Machek Emanuel Emeryk (1852–1930), profesor okulistyki we Lwowie. Ur. 7 III w Samborze, był synem Jana, urzędnika sądowego, i Herminy z Porthów (ok. 1825–1896). Gimnazjum ukończył w Samborze, medycynę ze stopniem doktora wszech nauk lekarskich w r. 1877 w Wiedniu. W l. 1877–9 specjalizował się w okulistyce u F. Arlta w Wiedniu, potem przez dwa lata był asystentem L. Rydla na UJ w Krakowie, w l. 1881–2 odbył dalszą specjalizację okulistyczną u W. Beckera w Heidelbergu. W r. 1882 habilitował się na UJ z pracy o zmianach wziernikowych w oczach królików przy ogólnym zakażeniu wąglikiem i do r. 1884 był docentem oftalmologii na UJ. Potem przeniósł się do Lwowa, gdzie praktykował jako okulista prywatny. W l. 1892–1928 był prymariuszem oddziału ocznego lwowskiego Szpitala Powszechnego, powiększył go do 100 łóżek, unowocześnił, zorganizował laboratoria i salę operacyjną; zaraz też rozpoczął walkę z jaglicą, wybudował dla jej leczenia osobny pawilon, zainicjował badania statystyczne jej występowania w Galicji, ogłaszając w r. 1895 statystykę, wraz z mapką nasilenia jaglicy w Galicji. W r. 1898 powołano go na katedrę okulistyki Uniw. Lwow. jako profesora zwycz., a zarazem na organizatora i kierownika kliniki ocznej; przy klinice tej zorganizował doskonałe pracownie: histologiczną i bakteriologiczną. W r. 1906 był dziekanem Wydziału Lekarskiego, w r. 1921 rektorem Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie. W r. 1922 przeszedł w stan spoczynku i mianowany został profesorem honorowym tegoż uniwersytetu.

M. był przede wszystkim wziętym i pełnym inwencji klinicystą, przeprowadził sam tysiące skomplikowanych a szczęśliwych operacji. Klinika jego wg statystyk międzynarodowych Nagla stała do r. 1914 na czwartym miejscu na świecie (po Berlinie, Amsterdamie i Nowym Jorku) co do ilości i trudności wykonywanych operacji. Pierwszy we Lwowie operował zaćmę. W r. 1886 wprowadził własną modyfikację cięcia rogówkowego w operacji zaćmy bez irydektomii, a później także pewną modyfikację pierwszego aktu operacji zaćmy, likwidując groźbę zakażeń pooperacyjnych; w r. 1895 pierwszy opisał obraz chorobowy półpaśca tęczówki, zwany odtąd w literaturze chorobą Macheka (Macheksche Krankheit); w r. 1897 w sposób istotny ulepszył technikę operacyjną powikłań powiekowych na tle jaglicy (wrastanie rzęs), stosując własną metodę plastyki wolnego brzegu powiekowego, czym zdobył europejską sławę; w r. 1900 zastosował promienie Roentgena do umiejscowienia obcych ciał metalicznych przy ich wydobywaniu z oka i oczodołu, co było szczególnie ważne dla medycyny przemysłowej i wojskowej; już w r. 1903 stosował nowsze metody odpornościowe w leczeniu jaglicy, jak surowicę jekwirytolową; w r. 1913 przeprowadził własnym sposobem operację ptosis (opadnięcia powieki), uzyskując estetyczny wynik; w leczeniu wrzodów pełzających rogówki stosował nakłucie rogówki i wentylowanie ranki. Do oryginalnych pomysłów M-a należy próba leczenia gruźlicy tęczówki za pomocą wstrzykiwań powietrza do przedniej komory oka i operowanie trichiasis (podwinięcie rzęs) za pomocą przecięcia chrząstki powiekowej. Robił też próby poprawienia wadliwego wzrostu rzęs za pomocą wstrzykiwania parafiny pod skórę powieki. Nie mniej zasłużył się M. przez stworzenie silnej lwowskiej szkoły okulistycznej (A. Bednarski, W. Reiss, A. Szulisławski, A. Musiał, J. Drak, T. Kicki); siebie określał jako łącznika między dawnymi i nowymi laty.

