INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Antoni Pociej  h. Waga     

Antoni Pociej h. Waga  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1982-1983 w XXVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Pociej Antoni h. Waga (zm. 1749), strażnik lit., regimentarz wojsk litewskich w czasie konfederacji dzikowskiej. Był najstarszym synem Kazimierza Aleksandra (zob.) i Anny Teresy z Lettowów, bratem Aleksandra (zob.). Od jego stryja hetmana Ludwika Pocieja (zob.) wiemy, że P-a «z młodu u siebie hodował i niemały koszt na cudze kraje łożył». Od 19 IX 1715 P. był oboźnym litewskim. W r. 1717 P. miał czterdziestokonną chorągiew petyhorską w wojsku litewskim, zaś w r. 1718 był porucznikiem chorągwi, której nominalnym wodzem był król. Wyswatany przez stryja hetmana, poślubił P. 3 VI 1721 w Uściługu (pow. włodzimierski) córkę kaszt. wołyńskiego Stefana Zahorowskiego Rozalię, przyrodnią siostrę pierwszej żony hetmana. P. obecny był w Warszawie podczas styczniowego sejmu 1720 r., na sejm jesienny t. r. posłował z województwa brzeskiego lit. Sejm 1724 r. wyznaczył go do konferencji z ministrami zagranicznymi, zaś sejm 1726 r. do komisji debatującej z przedstawicielem Szwecji oraz zespołu lustrującego w powiecie grodzieńskim hiberny, czopowe-szelężne i pogłówne żydowskie. Dn. 4 VI 1729 P. został strażnikiem litewskim. Od r. 1731 jako dziedzic stryja hetmana włączył się P. po stronie Sapiehów do ich walki z Radziwiłłami o dobra neuburskie, wszelako zaspokojenia swych pretensji nie uzyskał. Z sejmiku brzeskiego lit. posłował na styczniowy sejm 1733 r., rekomendowany przez wyborców do wakansów. Nie wiadomo, czy to on, czy jego brat Aleksander, indagowany w kwietniu t. r. przez rosyjskiego wywiadowcę o plany na elekcję, zapewniał, że zawsze był przeciwny Leszczyńskiemu i wierny Rosji. Na sejmiku przedkonwokacyjnym w Brześciu P. nie był, ale latem t. r., zdystansowawszy w rywalizacji o pułkownikostwo woj. brzeskiego podskarbiego nadwornego lit. Józefa Sapiehę, z tym województwem, rekomendowany przyszłemu elektowi przez nie oraz przez szlachtę wileńską, głosował na Stanisława Leszczyńskiego. W Warszawie po raz drugi pokonał Sapiehę, tym razem w walce o regimentarstwo wojsk litewskich. Król, może jeszcze podczas sejmu elekcyjnego, nadał je P-owi, gorszemu od podskarbiego żołnierzowi, lecz dzięki własnym zabiegom i pamięci stryja-hetmana popularnemu wśród szlachty.

