INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Stapiński     

Jan Stapiński  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stapiński Jan (1867–1946), polityk ludowy, publicysta, poseł na Sejm Krajowy galicyjski, do austriackiej Rady Państwa i na sejmy Rzeczypospolitej Polskiej. Ur. 21 XII w przysiółku Budzyń wsi Jabłonica Polska (pow. brzozowski) w średniozamożnej i wielodzietnej rodzinie chłopskiej; był synem Wojciecha i Heleny z Kielarów. Matka odumarła go młodo: jego wychowaniem zajmował się ojciec, chłop uświadomiony narodowo, który nauczył go czytać i zapoznał z elementami historii Polski, oraz macocha, Tekla z Jaklów.

S. kształcił się dwa lata w szkole wiejskiej w Komborni, potem dwa lata w szkole wydziałowej w Krośnie. W dzieciństwie przeżył ciężką chorobę oczu, był nawet zagrożony ślepotą; z tego powodu musiał przerwać naukę szkolną i przez kilka miesięcy bezczynnie przebywał w domu. Za namową miejscowego wikariusza ks. Szymona Zuzaka, który poznał zdolności S-ego, postanowiono, aby uczył się dalej i ewentualnie został księdzem. Do gimnazjum chodził S. najpierw przez rok (1880) w Przemyślu, potem w Sanoku, a od r. 1885 w Jaśle. Tam, w r. 1887, pod wpływem Ligi Polskiej wstąpił do lokalnej organizacji konspiracyjnej «Orzeł Biały», której celem było samokształcenie i rozszerzanie świadomości narodowej, w dalszej perspektywie walka o niepodległość, w bliższej zaś promowanie kandydatów demokratycznych i ludowych w wyborach do Sejmu Krajowego galicyjskiego. W maju 1889 zdał S. egzamin dojrzałości (z wynikiem przeciętnym) i nazajutrz po rozdaniu świadectw maturalnych uczestniczył po raz pierwszy w wiecach przedwyborczych.

Po ukończeniu nauki S. był krótko zastępcą dyrektora filii Banku Włościańskiego w Jaśle. Potem przez rok studiował prawo na Uniw. Lwow. W tym czasie zetknął się z twórcami ruchu ludowego w Galicji – ks. Stanisławem Stojałowskim oraz Bolesławem i Marią Wysłouchami. Zamieszczał niepodpisane korespondencje zarówno w „Wieńcu” i „Pszczółce” Stojałowskiego, jak i w „Przyjacielu Ludu” Wysłouchów. Wstąpił do organizowanego przez ludowców Tow. Przyjaciół Oświaty (1890, członek zarządu). W r. 1891 podczas akcji przed wyborami do austriackiej Rady Państwa został aresztowany, po czym przez kilka miesięcy więziony bez żadnego formalnego oskarżenia. Następnie pracował jako delegat Tow. Asekuracyjnego «Concordia» i jako agent firmy maszyn rolniczych oraz nawozów sztucznych Makowieckiego. Dużo podróżował, poznając stosunki agrarne Galicji, co mu się potem bardzo przydało w działalności politycznej. Jednocześnie nadsyłał korespondencje do „Przyjaciela Ludu”; w r. 1893 wszedł do komitetów redakcyjnych zarówno tego czasopisma jak i „Kuriera Lwowskiego”, również powiązanego z ludowcami. Brał udział w wiecu zorganizowanym z okazji rocznicy insurekcji kościuszkowskiej 1 IV 1894 w Krakowie, na którym grupa inteligencji skupionej wokół „Kuriera” założyła Tow. Demokratyczne Polskie (TDP), po czym wszedł jako sekretarz do jego zarządu wybranego 3 V t.r. we Lwowie. Zbliżające się wybory sejmowe 1895 r. przyczyniły się do zakładania chłopskich komitetów wyborczych; ich zjazd przygotowany przez TDP w Rzeszowie 28 VII t.r. stał się kongresem założycielskim Stronnictwa Ludowego (SL); S. został wówczas obrany zastępcą członka Wydziału (czyli zarządu) tej partii. SL utrzymywał kontakty zarówno z ruchem Stojałowskiego, jak i z niewielkim Związkiem Stronnictwa Chłopskiego, działającym głównie wśród bogatego chłopstwa Sądecczyzny. S. zbliżył się wtedy do Stojałowskiego i przez krótki czas t.r. był nawet redaktorem i formalnym wydawcą jego czasopism. Niebawem ich drogi się rozeszły na skutek różnic personalnych, a może przede wszystkim w wyniku sporu, jaki rozgorzał wokół żądania Stojałowskiego, aby do nazwy SL dodać przymiotnik «chrześcijańskie»; nie zgodził się na to ani S. ani Wysłouch, obaj obawiający się uzależnienia ruchu ludowego od Kościoła rzymskokatolickiego.

