Sardi Bartłomiej (1645–1719), poczmistrz generalny kor., sekretarz królewski. Pochodził z włoskiej rodziny szlacheckiej, wywodzącej się z Lukki, był synem Lorenza.
W młodości S. wyemigrował do Polski, prawdopodobnie jeszcze przed r. 1668, podobno bowiem służył Janowi Kazimierzowi. Zapewne szybko związał się z Sobieskimi i był nawet sekretarzem Marii Kazimiery. Już w lipcu 1676 był poczmistrzem generalnym ziem kor., wkrótce otrzymał tytuł sekretarza królewskiego. Na sejmie warszawskim 1677 r. uzyskał konstytucję potwierdzającą dotychczasowe przywileje poczty kor. S. żonaty był z córką generalnego poczmistrza dla Prus Królewskich, Kurlandii i Inflant Franciszka Gratty (zob.), wdową po Andrzeju Bajerze, pisarzu skarbu kor.; miał dzięki temu związki ze skarbem kor. i królewskim. Po śmierci Tytusa Liwiusza Burattiniego (Buratyniego) w r. 1682, zarządzał do r. 1684 mennicami: krakowską i bydgoską, najprawdopodobniej jako pełnomocnik wdowy po Burattinim. Po r. 1687, a być może jeszcze wcześniej, przestał sprawować urząd poczmistrza generalnego, pozostawiono mu jednak chyba zarząd poczty krakowskiej. Kiedy bowiem ponownie został S. poczmistrzem generalnym kor. w kwietniu 1693, po śmierci Tomasza Talentiego, tytułowano go poczmistrzem krakowskim. Urząd poczmistrza kor. sprawował zapewne aż do r. 1707, choć są informacje, że zrezygnował z niego już w r. 1699, aby zająć się działalnością handlową. Można sądzić, że S. służył Augustowi II, w r. 1700 uzyskał od niego jakoby przywilej na starostwo. W r. 1709 występował w Gdańsku w roli komisarza królewskiego. Utrzymywał jednocześnie ścisłe związki z Włochami. S. i jego dzieci używali tytułu hrabiowskiego, otrzymanego podobno od Marii Kazimiery (F. F. de Daugnon). Do śmierci królowej rodzina Sardich utrzymywała z nią ścisłe kontakty. Pod koniec życia S. osiadł w Gdańsku, gdzie jego syn Wawrzyniec był poczmistrzem ziem pruskich od r. 1713, po swoim wuju Pawle Gratcie (zob.). S. zmarł na apopleksję 21 IX 1719 w Gdańsku, został pochowany w kościele św. Dominika.
Z małżeństwa z Eufrozyną z domu Gratta, miał S. liczne potomstwo, które powróciło do Lukki: Eleonorę Marię, Giovanniego Filippa, jezuitę, wybitnego kaznodzieję we Włoszech, Margaritę Luizę, zakonnicę, Wawrzyńca (Lorenza Antonia, ur. 1686), który wyjechał do Włoch po r. 1724, Laurę Camillę i Giacoma Giuseppego; syn Federico Enrico zmarł w dzieciństwie.
Daugnon de F. F., Gli Italiani dal IX secolo al XVIII, Crema 1905–7 I 263–7; Hniłko A., Włosi w Polsce. Tytus Liwiusz Boratyni, Kr. 1922 s. 78; Jakubowski F., Franciszek i Paweł Grattowie – generalni poczmistrze Prus Królewskich, „Roczn. Gdań.” T. 17/18: 1958/9 s. 266; – Górski K., Inwentarz aktów sejmikowych Prus Królewskich, Tor. 1950; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958; Vol. leg., V 470; – AGAD: Arch. Skarbu Kor. III 7 k. 551, Sigillata 15 k. 64; AP w Kr.: Rel. Castr. Crac. 103 s. 1359 i n.; B. Czart.: rkp. 179 k. 359, rkp. 1376 k. 598, rkp. 2190 (listy do Wawrzyńca Sardiego), 5940; B. Ossol.: rkp. 11574, 11593; B. PAN w Kr.: rkp. 1761a cz. 2 k. 186.
Adam Kaźmierczyk