Zebrawszy po powrocie z Warszawy ok. ośmiotysięczną armię, P. stacjonował najpierw w rejonie Oszmiany, następnie pod Koreliczami (woj. nowogródzkie). Są dowody, że groził Annie Radziwiłłowej szczególnie ostrymi rekwizycjami żołnierskimi, jeśli się z nim nie ugodzi w sprawie dóbr neuburskich. Przywódcy obozu prorosyjskiego, niechętni wymuszanym przez konfederatów kontrybucjom, wielokrotnie zresztą rozgłaszali przesadne wieści o rygorystycznym ich ściąganiu przez P-a. Na wieść o ucieczce króla Stanisława z oblężonego Gdańska i jakoby rychłym jego wkroczeniu do Litwy od strony Prus P. ruszył naprzeciw wziąwszy 3 tysiące doborowego żołnierza i przekazawszy komendę nad resztą bratu Aleksandrowi. Wrócił na Litwę już po klęsce sieleckiej (sierpień 1734). Unikając starć z wojskiem rosyjskim, przenosił się z armią na kolejne leża (Bielsk Podlaski, Włodawa, Wołyń, Pińsk, rejon Wilna, Oszmiańskie). Kiedy wreszcie zdecydował się na atak w rejonie Pren (pow. oszmiański) i natrafił na opór nieprzyjaciela, nie potrafił opanować sytuacji, gdy wielokrotnie liczniejsze wojsko konfederackie zmieszało szyk. Wg opinii jednego z dobrze zorientowanych dyplomatów saskich z przełomu 1734 i 1735 r., P. był człowiekiem mało inteligentnym, o spokojnym i raczej łagodnym usposobieniu, umiejącym zabiegać o popularność wśród szlachty i wykorzystującym do tego nimb stryja hetmana. Sas ów nie wykluczał, że za cenę buławy polnej udałoby się przeciągnąć P-a, a z nim całe wojsko konfederacji litewskiej, na stronę Augusta III. Tymczasem spychane przez Rosjan i regimentarza Michała Wiśniowieckiego na północny zachód wojska konfederatów przeszły w rejonie Wizan granicę pruską (kwiecień 1735), kierując się ku Reszlowi na Warmii, następnie ku Kolnu. Tu P. przekazał komendę nad resztą oddziałów (bo wielu się rozpierzchło) pisarzowi lit. Michałowi Massalskiemu, a sam udał się do Stanisława Leszczyńskiego do Królewca; był tam już 3 V 1735. Nie jest wykluczone, że już wówczas próbował sekretnych kontaktów z obozem saskim i sondował warunki kapitulacji; ostatecznie wytrwał przy Leszczyńskim. Gdy w końcu czerwca 1735 przeciwnicy króla Stanisława puścili w obieg rzekomą korespondencję tego monarchy z P-em (król miał zwalniać regimentarza i wojsko od przysięgi na wierność, a P. prosić o dymisję z tej racji, że dalsza walka nie ma sensu i wyniszcza tylko kraj), manifestem z 3 VII t. r. P. protestował przeciw «korespondencyi nigdy nie byłej, lecz sfabrykowanej i wydrukowanej w Warszawie», ostrzegając, że twórcy falsyfikatu dybią na wolność Polski i chcą osłabić ducha walki.

Przed sejmikami poselskimi 1736 r. P. znalazł się wśród petentów posła rosyjskiego H. Keyserlinga; prosił o 3 000 czerwonych zł na spłatę zaciągniętych w Królewcu długów. Na sejmiki Keyserling, który widział w P-u człowieka zdolnego przeciwważyć wpływy radziwiłłowskie (sprawa neuburska!), dał mu 400 dukatów, a ludziom przezeń wskazanym dodatkowe 250. Dn. 9 VI 1736 P. uznał Augusta III, po czym w l. 1736–8 kontynuował walkę o dobra neuburskie. Mając przeciw sobie zarówno Radziwiłłów, jak i Sapiehów, celu nie osiągnął. Z jego inspiracji powstał zapewne punkt instrukcji wileńskiej na sejm 1738 r., zalecający wynagrodzenie mu kosztów, które on i stryj hetman ponieśli na cele publiczne. W początkach 1743 r. P. jeździł do Drezna z bratankiem Ludwikiem (zob.). Był nad Łabą do kwietnia, może nawet do maja t. r., wspomagając bratanka w staraniach o starostwo kowieńskie i zabiegając prawdopodobnie o pomoc dla siebie w sprawie dóbr neuburskich; miało to dlań tym większe znaczenie, że zabrnął w poważne długi. Wiosną 1744 kanclerz Jan Fryderyk Sapieha proponował mu poparcie do laski nadwornej litewskiej, ale P-owi bardziej zależało na dochodowym starostwie. Zabiegał zarazem o zgodę na cesję (sprzedaż) strażnikostwa bratankowi Ludwikowi, co uzyskał dopiero w r. 1748.

P. był starostą grodowym wołkowyskim (od wiosny 1711), żyżmorskim (po ojcu), suraskim (to starostwo w woj. witebskim zapisała mu w testamencie babka Rozalia z Ogińskich Pociejowa), posesorem tenuty Zubowszczyzna w woj. mścisławskim (od 20 XII 1728), starostą radomyślskim (już w r. 1718 – pow. włodzimierski), stoteliskim (1734), miał też do zgonu tenutę Dymniki w woj. brzeskim. Za życia ojca pisał się panem na Kadzyniu (woj. mścisławskie) i Rzeczycy (woj. brzeskie), po stryju odziedziczył Różankę (fundował w niej ok. r. 1726 cerkiew), Włodawę (uposażył tam m. in. kościół Św. Ludwika) i Terespol (odnowił w nim cerkiew) w woj. brzeskim lit., Orchów w ziemi chełmskiej oraz zapewne Pilicę i Mrzygłód w ziemi krakowskiej. Miał też m. in. Waszkiewicze w pow. lidzkim, Małą Jelną w brzeskim (i tu nadał bądź powiększył fundusz dla cerkwi), pałac w Wilnie. Zabrnąwszy w długi, sprzedał dobra brzeskie J. Flemmingowi, podobno z zastrzeżeniem, że jeśli do 29 II 1749 odda pieniądze, będzie mógł je wykupić. Zmarł 13 dni przed upływem tego terminu w Brześciu 16 II 1749.

