Rose Edward Stefan Franciszek, krypt. E. R. (1893–1969), ekonomista, działacz i publicysta gospodarczy. Ur. 13 XI w Warszawie, był jednym z trzech synów Karola (zob.) i Anny Leo (zob.), starszym bratem Adama (zob.).
W r. 1903 rodzice R-go wraz z synami przenieśli się do Berlina. Od r. 1906 R. uczył się w gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma w Poznaniu. W latach gimnazjalnych był członkiem tajnego Tow. im. Tomasza Zana, mającego charakter samokształceniowy. Po zdaniu matury w r. 1913, rozpoczął na jesieni t. r. studia na wydz. prawa uniwersytetu w Berlinie, ale przeniósł się do Monachium, gdzie zaliczył 1 semestr ekonomii. Po wybuchu wojny został zmobilizowany do armii pruskiej. Ze względu na stan zdrowia skierowano go do służby pomocniczej, skąd szybko uzyskał zwolnienie. Podjął wówczas przerwane studia ekonomiczne na wydz. filozoficznym uniwersytetu w Berlinie. Tu obronił w styczniu 1917 pracę doktorską pt. Die Grossindustrie des Königreichs Polens. Studien zur sogenannten Theorie der östlichen Absatzmarkte (praca ta w formie zmienionej ukazała się pt. Wielki przemysł Królestwa Polskiego przed wojną. Przyczynki do tzw. „Teorii rynków wschodnich”, P. 1921). W czasie studiów został przyjęty do «Zetu» (Związku Młodzieży Polskiej), prowadził też prace oświatowe wśród Polonii berlińskiej, pisywał do „Dziennika Berlińskiego” oraz artykuły ekonomiczne dla „Dziennika Poznańskiego” i „Kuriera Poznańskiego”. W czasie wojny opracował broszurę Die Wolle auf dem Weltmarkt (Berlin 1919). Na początku r. 1918 wyjechał do Poznania, gdzie rozpoczął pracę w redakcji konserwatywnego „Dziennika Poznańskiego” (pisywał w nim często m. in. artykuły wstępne). W listopadzie 1918 został zatrudniony w Wydz. Przemysłowym Naczelnej Rady Ludowej, a następnie został kierownikiem placówki Min. Przemysłu i Handlu (MPiH) w Poznaniu. W tym okresie napisał rozprawę Drogi zbliżenia pomiędzy Królestwem Polskim i Galicją (w redagowanej przez R-go i Zygmunta Karpińskiego pracy zbiorowej „W przededniu nowych zadań”, P. 1918). W lutym 1919 delegowany został z ramienia MPiH do Paryża, aby objąć funkcję sekretarza Polskiej Delegacji Ekonomicznej na konferencję pokojową. Był autorem sumarycznego sprawozdania Delegacji (zał. 14 do: W. Grabski, „Wyjaśnienia dotyczące ratyfikacji Traktatu Pokojowego z Niemcami i umowy Wielkich Mocarstw z Polską”. Ściśle poufne. Drukowane jako manuskrypt, Paryż 1919). W lipcu 1919 powrócił do Warszawy, gdzie objął kierownictwo referatu celnego w MPiH. Praca ta nie interesowała go, stąd skorzystał z propozycji przejścia od kwietnia 1920 na stanowisko redaktora dwutygodnika „Przegląd Gospodarczy” wydawanego przez Centralny Związek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (Lewiatan). Równocześnie rozpoczął wykłady z bieżących zagadnień gospodarczych w Wyższej Szkole Handlowej (WSH) i prowadził je do r. 1939. W maju 1922 uzyskał habilitację na Uniw. Pozn., ale władze jej nie zatwierdziły.
