INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Adam Rysiewicz  

 
 
1918-02-24 - 1944-06-24
Biogram został opublikowany w latach 1991-1992 w XXXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rysiewicz Adam, pseud. Teodor (1918–1944), działacz socjalistyczny. Ur. 24 II we wsi Wilczyska w pow. gorlickim, pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Mikołaja i Genowefy z Krzysztoniów.

W r. 1937 ukończył R. gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu. W l. 1937–9 studiował na Wydz. Prawa UJ. Jako student związał się z ruchem socjalistycznym. Był działaczem wybijającym się i członkiem ostatniego zarządu Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS) w Krakowie przekształconego w r. 1937, wobec rozwiązania ZNMS, na Związek Niezależnej Młodzieży Akademickiej (ZNMA).

W czasie kampanii 1939 r. udał się na wschód i dotarł do Lwowa, skąd jednak szybko powrócił do Krakowa. Na przełomie 1939/40 r. zajmował się akcją przerzutu wojskowych, a także zagrożonych działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) ze Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego na Węgry. W marcu 1940 został delegowany przez Okręgowy Komitet Robotniczy (OKR) PPS w Krakowie do utworzenia konspiracji socjalistycznej w przyłączonych do Rzeszy powiatach woj. krakowskiego. We wrześniu t. r. przystąpił do przekształcania powstałych tam organizacji w «Sieć przyoświęcimską», której celem była pomoc dla więźniów obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, przede wszystkim dostarczanie żywności i lekarstw. Po aresztowaniu (19 IV 1941) sekretarza OKR PPS w Krakowie Józefa Cyrankiewicza R. ściągnięty do Krakowa, został w lipcu t. r. II sekretarzem OKR PPS, przewodniczącym Miejskiego Komitetu PPS w Krakowie i kierownikiem redakcji pism „Naprzód” i „Wolność”. Jako reprezentant Krakowa brał udział 7 IX 1941 w ogólnopolskiej naradzie PPS-WRN (Wolność–Równość–Niepodległość). Od października 1941 wychodząca w Krakowie prasa PPS była z inicjatywy R-a sygnowana znakiem WRN. W listopadzie został członkiem powołanego wówczas Komitetu Pomocy Więźniom w Oświęcimiu. Już od r. 1940 R. zaangażował się w akcję pomocy Żydom, wyszukiwał kryjówki, dostarczał fałszywe dokumenty, m. in. w r. 1943 uczestniczył w zorganizowaniu ucieczki Maksymiliana Boruchowicza (Michała Borwicza) z obozu janowskiego we Lwowie. Wytyczył też sądecką trasę przerzutu Żydów na Węgry.

Oficjalnie R. pracował na kolei i w mundurze kolejarza często jeździł do Warszawy, jak również na Śląsk i do Zagłębia. Pomagał w organizowaniu oddziałów Gwardii Ludowej (GL) PPS w Zagłębiu. W Krakowie był inicjatorem akcji zbrojnych GL PPS i ich pierwszym dowódcą; m. in. inspirował udaną akcję na Arbeitsamt krakowski 28 I 1943. W lipcu 1943 wraz z grupą działaczy PPS i Stronnictwa Ludowego utworzył R. międzypartyjny Komitet Pomocy Więźniom Obozów Koncentracyjnych i stał się jego faktycznym kierownikiem. Po przymusowym opuszczeniu Krakowa przez komendanta Okręgu Krakowskiego GL PPS Mariana Bombę, pseud. Roman, jego obowiązki pełnił R. od grudnia 1943 do lutego 1944. Od lutego 1943 kierował R. bezpośrednio, przy pomocy zorganizowanej przez siebie grupy, ok. 10 udanymi ucieczkami z Oświęcimia. Podczas przygotowań do akcji uwolnienia Cyrankiewicza z tego obozu R. został zaskoczony przez Niemców na stacji- kolejowej w Ryczowie i po walce, wraz z dwoma towarzyszami, poległ 24 VI 1944. Pochowany został na polecenie władz niemieckich w Ryczowie. Ekshumacja szczątków i uroczysty pogrzeb w Wilczyskach odbyły się w maju 1958.

R. był bezspornym przywódcą i organizatorem podziemnej walki ruchu socjalistycznego ziemi krakowskiej. Posiadał talent przywódczy, budził zaufanie swoją szczerością i bezpośredniością. Imieniem Towarzysza Teodora nazwano utworzony w lipcu t. r. z tzw. Socjalistycznych Bojówek Śmierci (których inicjatorem na przełomie 1942 i 1943 r. był R.) Oddział Partyzancki Organizacji Wojskowej Pogotowia Polskich Socjalistów (zwany też Socjalistycznym Batalionem Śmierci), wchodzący w skład GL PPS, a działający na Podkarpaciu.