W małżeństwie z Rozalią z Zahorowskich (zm. po 29 XII 1760), od r. 1744 damą Krzyża Gwiaździstego, miał P. jedyną córkę Ludwikę Honoratę, od r. 1740 żonę Stanisława Lubomirskiego, z czasem woj. kijowskiego (zob.). Po śmierci P-a wdowa rezydowała na Wołyniu, najczęściej w Uściługu, Leśniowie lub Litowiżu (ordynacja ostrogska). Procesowała się ona z Jerzym Flemmingiem o część dóbr brzeskich co najmniej do r. 1756.

 

Estreicher; Szwedowska J., Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku. Okres saski, Kr. 1975; Borkowski-Dunin J. S., Panie polskie przy dworze rakuskim, W. 1891; Słown. Geogr. (Różanka, Terespol, Włodawa, Wołkowysk); Dworzaczek; Niesiecki; Wielądko, Heraldyka, V; Żychlińskl, X; Elektorowie; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; Katalog zabytków sztuki w Pol., VIII/18; Muzeum Wojska Polskiego, Katalog zbiorów, Wiek XVIII, W. 1960; – Askenazy Sz., Dwa stulecia, W. 1910 II; Boyé P., Stanislas Leszczyński et le troisième traité de Vienne, Paris 1898; Gere V. I., Bor’ba za pol’skij prestol, Moskva 1862 aneks s. 137; Kantecki K., Franciszek Maksymilian Ossoliński, podskarbi w. koronny, Lw. 1880 s. 74, 79, 86; Konopczyński W., Stanisław Konarski, W. 1926 (w indeksie imię błędnie); Sapiehowie, III; Schmitt H., Dzieje Polski XVIII i XIX w., Kr. 1866 I 45; Solove’v S., Istorija Rossii, Wyd. 2., S. Pet. (b. r.) IV 1579; Truchim S., Konfederacja dzikowska, P. 1921 s. 21, 26, 53–4, 56–60; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; – Akty Vil. Archeogr. Kom., III, IV, VI, VIII, XIII, XXVII; Bartoszewicz K., Tadeusz Ogiński i jego pamiętnik, „Przegl. Hist.” T. 18: 1914 s. 52, 69, 72, 76, 79; Diariusze sejmowe z w. XVIII, I; Istoriko-Juridičeskie Materialy, Vitebsk 1888 XVIII; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego, Wr. 1967; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 I–II (poza indeksem I 181–2); [Pociej L.]. Genealogia imienia naszego, „Przegl. Pozn.” R. 16: 1860 poszyt 2 i 3 s. 228; Sbornik Russ. Ist. Obšč., CVI, CVIII, CXI; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912 II 669; Teka Podoskiego, II 52, 110, 207, III 9, 310, IV 314; Vol. leg., VI 368, 384, 401, 415, 493, 656; Zawisza K., Pamiętniki, W. 1862 s. 328, 350, 356; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II 2487, 2490, 2506, 2521, 2522, 2535, Dz. IVa ks. 6 k. 520, Dz. V 11907 (21 X 1742, 19 III 1749), 11908, 13831 (21 VII 1743, 26 I i 26 II 1746), Arch. Roskie, korespondencja XV/63, XV/64, XXX/49, XXXVI/194, LIV/25, LVIII/45, Arch. Zamoyskich 2725, 2727, 2728, 2729, 2730, Zbiór Anny Branickiej P. 809, 2863, Zbiór z Muz. Narod. 666, 667, Zbiór Prozorów Jelskich 37; B. Czart.: rkp. 776, 5916 (nr 30271); B. Jag.: rkp. 6147/X; B. Narod.: rkp. 3260; B. Uniw. Warsz.: rkp. 97; Staatsarchiv w Dreźnie: 3589 (M. Czartoryski 22 II 1749), 3682, Journal von den zu Warschau und Grodno in den Jahren 1749–1752 gehaltenen Reichstage, k. 12.

Zofia Zielińska

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Aleksander Pociej h. Waga

brak danych - marzec 1770 wojewoda trocki
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jan Dekert

1738-02-13 - 1790-10-04
prezydent Warszawy
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.