Papiewska (od r. 1945 czasami Hempel-Papiewska) z Hemplów Anna Wanda (1883–1974), działaczka spółdzielcza, posłanka do Krajowej Rady Narodowej. Ur. 23 V w Choroszczance (Horoszczynce, pow. Biała Podlaska), była wnuczką Jana Mariana Hempla (zob.) i Hieronima Krzyżanowskiego (zob.), najmłodszym z czworga dzieci Józefa Hempla, właściciela małego mająteczku Choroszczanka, i Heleny z Krzyżanowskich, siostrą Jana Hieronima Hempla (zob.). Po śmierci matki (1892) Wanda została oddana na pensję do klasztoru Benedyktynek w Staniątkach w pow. bocheńskim, gdzie przebywała aż do ukończenia 8 klasy w r. 1899. Dwa następne lata – w związku z zagrożeniem gruźlicą – spędziła w Zakopanem. Po przyjeździe do Warszawy rozpoczęła naukę na kursach handlowych Teodory Raczkowskiej i pracę zarobkową w Wydziale Pośrednictwa Pracy Warsz. Tow. Dobroczynności. Wówczas zetknęła się z literaturą socjalistyczną i związała się ok. r. 1904 z Polską Partią Socjalistyczną (PPS). M. in. roznosiła nielegalne wydawnictwa drukowane w tajnej drukarni PPS w Warszawie. W latach rewolucji 1905–7 r. należała do współorganizatorów Klubu Inteligencji Socjalistycznej. Brała też udział w strajku szkolnym. Została delegatką wszystkich kursów handlowych żeńskich do Koła Delegatów. Wygłaszała pogadanki dla robotnic. W r. 1906 związała się z PPS-Lewicą. W styczniu 1907 została za swą działalność aresztowana i osadzona na Pawiaku, a następnie skazana na opuszczenie Królestwa Polskiego. Wówczas wyjechała do Zakopanego, skąd ok. r. 1910 wróciła na 2 lata do Warszawy i podjęła pracę w Stowarzyszeniu Równouprawnienia Kobiet.
W marcu 1912, wraz z mężem Franciszkiem Papiewskim (którego poślubiła 28 IV 1908), P. przeniosła się do Lublina. Tam nawiązała kontakt z „Kurierem Lubelskim” i wkrótce weszła do jego komitetu redakcyjnego, w którym reprezentowała radykalne poglądy lewicowej grupy tego Komitetu. Na przełomie l. 1915/16 była formalnie redaktorem i wydawcą pisma będącego wówczas tygodnikiem PPS-Lewicy. W tym okresie zainteresowała się spółdzielczością, uważając ruch spółdzielczy za samodzielną siłę zdolną do urzeczywistnienia sprawiedliwego ustroju społecznego. Brała udział w opanowaniu przez lewicę społeczną Tow. Abstynentów «Przyszłość» w Lublinie i została jego przewodniczącą. Rozwinęła tam ożywioną działalność kulturalno-oświatową wśród młodzieży robotniczej, przerwaną jednak przez interwencję władz rosyjskich. W r. 1912 uczestniczyła w zorganizowaniu Lubelskiej Spółdzielni Spożywców (LSS) i na zebraniu 19 I 1913 weszła do jej zarządu. Od tego czasu aż do r. 1940 była jak najściślej związana z LSS; zasiadała we władzach Spółdzielni przez kilkanaście lat jako przewodnicząca Rady Nadzorczej, przez 23 lata jako przewodnicząca Wydziału Społeczno-Wychowawczego, wielokrotnie też w charakterze przewodniczącej Komisji Rewizyjnej. Przez 30 lat prowadziła Bibliotekę LSS. Działając w Spółdzielni, P. radykalnie zmieniła pogląd na rolę spółdzielczości i związała się z grupą traktującą spółdzielczość tylko jako jedną z form działania proletariatu. Przywiązywała też wielką wagę do pracy oświatowej i wychowawczej (swe poglądy na ten temat wyłożyła w „Społem” 1917 nr 5–6). W r. 1916 – z inicjatywy brata P-iej Jana Hempla – powstał w LSS pierwszy w Polsce Wydział Społeczno-Wychowawczy, w którym P. aktywnie pracowała. Od 1 XII 1916 do r. 1924 brała udział w wydawaniu przez LSS tygodnika „Spółdzielca” (od nr 29 z r. 1919 „Spółdzielca Lubelski”), stojącego na gruncie spółdzielczości robotniczej. Formalnie była jego redaktorem w l. 1918–20. W tym okresie pisała do pism spółdzielczych, wygłaszała referaty propagujące idee spółdzielczości oraz uczestniczyła w różnych instytucjach spółdzielczych (np. w Radzie Nadzorczej Związku Spółdzielni Spożywców, Radzie Okręgowej Spółdzielni Spożywców «Społem» itp.). W czerwcu 1919 jako sekretarz Rady Nadzorczej Związku Spółdzielni Spożywców została wydelegowana na Zjazd Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Paryżu. Gdy powstał oparty o ideologię socjalistyczną Związek Robotniczych Spółdzielni Spożywców w Polsce, weszła w maju 1920 na rok do jego Rady Nadzorczej. W l. 1921–6 była radną i wiceprzewodniczącą Lubelskiej Rady Miejskiej. Tu wielokrotnie występowała w obronie ludności miasta (np. przeciwko nadużyciom firmy Ulen) i roli spółdzielczości w jego życiu.
