Pastwa Jan Franciszek (1901–1973), geograf, pedagog, działacz polonijny w Wolnym Mieście Gdańsku i w Rumunii. Ur. 15 V w Starej Kiszewie, pow. Kościerzyna, był synem Jana, krawca, i Marianny z Marchewiczów. Kształcił się w Progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie i w gimnazjum chełmińskim, gdzie należał do tajnego Tow. Tomasza Zana. Od r. 1921 studiował na Uniw. Pozn., gdzie uzyskał w r. 1926 absolutorium, a w r. 1932 dyplom nauczyciela szkół średnich z geografii i geologii. W okresie studiów zorganizował przy Uniw. Pozn. studenckie Koło Krajoznawcze oraz był członkiem Akademickiego Koła Pomorskiego. W l. 1923–32 pracował w szkołach podstawowych Swarzędza, Poznania, Wolsztyna i Bydgoszczy oraz w Uniwersytecie Ludowym w Rumi-Zagórzu (1926–7). Interesował się wówczas demografią Pomorza. Opublikował: Gęstość zaludnienia a stosunki narodowościowe na Pomorzu („Pamiętnik II. Zjazdu Słowiańskich Geografów i Etnografów odbytego w Polsce w roku 1927”, Kr. 1930 II), Średnia gęstość zaludnienia i narodowości na wsi województwa pomorskiego w roku 1921 („Problem narodowościowy na Pomorzu”, Tor. 1931 s. 93–102). W celu zobrazowania na mapie stosunków narodowościowych zastosował w wymienionych pracach własną oryginalną modyfikację metody kropkowej. W l. 1932–9 uczył geografii w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej w Gdańsku i jednocześnie pracował w organizacjach polonijnych, jak m. in. Tow. Przyjaciół Nauki i Sztuki i Związek Powstańców i Wojaków. Szczególnie szeroką działalność rozwinął w Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku (ZPwWMG), pełniąc różne funkcje, w ostatnim okresie kierownika II Okręgu ZPwWMG w Gdańsku-Wrzeszczu. Jako członek Komitetu Ugodowego wyłonionego przez Zarząd Gminy Polskiej i ZPwWMG przyczynił się w r. 1937 do połączenia obu organizacji. Był też korespondentem Instytutu Bałtyckiego i opracowywał dla niego bibliografię zagadnień polskich w niemieckiej prasie gdańskiej. W „Roczniku Gdańskim” (T. 9/10: 1935/6) ogłosił Nowe szczegóły o pobycie Józefa Piłsudskiego w więzieniu gdańskim.

W l. 1939–47 P. przebywał w Rumunii. Już 4 XI 1939 uruchomił w Bužau, wspólnie z drem Janem Madejem z Gdańska, szkołę powszechną, gimnazjum i liceum dla młodzieży polskiej. Szkoły te przeniesiono na przełomie l. 1939/40 do Turnu-Severin, gdzie P. uczył do r. 1945 i równocześnie rozwijał pozaszkolną działalność kulturalno-oświatowa; kontynuował też studia geograficzne na uniwersytecie w Bukareszcie. Po zakończeniu wojny współpracował z Ambasadą Polską w Bukareszcie, należał do Polskiego Zjednoczenia Demokratycznego w Rumunii, był członkiem Zarządu Instytutu Polskiego w Rumunii. W l. 1946–7 odwiedzał ośrodki starej polskiej emigracji zarobkowej (Radowce, Suczawa, Botoszany, Jassy) i agitował na rzecz powrotu do kraju. Ogłosił też w tym duchu odezwę Do Polaków bukowińskich i mołdawskich („Nowiny Polskie” Bukareszt 1947 nr 47 s. 12). Jesienią 1947 r. przywiózł do kraju trzy grupy Polaków z Bukowiny, którzy osiedlili się w woj. wrocławskim. P. powrócił z nimi i do r. 1950 mieszkał we Wrocławiu. Był kierównikiem ośrodka metodycznego geografii oraz wykładał metodykę nauczania geografii na Uniw. Wrocł. W r. 1950 uzyskał na Uniw. Wrocł. magisterium z geografii. W t. r. przeniósł się do Sopotu i do r. 1952 był kontraktowym profesorem geografii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W l. 1951–69 pracował w Bibliotece Głównej Politechniki Gdańskiej, osiągając w r. 1968 stopień kustosza dyplomowanego. P. był bardzo czynny społecznie jako członek zarządów oddziałów: Polskiego Tow. Geograficznego, Tow. Rozwoju Ziem Zachodnich, Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz jako przewodniczący oddziałów: Zrzeszenia Kaszubskiego i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Zmarł 20 IV 1973 w Sopocie, pochowany został w Grudziądzu. Był odznaczony dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1934, 1958), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznakami honorowymi: Za zasługi dla Gdańska, Zasłużonym Ziemi Gdańskiej.

Żonaty z Ludwiką Sadowską, P. dzieci nie pozostawił.

Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku (1922–1939), Gd. 1976 cz. 1 s. 138, 176–8 (bibliogr., fot.); Księga pamiątkowa Akademickiego Koła Pomorskiego przy Uniwersytecie Poznańskim, P. 1929 s. 117; Pięćdziesiąt lat Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. 1922–1972. Księga pamiątkowa, Gd. 1972; Polak H., Szkolnictwo i oświata polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Gd. 1978 s. 159, 162; Ratajski L., Polska kartografia ekonomiczna XX wieku, W. 1965 s. 57–8; Szews J., Jan Pastwa, „Dzien. Bałt.” 1973 nr 107 s. 3; Szukalski J., Jan Pastwa 15 V 1901 – 20 IV 1973, „Czas. Geogr.” 1974 z. 2 s. 293–4 (fot.); (wj.), Jan Pastwa, „Pomerania” 1973 nr 4 s. 96–7; – Spis b. Filomatów i Filaretów gimnazjów pomorskich…, [Tor. 1921) s. 20; Sprawozdania dyrektora Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, 1932/33–1938/39; – Nekrologi: „Dzien. Bałt.” 1973 nr 96 s. 2; „Litery” 1973 nr 7; – Arch. Diec. Chełmińskiej w Pelplinie: [Bez sygn.] Księga uczniów Collegium Marianum w Pelplinie 1858–1920. Rok szk. 1913/14 poz. 48; WAP w Bydgoszczy: Zespół Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego, akta personalne, sygn. 751; WAP w Bydgoszczy Oddz. Terenowy w Tor.: Acta d. Königl. Gymnasium zu Culm. Rep. 19 nr 663 (Album Gymnasii Culmensis, Vol. V, 1896–1928 poz. 6037); – Informacje żony Ludwiki Pastwowej.

Jerzy Szews