INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Ferdynand Fryderyk Radziwiłł      "Portret Ferdynanda Radziwiłła" Leopolda Horowitza, obraz olejny z około 1911 roku ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, źródło kopii cyfrowej: Wikimedia Commons.
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Ferdynand Fryderyk (1834–1926), poseł do parlamentu Rzeszy i członek Izby Panów, ordynat ołycki i przygodzicki. Ur. 19 X był synem Bogusława (zob.) i Leontyny hr. Clary i Aldringen, bratem Edmunda (zob.).

R. uczęszczał do gimnazjum francuskiego w Berlinie, potem ukończył prawo na tamtejszym uniwersytecie. Przez pewien czas pracował w berlińskim sądzie i w rejencji w Poczdamie. Jednoroczną służbę odbył w 3 Brandenburskim Pułku Ułanów, brał udział w wojnie francusko-pruskiej w tym pułku. W październiku 1870 został ranny. Z wojska wyszedł jako podpułkownik. Po śmierci ojca (1873) objął zarząd wielkiego majątku (ordynacji ołyckiej na Litwie i ordynacji hrabstwa Przygodzice w Poznańskiem). Rezydował w Antoninie (w hrabstwie przygodzickim) i w Berlinie. Wówczas zaczął także działalność parlamentarną.

W l. 1874–1918 R. stale wybierany był do parlamentu Rzeszy z okręgu odolanowsko-ostrzeszowsko-ostrowsko-kępińskiego, w którym wybór kandydata polskiego był zawsze zapewniony (zdobywał po kilkanaście tysięcy głosów, gdy konserwatywni kandydaci niemieccy po parę lub kilka tysięcy). Szybko stanął na czele Koła Polskiego w parlamencie. Od r. 1879 zajął także po ojcu dziedziczne miejsce w Izbie Panów. Długie posłowanie zrobiło z R-a wytrawnego parlamentarzystę. W obu ciałach parlamentarnych przemawiał wielokrotnie, często przedstawiając w sprawach zasadniczych stanowisko Koła. Można stwierdzić, że bardziej pełnił rolę reprezentacyjną, niż oddziaływał na postawę Koła. Do r. 1885 najczęściej zajmował się położeniem Kościoła wobec obowiązywania jeszcze ustaw z czasów Kulturkampfu. W r. 1885 uzasadniał w parlamencie interpelację w sprawie rugów, a w r. 1886 w Izbie Panów zwalczał projekt utworzenia Komisji Kolonizacyjnej. Wtedy też przemawiał na wiecu w Poznaniu, co zdarzało się rzadko. Zarówno w sprawach kościelnych jak i polskich R. wielokrotnie zabierał głos i później (np. w r. 1896 w parlamencie w sprawie dopuszczenia do Niemiec zakonu jezuitów, w t. r. odwoływał się do poczucia sprawiedliwości kanclerza wobec rosnących prześladowań – przemówienie, które oznaczało zerwanie Koła Polskiego z polityką czasów L. Capriviego, w r. 1898 w Izbie Panów przeciw polityce kolonizacyjnej, w r. 1902 w parlamencie uzasadniał interpelację w sprawie Wrześni, w r. 1908 występował w Izbie Panów przeciw wywłaszczeniu), ale charakterystyczne było, że częściej niż inni posłowie polscy przedstawiał stanowisko Koła w sprawach mniej lub zupełnie nie związanych z kwestiami narodowymi (np. przemówienia z l. 1892, 1893 i 1894 w sprawach traktatów handlowych, w r. 1895 przeciw noweli do ustawy o zebraniach i stowarzyszeniach, w r. 1896 w sprawie projektu ustawy giełdowej w sprawach rolnictwa i w sprawie polityki kolonialnej, w r. 1902 w sprawie taryfy celnej). Gdy w Kole Polskim na początku XX w. zaczęła się zmniejszać pozycja ziemiaństwa i zjawili się w nim posłowie narodowo-demokratyczni, a terytorialnie także przedstawiciele Górnego Śląska (jako prezes Koła R. witał posłów z Górnego Śląska), R., zwolennik współpracy Koła z partią Centrum, uchodził za reprezentanta polityki ugodowej. Ze względu na tradycje rodzinne miał szersze kontakty z politykami niemieckimi niż większość polskich posłów; o ugodowym stanowisku wobec monarchii świadczył kilkakrotny udział w przyjęciach cesarza w Poznaniu, także w okresie nasilenia antypolskiej polityki (1893, 1902, 1913), ale w działalności i poglądach odbiegał daleko od tradycji «berlińskich» Radziwiłłów, bardziej niż inni Radziwiłłowie należał do środowiska polskiego i często łożył pieniądze na cele narodowe (choć separował się od Polonii berlińskiej). Był też członkiem Tow. Gospodarczego Pleszewsko-Odolanowskiego.