Pod wpływem Jana Hempla, Bolesława Bieruta i in. P. politycznie zbliżyła się do Komunistycznej Partii Polski (KPP). Przez kilka lat działała w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR). Pracowała też w Lidze Kooperatystek. Należała do współzałożycieli spółdzielni «Gospoda Włóczęgów», która zajmowała się organizacją wypoczynku spółdzielców, głównie o przekonaniach lewicowych. Od r. 1936 współpracowała z Główną Sekcją Spółdzielczą przy Zarządzie Głównym Tow. Uniwersytetu Robotniczego. Na zjazdach spółdzielczych występowała konsekwentnie przeciwko tendencjom drobnomieszczańskim i prokapitalistycznym w spółdzielczości i była rzecznikiem klasowej spółdzielczości robotniczej. Ok. r. 1936 stworzyła w Lublinie oddział Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W okresie międzywojennym P. była jedną z najwybitniejszych w Polsce kobiet-spółdzielczyń.
Wybuch wojny zastał P-ą na stanowisku członka Rady Nadzorczej LSS i kierownika biblioteki. Ukryła wtedy przed zniszczeniem literaturę marksistowską. Sama też musiała ukrywać się okresowo u rodziny, a od r. 1942 pod nazwiskiem Hempel we wsi Rytwiany w Sandomierskiem. We wrześniu 1944 wróciła do Lublina. W grudniu t. r. została wybrana na przewodniczącą Rady Związku Rewizyjnego Spółdzielni RP. Z tego stanowiska odeszła w marcu 1945, ale do r. 1948 nadal pozostawała członkiem Rady. W l. 1948–61 była członkiem Naczelnej Rady Spółdzielczej. W r. 1950 na zjeździe «Społem» w Poznaniu wystąpiła z dużą odwagą przeciwko tendencjom do ograniczania samorządu w spółdzielczości. W l. 1945–6 była posłanką do Krajowej Rady Narodowej; występowała wówczas w sprawie repatriacji Polaków ze Związku Radzieckiego. Wykorzystując swą znajomość z prezydentem Bolesławem Bierutem, starała się wpływać na łagodzenie niesprawiedliwych i nieuzasadnionych wyroków sądowych w początku lat pięćdziesiątych. W kilku wypadkach jej interwencje dały pozytywne rezultaty, lecz władze lokalne zarzucały P-iej, że broni «reakcjonistów». Od początku lat sześćdziesiątych zły stan zdrowia nie pozwalał P-iej na bardziej aktywną działalność. Pozostając formalnie przewodniczącą Rady Nadzorczej LSS, skoncentrowała się na pisaniu wspomnień zarówno osobistych (jej pamiętnik został zdeponowany w Bibliotece Ossolineum, a różne fragmenty wspomnień były drukowane np. w „Przeglądzie Spółdzielczym” 1958 nr 1, we „Wspomnieniach działaczy spółdzielczych” W. 1963 I), jak i o bracie (Jan Hempel. Wspomnienia siostry, W. 1968). P. zmarła w Lublinie 14 I 1974 i została pochowana na cmentarzu przy ul. Lipowej w grobie swej ciotki Anastazji. Była odznaczona m. in. Orderem Sztandaru Pracy II kl., Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego.
Mąż P-iej, Franciszek Papiewski, inżynier budowlany, był z zamiłowania muzykiem i przez wiele lat stał na czele Lubelskiego Tow. Muzycznego jako prezes; po wojnie był wicedyrektorem Kancelarii Cywilnej prezydenta B. Bieruta. W małżeństwie tym P. miała córkę Bożenę, zamężną Drwalową.
Fot. w Spółdzielczym Instytucie Badawczym; – Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; Świtalski Z., Spółdzielczość w polskich czasopismach ekonomiczno-społecznych w latach 1861–1960, W. 1967; – Działalność spółdzielcza kobiet w Polsce w okresie międzywojennym, W. 1973; 10 lat działalności lubelskiej Spółdzielni Spożywców 1913–1923, L. 1923; Piechowicz S., Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych 1919–1925, W. 1963; 100-lecie warszawskiej spółdzielczości spożywców 1869–1969, W. 1969; [Świtalski Z.] Z. Ś., Wanda Papiewska, „Tryb. Spółdzielcza” 1974 nr 4 s. 26; Papiewska W., W pracy i walce, W. 1948; Rozmowa z W. Papiewską, „Społem” 1960 nr 5 s. 10; Tołwiński S., Wspomnienia 1895–1939, W. 1970; Uziembło W., Wspomnienia 1900–1939, W. 1965–9; Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1965 II; Wycech Cz., Wspomnienia 1905–1939, W. 1969; – „Głos Pracy” 1969 nr 31 X (fot.); „Kur. Lub.” 1974 nr 13 (fot.); „Nowe Drogi” 1958 nr 11; „Sztandar Ludu” 1974 nr 14 (fot.); „Tryb. Spółdzielcza” 1974 nr 4 s. 26; „Więź” 1975 nr 1 s. 146– 7; – Spółdzielczy Inst. Badawczy: Dominko J., Wanda z Hemplów Papiewska. Życie osobiste – działalność polityczna i spółdzielcza, W. 1969 s. 108 (mszp.); – Informacje córki Bożeny Drwalowej i Zbigniewa Świtalskiego.
Zbigniew Landau