W r. 1897 kandydował S. w wyborach do Rady Państwa, lecz nie odniósł sukcesu. Posłem został dopiero w r.n., w rezultacie wyborów uzupełniających (26 IX, okręg Jasło–Krosno–Brzozów–Sanok–Lesko–Dobromil). Pracę parlamentarzysty ułatwiła S-emu dobra znajomość języka niemieckiego. Objął stanowisko przewodniczącego klubu parlamentarnego SL, który nie wszedł do Koła Polskiego i pozostawał w ostrej opozycji zarówno wobec rządu centralnego jak i galicyjskich władz autonomicznych. W kadencji trwającej do 7 IX 1900 wygłosił kilka przemówień oraz zgłosił kilka interpelacji w sprawach narodowych i społecznych, m.in. przeciw szykanowaniu migracyjnych ruchów bezrobotnych; przygotowywał też przemówienia innym posłom chłopskim. Od r. 1898 był członkiem Rady Naczelnej SL, a od r. 1900 – jego sekretarzem; sekretarzował także Centralnemu Ludowemu Komitetowi Wyborczemu; zwolenników SL zaczęto wtedy coraz częściej nazywać «stapińszczykami». Wybory z grudnia 1900 do Rady Państwa S. przegrał. W tym samym miesiącu doszło do porozumienia ludowców z grupą Stojałowskiego i przy udziale S-ego powstało efemeryczne Zjednoczenie Stronnictw Ludowych, które przetrwało jednak tylko do poł. r. 1901. W tym czasie widząc, że „Przyjaciel Ludu” nie rozwija się, S. zaproponował Wysłouchowi przeniesienie pisma do Krakowa, bliżej centrów wpływów ludowych. Po uzyskaniu zgody został 1 I 1902 redaktorem i wydawcą gazety; nadał jej charakter bardziej bojowy, zdecydowanie opozycyjny wobec konserwatystów i sfer kościelnych. Powiększył także jej format i nakład (do ok. 5 tys. egzemplarzy w r. 1904) oraz uczynił jednym z najtańszych pism w Galicji, co jednak musiał okupić zaciąganiem coraz to nowych pożyczek. W l. 1901–6 posłował na Sejm Krajowy. Domagał się tu wprowadzenia w Galicji powszechnego i tajnego prawa wyborczego (wniosek z 30 VI 1902, uzasadniony z 2 VII, ponawiany w l.n., m.in. 8 X 1904 w mowie o potrzebie zniesienia systemu kurialnego). W r. 1902 popierał strajk rolny w Galicji Wschodniej, ale był niechętny udziałowi w nim chłopów polskich. Interesował się chłopską emigracją zarobkową do USA i Kanady, w której widział narzędzie nacisku na jedynych dotychczas pracodawców – wielkich właścicieli ziemskich. T.r. odbył kilkumiesięczną podróż do skupisk polonijnych w Ameryce Północnej (wrzesień–grudzień), uczestnicząc tam w wielu wiecach i zyskując przy okazji nowych prenumeratorów „Przyjaciela Ludu”. Popierał także emigrację sezonową do Francji, występował przeciw zarządzeniom władz niemieckich, blokującym wyjazdy zarobkowe polskich robotników rolnych z Galicji do Prus. T.r. kandydował we Lwowie w wyborach uzupełniających do Rady Państwa, ale znów przegrał. W r. 1904 przyczynił się do wprowadzenia języka polskiego jako urzędowego na kolei, żandarmerii i w prokuraturze w całej Galicji.

