INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jadwiga Sapieżyna (z domu Zamoyska)      Jadwiga z Zamoyskich Sapieżyna, frag. obrazu olejnego George`a Haytera z 1830 r.

Jadwiga Sapieżyna (z domu Zamoyska)  

 
 
1806-07-09 - 1890-03-29
Biogram został opublikowany w 1994 r. w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sapieżyna z Zamoyskich Jadwiga (1806–1890), filantropka. Ur. 9 VII w Podzamczu, była wnuczką Adama Kazimierza Czartoryskiego (zob.), szóstym dzieckiem prezesa Senatu Król. Kongresowego, ordynata Stanisława Zamoyskiego i Zofii z Czartoryskich. Do chrztu trzymała ją para włościan z Maciejowic.

Wychowana w surowym rygorze, bez zbytku, otrzymała staranne wykształcenie, mając wśród domowych nauczycieli ks. Jakuba Fałkowskiego, Józefa Korzeniowskiego, Franciszka Lessla. Wzrastała w kulturalnej, patriotycznej atmosferze Pałacu Błękitnego w Warszawie i w sentymentalnej aurze Puław. Spędziła ok. roku (1818/19) w Genewie wraz z matką i siostrą Celiną (później Działyńską, zob.). Dn. 19 XII 1825 wyszła za mąż za ciotecznego brata Leona Sapiehę, którego znała od dziecka. W l.n. niekiedy tylko towarzyszyła mężowi w jego rozjazdach; bawiła się dobrze w Warszawie, została damą honorową («z cyfrą») cesarzowej. Na wiosnę 1830 wyjechała do Paryża i zdążyła jeszcze zabłysnąć w Tuileriach na dworze Karola X.

Gdy L. Sapieha podążył do powstania listopadowego S. pozostała w Paryżu. Po klęsce powstania połączyła się z mężem we Wrocławiu, dzieliła z nim trudne lata w Krakowie i Piskorowicach, prowadząc jak najskromniej gospodarstwo; długo nosiła koszule ze zgrzebnego płótna, a i później jeździła koleją – raczej III kl. Rodziła dzieci, z których pięcioro zmarło w wieku do 7 lat, dwie córki w szesnastym i dwudziestym roku życia. Z chorującymi dziećmi jeździła do uzdrowisk i na Riwierę (1841/2). Od r. 1840 była gorliwą wyznawczynią hydroterapii W. Priessnitza, kilka lat spędziła z dziećmi w Freiwaldau (Frývaldov) w sąsiedztwie Grafenbergu. Leczenie «prysznicami» stosowała i później w Krasiczynie.

Oddana pobożności, cel życia znalazła S. w aktywności dobroczynnej. We Lwowie stanęła na czele Tow. Dobroczynności św. Wincentego a Paulo. Tamże w głodowych latach organizowała rozdawnictwo «zupy rumfordzkiej». Dla ofiar rabacji 1846 r. urządziła «dom roboczy», «cerownię» dla sierot dziewcząt i «małą bursę» dla chłopców. Z tych sierocińców wyrosły: Zakład św. Teresy, prowadzony przez zakonnice, później też szpital dziecięcy św. Zofii na 120 łóżek (Teresa i Zofia – patronki zmarłych młodo córek S-y), a nadto jeszcze Dom Opatrzności – przytułek dla żebraków, z oddziałem dla «upadłych dziewcząt», połączone ze szwalnią i warsztatami (stolarskim, szewskim, krawieckim). Stopniowo zakłady te zdobyły własne siedziby na przedmieściach Lwowa, zawsze z kaplicą, oraz fundusze na stałe zaopatrzenie. Także w Przemyślu pod patronatem S-y powstało Tow. Dobroczynności i ochronka. Na wszystkie te charytatywne cele S. organizowała we Lwowie nieustanne kwesty, loterie fantowe, koncerty, festyny, wenty i bazary; złośliwi twierdzili, że świadczyła biednym z użebranego grosza, nie z własnej kieszeni. Wspomagała też katolickie Stowarzyszenie Rękodzielnicze «Skała».