R. był mocno zaangażowany w sprawy Kościoła w Wielkopolsce. Dn. 3 II 1876 żegnał w imieniu Wielkopolski kardynała Mieczysława Ledóchowskiego, gdy ten został skazany na banicję. Jego rezydencja w Antoninie była w czasie Kulturkampfu schroniskiem dla tzw. księży majowych, potajemnie wykonujących obowiązki duszpasterskie, a ściganych przez władze pruskie. W r. 1886 wszedł w skład deputacji reprezentującej Wielkopolskę na konsekracji bpa J. Dindera we Wrocławiu. W r. 1902 przewodniczył na wiecu w Poznaniu dla uczczenia dwudziestopięciolecia pontyfikatu Leona XIII. W l. 1904–6 przyczynił się do budowy kościoła w Ostrowie Wpol. Po śmierci arcybpa Floriana Stablewskiego (1906) brał udział w pertraktacjach w sprawie nominacji jego następcy.

Wybuch pierwszej wojny światowej zastał R-a w Ołyce, po ewakuacji przebywał u córki w Peczarze na Podolu i dopiero w jesieni 1916 wrócił do Berlina. W czasie nieobecności R-a Kołem Polskim w Berlinie kierował Władysław Seyda. W czasie wojny nadzieje R-a na poprawę polityki pruskiej wobec Polaków wzrosły. Z jego kilku wystąpień parlamentarnych najważniejsza była mowa z 29 III 1917, gdy prawdopodobnie nie bez oddziaływania gorącego zwolennika orientacji proniemieckiej, ks. Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, przyjmował w pełni warunki stworzone aktem 5 listopada, licząc na ustępstwa, zwłaszcza na zniesienie wywłaszczenia, w zaborze pruskim. Deklaracja ta spotkała się ze sprzeciwem Koła Polskiego. Pokój brzeski przyniósł R-owi rozczarowanie; stwierdził wówczas (mowa w parlamencie w lutym 1918), że nie dotrzymano słowa danego Polakom. W czerwcu 1918 złożył przewodnictwo Koła Polskiego. W czasie wojny kontaktował się z Wilhelmem Feldmanem podczas jego pobytu w Berlinie. Od 3 do 5 XII 1918 uczestniczył w Polskim Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu.

R. znalazł się w grupie posłów z zaboru pruskiego, którzy w niepodległej Polsce weszli do Sejmu Ustawodawczego bez wyborów. Zasiadał w nim od 10 II do 1 VI 1919, a z racji wieku przewodniczył na 2 pierwszych posiedzeniach do wyboru marszałka (14 II). Był to jednak kres jego działalności politycznej. W marcu 1920, gdy do Berlina przybył pierwszy poseł polski i nie mógł znaleźć odpowiednich apartamentów, R. ofiarował mu na kilka tygodni gościnę w swoim pałacu. Brał udział w utworzeniu Związku Polskich Kawalerów Maltańskich i na zebraniu konstytucyjnym w czerwcu 1920 został obrany prezesem Związku, pełniąc tę godność do śmierci. Co roku wyjeżdżał do swej willi w Rzymie przy via Gregorianum, gdzie skupiało się tamtejsze życie polskie. W r. 1925 był marszałkiem honorowym I Walnego Zjazdu Zrzeszonego Ziemiaństwa Polski w Warszawie. Zmarł 28 II 1926 w Rzymie, przewieziony został 24 VI do Antonina. Był odznaczony wielką wstęgą orderu Św. Grzegorza.

R. był żonaty (od r. 1864) z Pelagią Sapieżanką (1844–1929), która prowadziła salony polityczne w Berlinie i w Rzymie. Miał z nią 5 dzieci: Michała (1870–1955), który przed pierwszą wojną pracował przez pewien czas w rosyjskiej służbie dyplomatycznej, w latach międzywojennych był ordynatem przygodzickim, wiódł życie skandaliczne, a w czasie drugiej wojny okazał się renegatem, Zygmunta (1871–1874), Karola (1874–1906), oficera wojsk pruskich, Małgorzatę (1875–1962), żonę Franciszka Potockiego (zob.) autorkę pamiętników, oraz Janusza (zob.).