M. opublikował w języku polskim i niemieckim kilkadziesiąt prac, m. in.: Spostrzeżenia kliniczne nad zaćmą i jej operacją (Kr. 1885), Gruźlica tęczówki (Kr. 1892), O własności leczniczej jekwiritolu i surowicy jekwiritolowej („Gaz. Lek.” 1903), Badanie promieniami Roentgena w przypadkach utkwienia ciał obcych w oku i oczodole („Księga pamiątkowa Uniwersytetu Lwowskiego” 1900), O operacji zaćmy bez wycięcia tęczówki („Przegl. Lek.” 1903), O lekarzach w Babilonii i o czynności ich wchodzącej w zakres okulistyki („Przegl. Lek.” 1905), O operacyjnym leczeniu opadnięcia powieki („Lwow. Tyg. Lek.” 1912, praca przetłumaczona zaraz na języki: niemiecki, francuski, angielski i osobno wydana w Stanach Zjednoczonych), O dziedziczności optycznej budowy oczu („Pamiętnik II Zjazdu Okulistów Polskich”, W. 1924), Okulistyka we Lwowie w latach 1772–1927 („Pol. Gaz. Lek.” 1928). Od r. 1881 brał M. udział w zjazdach lekarzy i przyrodników oraz wygłaszał na nich referaty z zakresu okulistyki. Założył w r. 1906 „Lwowski Tygodnik Lekarski”, był współinicjatorem Zjazdów Okulistów Polskich. Był prezesem Tow. Lekarzy we Lwowie, Tow. Lekarzy Galicyjskich i członkiem honorowym tegoż towarzystwa, Tow. Lekarskiego Krakowskiego, Stowarzyszenia Lekarzy Polskich w Warszawie. W r. 1915 rozeszła się pogłoska o śmierci M-a w Wiedniu i wydrukowano wtedy liczne nekrologi, ale przeżył jeszcze 15 lat. Potrącony przez motocyklistę, zmarł 31 VII 1930 we Lwowie. Odznaczony był Komandorią Orderu Polonia Restituta.

Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte 1880–1930, München 1962 II; Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932; – Kronika Uniw. Lwow. 1894–1912, Lw. 1912 I 173–4, II 381–4 (bibliogr.); Melanowski W., Rys dziejów okulistyki w Polsce, W. 1948 s. 53, 66, 68–71, 73, 81 (fot.); – „Arch. Hist. Med.” 1934 s. 17, 1948 s. 321, T. 28: 1965 nr 4 s. 309–11, 332, 335; „Gaz. Lek.” 1915 nr 20 s. 170, nr 26 s. 219–20; „Klinika Oczna” R. 8: 1930 z. 3/4 s. 129–40 (W. Reiss, bibliogr., fot.); „Kron. Izby Lek. Lwow.” 1930 nr 10 s. 171–2 (W. Nowicki); „Kur. Lwow.” 1896 nr 8, 1915 nr 119, 1930 nr 227; „Lekarz Wojsk.” 1930 nr 4 s. 216; „Lwow. Kur. Poranny” 1930 nr z 3 i 5 VIII; „Medycyna” 1930 nr 22 s. 725; „Nowiny Społ.-Lek.” 1930 nr 24 s. 429; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1915 z. 2 s. 80; „Pol. Gaz. Lek.” 1928 nr 17 s. 316–8, 1930 nr 32 s. 628, nr 42 s. 789–90 (A. Bednarski, fot.), 1931 nr 9 s. 173; „Warsz. Czas. Lek.” 1930 nr 34 s. 800, nr 51 s. 1211; „Zdrowie” 1915 nr 5 s. 274; – Arch. Katedry Hist. Med. Akad. Med. w Kr.: Dz. VIII nr 208.

Stanisław Marian Brzozowski