R. rodziny nie założył.

W konspiracyjnej krakowskiej organizacji PPS-WRN działało także młodsze rodzeństwo R-a, brat Kazimierz, pseud. Rzepa (1919–1967), członek zespołu redakcyjnego tajnych pism „Naprzód” i „Wolność”, po wojnie więziony, ekonomista, i siostra Jadwiga, pseud. Zośka (1921–1966), zamężna Rożankowska, kierownik łączności wewnętrznej Okręgu Krakowskiego GL – Oddziałów Wojskowych PPS i kolportażu, po wojnie pracownik rozgłośni Wolna Europa.

 

Andrusikiewicz J., Zbrojna działalność Polskiej Partii Socjalistycznej w Beskidach Zachodnich w okresie II wojny światowej, „Wierchy” R. 51: 1982 s. 227–31, 235–40 (fot.); Ciołkosz A., Zgon „Teodora”, „Na antenie” 1964 nr 7 s. II (fot.); Czapska-Jordan W., W. R. N. PPS pod okupacją niemiecką, Londyn 1976 s. 35–6 (fot. przed s. 21); Dudzik Z., Akcja na krakowski Arbeitsamt, „Dzien. Pol.” 1962 nr 36; Jarowiecki J., Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Kr. 1980; Kantyka J., Polska Partia Socjalistyczna na Śląsku i w Zagłębiu, Kat. 1975; Michta N., Machaj, Bomba, Otahalik, Rysiewicz, Cyrankiewicz i inni, „Życie Liter.” 1984 nr 26; S. Cz., Bohater walk podziemnych, „Robotnik Pol.” (Londyn) 1948 nr 4–5; Sobański T., Ucieczki oświęcimskie, Wyd. 2. popr. i uzup., W. 1969 s. 65, 66, 73–5, 104, 106, 108; Wroński T., Kronika okupacyjnego Krakowa, Kr. 1974 (fot.); – Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z ojczyzny mojej, Wyd. 2. rozszerzone, Kr. 1969; Borwicz M., Ludzie, książki, spory, Paris 1980 (dotyczy siostry R-a Jadwigi); tenże, Spod szubienicy w teren, Paryż 1980; Dobrowolski S. W., Memuary pacyfisty, Kr. 1989; Jakiełek W. „Żmija”, W pobliżu Oświęcimia, W. 1963 s. 285–6; Mariańscy M. i M., Wśród przyjaciół i wrogów, Kr. 1988 passim; PPS – wspomnienia z lat 1918–1939, W. 1987 I–II; [Rysiewicz J.] Zośka, Na podziemnym szlaku. Wspomnienie z prac konspiracyjnych, „Światło” (Paryż) R. 6: 1952 z. 2 s. 45–54; Seweryn T., Wielostronna pomoc Żydom w czasie okupacji hitlerowskiej, „Przegl. Lek.” R. 23 S. 2 z. 7: 1967 nr 1 – Oświęcim s. 171; [Wróblewski Z.] Z. W., Ludzie naszych szeregów. Teodor – człowiek walki. Wspomnienie o Adamie Rysiewiczu, „Naprzód” 1946 nr 75 (fot.); Wspomnienie. „Tow. Teodor”, „Wolność” 1944 nr 30; Zaremba Z., Wojna i konspiracja, Londyn 1957; – AAN: VI Oddz. (Arch. Lewicy Pol.) sygn. P. 461; Arch. UJ: Informacje z 26 X 1988; B. Jag.: Dąbrowski R., Działalność polityczna PPS-WRN w okresie okupacji (październik 1939 – lipiec 1944) (mszp. rozprawy doktorskiej); Muz. Hist. m. Krakowa: Relacja komendanta Okręgu Krakowskiego GL (OW) PPS Mariana Bomby z ok. 1956; Państw. Muz. w Oświęcimiu: relacja I sekretarza OKR PPS w Krakowie Stefana Rzeźnika spisana przez J. Brandhubera w r. 1963; Wspomnienie z okresu okupacji Ireny Bundzewicz z r. 1967 (informacje o tych relacjach otrzymane od Stanisława Piwowarskiego z Kr.).

Krzysztof Dunin-Wąsowicz

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Witold Leszczyński

1933-08-16 - 2007-09-01
reżyser filmowy
 

Wadim Berestowski

1917-12-25 - 1992-12-24
reżyser filmowy
 
 

Czesław Jacek Centkiewicz

1904-10-18 - 1996-07-10
pisarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Feliks Kopera

1871-05-12 - 1952-03-27
historyk sztuki
 

Jan Bronisław Richter

1892-05-24 - 1930-02-13
bibliotekarz
 

Józef Stachowski

1913-03-03 - 1944-12-30
poeta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.