 

Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; Enc. Org.; W. Enc. Powsz. (PWN); Brockhaus, Konversations-Lexikon, 1903 XIII 592; Wer ist’s, Wyd., Leipzig 1911; Borkowski, Almanach, s. 106–7; tenże, Rocznik szlachty polskiej, Lw. 1883; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II; Żychliński, XI 181, Handbuch über Königlich Prussischen Hof u. Staat; 1874–1918; – Benyskiewicz J., Posłowie polscy w Berlinie w latach 1866–1890, Zielona Góra 1976; Czerwiński P., Zakon Maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, London [1963] s. 113, 114; Czubiński A., Grot Z., Miśkiewicz B., Powstanie wielkopolskie, P. 1978; Dzieje Wpol., II (fot.); Hemmerling Z., Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie pruskim, 1907– 1914, W. 1968; Księga Sapieżyńska, Kr. 1982 s. 73, 142–3; Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914, W. 1967; Nowakowski T., Die Radziwills. Die beschichte einer grossen europäischen Familie, München 1967 (poza indeksem s. 416); Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, W. 1980; Pamiętnik pierwszego Zjazdu Zrzeszonego Ziemiaństwa Polski, W. 1925 (fot. po s. XXXVIII); Trzeciakowski L., Polityka polskich klas posiadających w Wielkopolsce w erze Capriviego (1890–1894), P. 1960; Wojtkowski A., 500 lecie parafii w Ostrowie, Ostrów 1935 s. 22; – Abramowicz B., Ze wspomnień rodowitego berlińczyka, Zielona Góra 1979; Hutten-Czapski B., Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, W. 1938 I–II; Jackowski G., W walce o polskość, Kr. 1972; Księga jubileuszowa wydana w 50 rocznicę założenia Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim, P. 1911 s. 310; Morawski K., O Kazimierzu Morawskim. Ze wspomnień syna i kronik rodzinnych, Kr. 1973; Potocka M. M., Z moich wspomnień, London 1983 (fot.); Radziwiłł M., Lettres… au général de Robilant 1889–1914, Bologne 1933–4 I–IV; Rose K., Wspomnienia berlińskie, W. 1932; Rzepecki K., Pobudka wyborcza, P. 1907 s. 84 (fot.); Rzewuski A. C., A traves l’invisible cristal, [Paris] 1976 s. 118–19; Sejm. Wydanie pamiątkowe, ilustrowane, Pod red. Antoniego Langego, W. 1919 s. 48–9, 100 (podob.); Spraw. stenogr. Sejmu 1919–22; Stenographische Berichte des Preussischen Landtags. Herrenhaus: Stenographische Berichte über die Verhandlung des Reichstags, Berlin; Śmigielski W., Między ołtarzem a wiezieniem. Wspomnienia z Kulturkampfu 1875–1878, P. 1937 (fol.); – „Gaz. Ostrowska” 1919 nr z 28 VII; „Kur. Warsz.” 1926 nr 63, 64, 73 (fot. w Niedzielnym Dod. Ilustr.), 1929 nr 27, 29, 30, 34, 36 (dotyczy Pelagii Radziwiłłowej); „Orędownik Ostrowski” 1924 nr z 9 i 26 VII, 1926 nr z 5 III, Dodatek; „Przew. Katol.” 1926 nr z 28 III (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1906 nr 5 s. 81 (fot.); „Widnokrąg. Ilustr. Kur. Tyg.” Dod. do „Kur. Pozn.” 1926 nr z 13 III (fot.); – B. Ossol.: rkp. 12283 III s. 379.

Adam Galos

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Janusz Franciszek Radziwiłł

1880-09-03 - 1967-10-04 polityk
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Maksymilian Gierymski

1846-10-09 - 1874-09-16
malarz
 

Jerzy Leszczyński

1884-02-06 - 1959-07-09
aktor teatralny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Walenty Staniszewski

1859-11-19 - 1920-09-14
adwokat
 

Antoni Muchliński

1808 - 1877-10-25
orientalista
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.