W „Przeglądzie Gospodarczym” R. był czołowym publicystą. W zakresie omawiania gospodarki światowej miał pełną swobodę wyrażania własnych poglądów; w sprawach krajowych konsultował się z władzami Lewiatana. Na ogół jego publikacje zgodne były z duchem ekonomii neoliberalnej, odznaczając się erudycją i ciekawą argumentacją. Wg Jana Kofmana «publikacje Rosego cechowała powściągliwość i rozwaga. Niektóre z nich były niemal majstersztykami kunsztu publicystycznego i dyplomatycznego, nie pozwalającymi na jednoznaczną kwalifikację opinii ich autora». R. był – obok Andrzeja Wierzbickiego – najwybitniejszym ideologiem grupy polskiej w środowisku wielkiego kapitału. Obok redagowania „Przeglądu Gospodarczego” był również od czerwca 1920 kierownikiem działu ekonomicznego „Rzeczpospolitej”, ale odszedł z niej ze względu na ataki pisma na Józefa Piłsudskiego. Został wówczas głównym publicystą ekonomicznym w „Kurierze Polskim”, z którego po maju 1926 przeniósł się do „Gazety Warszawskiej”. W tym okresie pisywał też artykuły w „Odbudowie Kraju”, „Schmollers Jahrbuch”, „Economiste Français”, „Wiederaufbau”, „Berichte aus den neuen Staaten”. Ogłosił również kilka książek – Bilans gospodarczy trzech lat niepodległości (W. 1922), a na zlecenie Min. Skarbu La reconstruction financière de la Pologne. Restauration du Trésor Public et nouveau régime monétaire (W. 1924; to samo po angielsku).
Na wiosnę 1922 R. był ekspertem delegacji polskiej na konferencję w Genui. W t. r. uczestniczył w konferencji Małej Ententy w Belgradzie. W r. 1923 Wojciech Korfanty zaproponował mu przejście do pracy w przemyśle śląskim, a «Skarboferm» zaoferował stanowisko w dyrekcji handlowej. R. odrzucił te propozycje, ale prowadząc nadal redakcję „Przeglądu Gospodarczego” objął w r. 1924 stanowisko wicedyrektora Lewiatana. Zajmował je do 1 III 1925, kiedy zaproponowano mu funkcję prokurenta w Warszawskim Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych, które było właścicielem elektrowni i kopalń «Kazimierz» i «Juliusz» w Zagłębiu Dąbrowskim. W Towarzystwie tym po awansie na dyrektora i członka Zarządu zajmował się R. sprawami handlowymi i finansowymi. Pracował tu do wybuchu wojny. Był też radcą warszawskiej Izby Przemysłowo-Handlowej. Pracę zawodową łączył z funkcjami publicznymi. Po przewrocie majowym został mianowany sekretarzem Komisji Opiniodawczej przy Prezesie Komitetu Ekonomicznego Ministrów, której celem było określenie zasad współpracy rządu ze sferami gospodarczymi. Z ramienia przedsiębiorców uczestniczył w drugim zjeździe przemysłowców i rolników Polski i Niemiec (27–28 I 1928), gdzie wygłosił referat Rozwój przemysłu polskiego w 1927 r. Na naradzie gospodarczej rządu z delegatami Izb Przemysłowo-Handlowych (7–8 X 1929) przedstawił referat Usprawnienie bilansu handlowego. W r. 1936 został powołany jako rzeczoznawca Komisji do Zbadania Gospodarki Przedsiębiorstw Państwowych.
W związku z podjęciem pracy w Warszawskim Tow. Kopalń Węgla przejściowo (od 1 VII 1926 do 15 IV 1928) R. wycofał się z kierownictwa „Przeglądem Gospodarczym”, ale objął je ponownie w maju 1928 jako redaktor naczelny. Miał wówczas bardzo silną pozycję w Lewiatanie. Był w nim w l. 1926–32 członkiem Rady, od r. 1932 członkiem Rady Kartelowej, okresowo członkiem Polskiej Sekcji Międzynarodowej Izby Przemysłowo-Handlowej. Lewiatan proponował R-mu mandat poselski w wyborach 1928 r. Nie mógł on jednak kandydować wobec sprzeciwu prezesa Warszawskiego Tow. Kopalń Węgla. Wymienione funkcje łączył z wykładami w WSH, w której – w wyniku weryfikacji kadry naukowej – na podstawie książki Bilans trzech lat… uzyskał 21 III 1925 habilitację. W czasie kryzysu wydał broszurę Cel i metody walki z kryzysem (W. 1932), w której w sposób pośredni kwestionował niektóre założenia antykryzysowej polityki rządu.