S. był dobrym organizatorem, miał talent mówcy, potrafił uczestniczyć w kilku wiecach dziennie. Świetnie znał psychikę chłopską i łatwo przekonywał słuchaczy. Nie przywiązywał większej wagi do problemów ideologicznych, skupiał się przede wszystkim na tematyce bieżącej i sprawach praktycznych. Silnie natomiast akcentował swój antyklerykalizm, wzmacniany poniekąd przez to, że zarówno on sam, jak i SL (od lutego 1903 – PSL) znalazło się w centrum gwałtownej krytyki ze strony episkopatu rzymskokatolickiego Galicji. Zwalczał S-ego szczególnie bp tarnowski Leon Wałęga, który zakazał wiernym czytania „Przyjaciela Ludu” (m.in. list pasterski z 24 XI 1903). Gdy na fali rewolucji 1905 r. nasiliły się w Galicji żądania wprowadzenia powszechnego prawa głosowania do Rady Państwa, S. przewodniczył delegacji chłopskiej do Wiednia domagającej się reformy idącej w tym kierunku. Pierwsze wybory powszechne do Rady (maj 1907) przyniosły sukces ludowcom, również S. uzyskał mandat. Był wtedy u szczytu sławy i znaczenia politycznego. Po śmierci Henryka Rewakowicza pełnił (od 15 XII t.r.) funkcję prezesa PSL (faktycznie kierował partią już od kilku lat wobec ciężkiej choroby swego poprzednika). Był też prezesem klubu PSL w Radzie Państwa. Na kongresie w Rzeszowie 9 IV 1908 został ponownie obrany prezesem PSL. Opozycję wewnętrzną miał niezbyt liczną, stanowiła ją grupa „Gazety Chłopskiej” z Michałem Olszewskim na czele oraz tzw. fronda lwowska z Wysłouchem i Janem Dąbskim.