Jako żona prezesa licznych organizacji, później zaś marszałka krajowego, prowadziła S. w lwowskim pałacu dom otwarty; w r. 1845 grała Barbarę Zapolską w przedstawieniu amatorskim komedii „Odwet czyli Barbara Zapolska” L. A. Dmuszewskiego na cel dobroczynny. Przestrzegała polskiego charakteru swego salonu, niechętnie posługiwała się w nim francuszczyzną. W grudniu 1851 zaskoczył ją w Paryżu zamach stanu L.N. Bonapartego. Pośpiesznie wyjechała wtedy do Poznania pod opieką brata swego Władysława Zamoyskiego. Z bratem tym utrzymywała stałą korespondencję. W r. 1863 w Krasiczynie urządziła szpital dla rannych powstańców. Opiekowała się także szpitalami we Lwowie i Cieszanowie. Nie aprobując ryzykownych przedsięwzięć politycznych syna swego Adama (zob.), czuła się z nim solidarną, a w lutym 1864 ułatwiła mu ucieczkę z więzienia. Przebieg obrad sejmowych lat sześćdziesiątych śledziła uważnie z marszałkowskiej loży, z robótką «na biednych» w ręku. Pomawiano ją, że stosuje towarzyski ostracyzm wobec politycznych przeciwników swego rodu. Po śmierci męża stopniowo wycofywała się z publicznej działalności, przekazując synowej Jadwidze opiekę nad instytucjami dobroczynnymi. Miasto Lwów w r. 1886 wybiło na jej cześć medal pamiątkowy. Zmarła 29 III 1890 w Krasiczynie i tamże 2 IV w grobach rodzinnych została pochowana.

Dane o dzieciach S-y – zob. życiorys męża Leona Sapiehy.

S. bywa identyfikowana z «Zupą Rumfordzką», postacią z pamfletu L. Borkowskiego, „Parafiańszczyzna” (P. 1849 II); supozycja ta wszakże budzi wątpliwości.

 

Nie dokończony portret S-y przez G. Haytera (1830, olej); Portret przez nieznanego malarza (owal, olej), oba w B. Kórn.; Portret w późnym wieku przez L. Horowitza, przed II wojną światową w Krasiczynie (reprod. w: Sapieha L., Wspomnienia. Kr. 1912); Litografia A. Prinzhofera z zaginionego portretu olejnego przez F. Schrotzberga, w Muz. Narod. w Kr. (reprod. w: Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, tabl. 48); – Borkowski, Almanach, s. 139; Żychliński, XI 202; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970 s. 56: – Bruchnalska M., Ciche bohaterki, Miejsce Piastowe 1933 s. 305–6 (podob. s. 304, 305); Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 354; Haecker E., Historia socjalizmu w Galicji, Kr. 1933 s. 94; Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; Zakrzewski B., Fredro i Fredrusie, Wr. 1974; Zawadzki W., Księżna Jadwiga z hr. Zamoyskich Sapieżyna. „Bluszcz” 1887 s. 161–2, 169–70; – Chłędowski K., Pamiętniki, Wr. 1951; Horoszkiewicz J., Notatki z życia, Wr. 1957; Jabłonowski L., Pamiętniki. Kr. 1963; Potocka A., Mój pamiętnik. W. 1973: Prek K., Czasy i ludzie, Wr. 1959; Sapieha L., Wspomnienia (z lat 1803 do 1863 r.), Kr. 1912; Szematyzmy Król. Galicji, 1866, 1872; Zamoyska J., Wspomnienia, Londyn 1961; [Zamoyski W.], Jenerał Zamoyski, P. 1910–30 I–VI; Ziemiałkowski F., Pamiętniki, Kr. 1904 I 51; – „Czas” 1890 nr 66: „Gaz. Lwow.” 1890 nr 74; – AP w Kr.: Arch. Rodzinne Sanguszków sygn. 69; B. Czart.: Ew. 956, 958, 959, 960, 963, 967, 989, 1008, 1009, 1010, 1012, 1043, 1414, Muz. Narod. w Kr. rkp. 1154–1165, 1170–1173, 1200, 1202, 1205, 1206, 1595, 1597; B. Jag.: rkp. 6478, 6531, 9058, 9141, 9211; B. Narod.: rkp. 2825, 2832, 2834, 2837, 2958; B. Ossol.: rkp. 6789, 12911, 13135; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.

Stefan Kieniewicz

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.