, potem był członkiem PZPR (1948–1981). Po otrzymaniu w r. 1950 dyplomu inżyniera budownictwa lądowego został w październiku t.r. asystentem u Igora Kisiela w Katedrze Budownictwa Przemysłowego; po rozdzieleniu uczelni 1 IX 1951 przeszedł z przemianowaną Katedrą Fundamentowania na Politechn. Wrocł. W r. 1952 został na Uniw. Wrocł. magistrem historii sztuki. Dn. 15 X 1960 doktoryzował się na Wydz. Budownictwa Lądowego Politechn. Wrocł. na podstawie napisanej pod kierunkiem Kisiela rozprawy Wpływ wibracji na osiadanie i kąt tarcia wewnętrznego frakcji kwarcowych; w następstwie otrzymał stanowisko adiunkta. Dodatkowo w l. 1963–4 był zastępcą dyrektora ds. naukowych wrocławskiego oddz. Głównego Inst. Górnictwa. Prowadził badania w kopalniach odkrywkowych węgla brunatnego m.in. w Lubinie i wyjaśnił przyczyny gwałtownych usuwów nadkładowych gruntów w tych kopalniach. W r. 1964 otrzymał stopień dyrektora górnictwa III st. W l. 1964–72 przewodniczył zarządowi wrocławskiego oddz. Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa (potem pełnił funkcję wiceprzewodniczącego jego Zarządu Głównego). Habilitował się 3 IV 1965 na podstawie pracy Zmiany cech brył gruntów spoistych w czasie transportu taśmowego („Zesz. Nauk. Politechn. Wrocł.” 1965 nr 105, S. Budownictwo nr 24), po czym otrzymał stanowisko docenta. Dn. 15 II 1967 objął kierownictwo Katedry Budownictwa i Materiałów Budowlanych na Wydz. Architektury. Po reorganizacji uczelni (likwidacja katedr i powołanie instytutów) został 31 VIII 1968 kierownikiem Zakł. Podstaw Budownictwa w Inst. Budownictwa. Zajmował się geotechniką budowlaną i górniczą, teoretycznymi i praktycznymi problemami fundamentowania, wykorzystaniem materiałów odpadowych w budownictwie i metodami zabezpieczania zabytków. Opracował nowe sposoby zabezpieczenia konstrukcji zabytkowych obiektów i metody prefabrykacji stanów «zerowych» dla wysokich budynków. Publikował przede wszystkim w „Zeszytach Naukowych Politechniki Wrocławskiej”, „Przeglądzie Budownictwa”, „Przeglądzie Kolejowo-Drogowym”, „Drogownictwie” i „Ochronie Zabytków”. Ogłosił skrypt Geotechnika dla architektów i urbanistów (Wr. 1970). Był radnym Woj. Rady Narodowej we Wrocławiu i przewodniczył jej Komisji Budownictwa.
W r. 1972 otrzymał S. tytuł profesora nadzwycz. Przeniósł się wtedy do Zielonej Góry, gdzie w lipcu t.r. objął funkcję rektora tamtejszej Wyższej Szkoły Inżynierskiej im. Jurija Gagarina; równocześnie został tam kierownikiem Zespołu Budownictwa Mieszkaniowego i Przemysłowego na Wydz. Budownictwa. Doprowadził do przekształcenia uczelni z wyższej szkoły zawodowej w akademicką; w r. 1973 uzyskano prawo studiów magisterskich na wszystkich kierunkach, a w r. 1974 utworzono instytuty; kilkakrotnie wzrosła samodzielna kadra naukowa, zaplanowano też i częściowo zrealizowano wznoszenie budynków uczelnianych. Szczególne znaczenie przywiązywał S. do współpracy z zagranicznymi ośrodkami naukowymi; dzięki jego znajomościom z konferencji międzynarodowych uczelnia nawiązała kontakty z Wyższą Szkołą Architektury w Weimarze oraz wyższymi szkołami technicznymi w Budapeszcie, Brnie, Ilmenau, Erewaniu i Witebsku. Kadencję rektorską zakończył S. w r. 1976, po czym od r. 1977 kierował Inst. Budownictwa (na prawach wydziału). Za działalność w zakresie kształcenia młodej kadry został wyróżniony w r. 1978 Nagrodą II st. Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. W l. 1979–84 przebywał na kontrakcie w Algierii, gdzie jako profesor Wyższej Szkoły Budownictwa w Algierze prowadził wykłady i seminaria z zakresu budownictwa. Po powrocie do Zielonej Góry ograniczył działalność z powodu choroby serca.