W okresie II Rzeczypospolitej R. nie należał do żadnej partii i nie prowadził działalności politycznej. Z jego publicystyki można wnosić, że po maju 1926 czuł się związany z umiarkowanym nurtem obozu rządowego. Brał udział w zjeździe 50-lecia «Zetu» w Warszawie w r. 1936. W czasie oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 był komisarzem cywilnym w XX Komisariacie Policji, do jego zadań należał nadzór nad rozdziałem żywności. Po kapitulacji Niemcy pozostawili R-go na stanowisku likwidatora interesów Warszawskiego Tow. Kopalń Węgla na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W tym czasie pod kierownictwem Antoniego Olszewskiego brał udział w konspiracyjnej rejestracji szkód wojennych. Od r. 1942 wykładał politykę gospodarczą i ekonomię na kompletach tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Cykl wykładów R-go wydano na powielaczu pt. Polityka gospodarcza (z fikcyjnym opisem bibliograficznym – Siedlce 1936 Spółdzielnia «Płomienie»). Po powstaniu warszawskim 1944 r. wraz z żoną został wywieziony do Wrocławia, skąd dzięki pomocy Sióstr Urszulanek z Karłowic powrócił w listopadzie t. r. do Generalnej Guberni i zamieszkał w Rabce.
Po wojnie R. podjął 17 III 1945 pracę w Centralnym Zarządzie Przemysłu Węglowego (CZPW) w Katowicach, jako pierwszy zastępca dyrektora administracyjnego. Łączył to stanowisko przejściowo z funkcją przewodniczącego komitetu administracyjnego Centrali Zbytu Węgla. W r. 1947 przeszedł na stanowisko urzędującego zastępcy przewodniczącego Rady Techniczno-Gospodarczej przy CZPW. Celem Rady było przygotowywanie koncepcji rozwojowych górnictwa. Rada uległa likwidacji w końcu 1949 r. Z pewnymi trudnościami R. został zatrudniony jako dyrektor administracyjny w Głównym Instytucie Górnictwa (GIG). W czerwcu 1952 przeszedł do pracy naukowej w tym Instytucie. Zajmował się tam zagadnieniami związanymi z ekonomiką przemysłu węglowego. Dn. 27 I 1956 uzyskał tytuł docenta, a 1 V 1958 profesora nadzwycz.
W latach powojennych R. ogłosił kilkadziesiąt publikacji m. in. w czasopismach: „Energetyka”, „Gospodarka Górnicza”, „Gospodarka Węglem”, „Handel Zagraniczny”, „Komunikaty Instytutu Śląskiego”, „Myśl Gospodarcza”, „Polityka”, „Problemy Ekonomiczne”, „Przegląd Górniczy”, „Przegląd Techniczny”, „Rada Robotnicza”, „Wiadomości Górnicze”, „Węgiel”, „Więź”. Wydał też kilka większych opracowań. Z GIG w r. 1962 przeszedł do wyższego szkolnictwa ekonomicznego, z którym związany był przez prawie cały okres powojenny. W l. 1945–9 prowadził zajęcia z polityki gospodarczej w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Ekonomicznych w Katowicach; był tam w r. akad. 1948–9 prorektorem. Od semestru letniego 1950 r., aż do końca r. akad. 1953–4 prowadził zajęcia w krakowskiej Wyższej Szkole Ekonomicznej (WSE). W r. 1955 wykładał na Politechnice Śląskiej. Wszystkie jednak uczelnie z przyczyn politycznych na ogół dość szybko zrywały kontakt z R-m. Od r. 1957 podjął wykłady i seminaria z polityki gospodarczej w katowickiej WSE. Od 1 X 1962 przeszedł w tej Uczelni na cały etat, a po spensjonowaniu 30 IX 1964 nadal prowadził wykłady zlecone.
Na jesieni 1945 R. objął przewodnictwo Komisji Ekonomicznej Instytutu Śląskiego. W r. 1946 został członkiem Rady Naukowej dla Ziem Odzyskanych. W czerwcu 1948 zorganizował oddział Polskiego Tow. Ekonomicznego w Katowicach, a następnie był jego prezesem, a do r. 1952 wiceprezesem. W r. 1958 kierował pracami Komisji Ekonomicznej Śląskiego Instytutu Naukowego. Zajmował się też tłumaczeniami na język niemiecki i z niemieckiego. Zmarł 22 V 1969 w Katowicach, pochowany został na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza.
Odznaczony był m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta.
Ożeniony z Izabelą z Karpińskich, córką Antoniego (zob.), miał R. dwie córki – Franciszkę (ur. 1921), zamężną Adamowiczową, i Teresę (ur. 1927), ekonomistkę, zamężną Neumanową.
Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Dziewulski K., Spór o etatyzm. Dyskusja wokół sektora państwowego w Polsce międzywojennej 1919–1939, W. 1981; Knakiewicz Z., Deflacja polska 1930–1935, W. 1967; Kofman J., Lewiatan a podstawowe zagadnienia ekonomiczno-społeczne Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1986; tenże, „Przegląd Gospodarczy”, organ prasowy Lewiatana, „Kwart. Hist. Prasy Pol.” 1980 nr 1; Landau Z., Tomaszewski J., Gospodarka Polski międzywojennej, W. 1967–82 I–III; Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918–1939, W. 1980; Piskorski T., W pięćdziesiąta rocznicę powstania „Zetu”, W. 1937; Roszkowski W., Kształtowanie się podstaw polskiej gospodarki państwowej w przemyśle i bankowości w latach 1918–1924, W. 1982; Taylor E., Inflacja polska, P. 1926; Żurawicki S., Myśl ekonomiczno-polityczna w Polsce okresu międzywojennego, W. 1970 s. 179; – Informator o spółkach akcyjnych w Polsce, W. 1930; Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Karpiński Z., O Wielkopolsce, złocie i dalekich podróżach. Wspomnienia 1860–1960, W. 1971; Narady gospodarcze rządu z Delegatami Izb Przemysłowo-Handlowych w dniu 7 i 8 października 1929, s. 13, 71–84; Pamiętnik dwudziestolecia Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie 1906–1926, W. 1927 s. 48; Pamiętnik trzydziestolecia Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie 1906–1936, W. 1938 s. 237; Pierwszy i drugi Zjazd Przemysłowców i Rolników Polski i Niemiec, W. 1928 s. 114, 136–45; Rocznik polskiego przemysłu i handlu, W. 1938 poz. nr 1283; Rose E., Wspomnienia z mojej pracy w WSE, w: Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Katowicach 1937–1957. Księga pamiątkowa wydana z okazji I Zjazdu Absolwentów w XX rocznicę powstania Uczelni, Kat. 1958 s. 82–3; Rose K., Wspomnienia berlińskie, W. 1932 s. 9; Sprawozdania Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów za l. 1925–32, W.; Sprawozdanie Komisji do Zbadania Gospodarki Przedsiębiorstw Państwowych, W. 1939 s. 7, 21; Sprawozdania Warszawskiego Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych za l. 1925–36, W.; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 497–8; Współpraca rządu ze sferami gospodarczymi państwa. Sprawozdanie z narady gospodarczej odbytej w dn. 30 i 31 października 1926 r. w Prezydium Rady Ministrów, W. 1927; – „Dzien. Zach.” 1969 nr 121, 123, 124; – Arch. Akad. Ekon. w Kat.: Akta personalne R-go; Arch. GIG w Kat.: Akta personalne R-go; Arch. SGPiS w W.: Akta personalne R-go; B. Akad. Ekon. w Kat.: Bibliogr. prac powojennych R-go; – Pamiętnik R-go w posiadaniu córki Teresy Neuman.
Zbigniew Landau