W okresie zielonogórskim prowadził S. badania głównie nad praktycznym zastosowaniem teorii posadowienia budynków. Wyniki tych prac, publikowane przeważnie w „Zeszytach Naukowych Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Zielonej Górze”, wykorzystywano przy projektowaniu zielonogórskich osiedli mieszkaniowych. Zainicjował w Zielonej Górze organizowanie corocznych ogólnopolskich (a niekiedy międzynarodowych) konferencji specjalistów od budownictwa na terenach zaburzonych glacitektonicznie oraz na gruntach po kopalniach odkrywkowych węgla brunatnego. Redagował większość materiałów z tych konferencji, m.in. „Badania geologiczne struktur glacitektonicznych” (Zielona Góra 1977) i „Interpretation of glacitectonical structures” (Zielona Góra 1986). Jako współtwórca opatentował cztery wynalazki: w r. 1980 sposób wytwarzania cementu oraz urządzenie do wytwarzania cementu (nr 83956), w r. 1981 sposób i urządzenie do przestrzennej orientacji prób walcowych gruntu spoistego (nr 109373), w r. 1982 matę do zbrojenia gruntów (nr 111085) i w r. 1989 pal kotwiący (nr 145381). Podobnie jak we Wrocławiu, był radnym Woj. Rady Narodowej w Zielonej Górze; wszedł w skład jej prezydium oraz przewodniczył Komisji Nauki, Oświaty i Wychowania. W l. 1985–8 był członkiem Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Przez wiele lat pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Polskiego Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, a także przewodniczył zielonogórskiemu oddziałowi NOT. Zmarł 23 X 1991 we Wrocławiu, został pochowany 28 X na cmentarzu parafialnym we Wrocławiu-Sępolnie przy ul. Smętnej. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972), Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem «Za Zasługi dla Miasta Zielonej Góry» (1973) i tytułem honorowym «Zasłużony Nauczyciel PRL» (1974).
W małżeństwie zawartym 5 I 1949 z Marią z Witków (ur. 1928), archeologiem i historykiem sztuki, współpracownikiem scenograficznym przy ponad trzydziestu polskich filmach fabularnych, miał S. dwie córki: Małgorzatę Szafran-Narloch (ur. 1950), bibliotekoznawcę, i Magdalenę Szafran-Kocyłowską (ur. 1957), lekarza radiologa.
Imię S-a nadano w r. 1993 ulicy w Zielonej Górze, biegnącej wokół budynków Politechn. Zielonogórskiej (obecnie Uniw. Zielonogórski).
Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1959–1961, W. 1962 s. 323; toż za r. 1965, W.–P. 1967 s. 355; Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, W. 1984; Służyli polskiej szkole. Sylwetki nauczycieli i działaczy oświatowych oraz Związku nauczycielstwa Polskiego Środkowego Nadodrza z lat 1945–1993, Zielona Góra 1994 II z. 2; Znani Zielonogórzanie XIX i XX wieku. Część druga, Zielona Góra 1999 (fot. zbiorowa); – Księga XXV-lecia Politechniki Wrocławskiej 1945–1970, Wr. 1970 I 97, 99 (fot.), 147–8, II 31, 61–2 (częściowa bibliogr. prac S-a); Politechnika Zielonogórska 1965–2000, Red. A. Politowicz, Zielona Góra 2000 s. 6 (fot.), s. 17, 22, 33, 46; Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945–2005, Wr. 2007; Wyższa Szkoła Inżynierska im. Jurija Gagarina 1965–1975, Red. M. Eckert, Zielona Góra 1975 s. 12 (fot.), s. 38, 60–1, 139, 166–7, 174, 195, 293–6 (częściowa bibliogr. prac S-a); toż za l. 1965–80, Red. tenże, Zielona Góra 1980 s. 11 (fot.), s. 47–8, 160; Wyższa Szkoła Inżynierska w Zielonej Górze 1965–1990, Red. T. Stryszowski, Zielona Góra 1990 s. 7 (fot.), s. 11, 14; toż za l. 1965–95, Red. A. Politowicz, Zielona Góra 1995 s. 3 (fot.), s. 11, 12–13 (fot. zbiorowa), s. 15; – Brandt-Golecka B. i in., Politechnika Wrocławska 1945–1951. Wybór źródeł, Wr. 2005 s. 140; – Nekrologi z r. 1991: „Słowo Pol.” nr 250, 252, 257, „Życie Warszawy” nr 256/7; – Informacje żony, Marii Szafran z Zielonej Góry.
Stanisław Tadeusz Sroka