Przed wyborami sejmowymi 1908 r. w Galicji ludowcy zmienili taktykę: zawarli faktyczny sojusz z konserwatystami, a następnie, motywując ten krok koniecznością «pracy pozytywnej», wstąpili do Koła Polskiego w Radzie Państwa w Wiedniu. S. został wiceprezesem Koła Polskiego oraz członkiem delegacji parlamentarnej austriacko-węgierskiej do spraw wspólnych. Odtąd do PSL zaczęło napływać wielu ziemian i urzędników, zwabionych możliwościami kariery w popularnym stronnictwie. Wyrzeczenia na polu ideologicznym i zerwanie z polityką opozycyjną miały przynieść ludowcom korzyści gospodarcze, których rozdziałem dysponował S. Nie były one jednak wielkie (założenie Ludowego Tow. Ubezpieczeń od Ognia «Wisła» w Krakowie, pewna ilość posad w administracji, koncesje wyszynku dla chłopów, sanacja związanego z ludowcami, zadłużonego Banku Parcelacyjnego, fundusze na wydawanie w Krakowie w l. 1908–10 dziennika „Gazeta Powszechna”). Nie udało się S-emu uzyskać teki ministra ds. Galicji, o co zabiegał w półr. letn. 1909. Sojusz z konserwatystami, a także z demokratami, przyniósł natomiast sukcesy PSL w wyborach do Rady Państwa w r. 1911: S. ponownie zdobył mandat i odtąd zasiadał w Radzie aż do jej likwidacji w r. 1918. Popierał w tym czasie namiestnika Michała Bobrzyńskiego realizującego politykę porozumienia i reformy ordynacji do Sejmu Krajowego. Sukcesy okazały się jednak połowiczne, toteż kolejne wybory 1913 r. uwidoczniły nieznaczne cofanie się wpływów ludowców, zarówno w ciałach ustawodawczych, jak w terenie. Latem t.r. zaszkodziła reputacji S-ego afera wiedeńskiej dyrekcji tow. żeglugowego «Canadian Pacific», aresztowanej za nadużycia przy stymulowaniu emigracji; katolicki „Głos Narodu” wręcz oskarżył S-ego o pośrednictwo w sprzedaży kobiet do domów publicznych w Ameryce. T.r. wyszło też na jaw, że S. bez wiedzy reszty kierownictwa PSL przyjął od konserwatystów pożyczkę na kupno dziennika krakowskiego „Ilustrowany Kurier Codzienny”; pieniądze te pochodziły w rzeczywistości ze źródeł rządowych. Sprawa pożyczki – obok wcześniejszej krytyki autorytarnych metod S-ego – stała się jednym z pretekstów rozłamu w PSL, choć wydaje się, że prawdziwym powodem była widoczna t.r. radykalizacja stronnictwa oraz chęć przejścia S-ego do opozycji. Nie bez znaczenia był przy tym upadek namiestnika Bobrzyńskiego (maj), a także zarysowujący się podział na orientacje w obliczu zbliżającej się wojny. S. popierał politykę antyrosyjską, wprowadził PSL do Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, inspirował tworzenie na wsiach związków strzeleckich. Natomiast jego oponenci mieli kontakty z narodowymi demokratami i bliżej im było do postawy antyniemieckiej. Rozłam nastąpił podczas obrad Rady Naczelnej PSL 13 XII 1913. Wprawdzie większość Rady wypowiedziała się za S-m. ale mniejszość – w tym 19 posłów – wyszła z sali i wraz z frondą lwowską założyła nowe stronnictwo pod nazwą PSL «Piast». Pozostałych sześciu posłów ze S-m na czele utworzyło na kongresie we Lwowie 1 IV r.n. PSL «Lewicę». Posłowie ci wystąpili z Koła Polskiego w Radzie Państwa, zapowiedzieli radykalizację programu i zbliżenie do socjalistów; byli też odtąd zwalczani w dwójnasób przez konserwatystów i środowiska klerykalne. Zachowali większe wpływy w Galicji środkowej, podczas gdy PSL «Piast» cieszył się poparciem zwłaszcza w Galicji zachodniej.

W latach pierwszej wojny światowej S. odszedł od bezpośredniej działalności politycznej. Popierał orientację na Austro-Węgry, utworzenie Naczelnego Komitetu Narodowego i akcję legionową, nie zdecydował się jednak na przejście do tzw. orientacji niepodległościowej. W sytuacji zawieszenia „Przyjaciela Ludu” przez władze państwowe, prowadził interesy naftowe i w wyniku korzystnych transakcji zgromadził fundusze na zakup kilkudziesięciohektarowego folwarku Klimkówka w pow. grybowskim. Dopiero pod sam koniec wojny uaktywnił się politycznie: dn. 19 X 1918 deklarował zjednoczenie PSL «Lewicy» z PSL «Piast» oraz częścią Zjednoczenia Ludowego; na formalnym zjeździe połączeniowym 1 XII t.r. został jednym z trzech wiceprezesów PSL. Dn. 28 X t.r. wszedł do Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie (formalnie ukonstytuowanej 4 XI) jako członek i zastępca naczelnika Wydz. Górnictwa. Nie jest jasny jego udział w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej. S. był w Lublinie, gdy go tworzono (6/7 XI 1918), ale ranny w wypadku samochodowym, być może dlatego nie wszedł w jego skład. Wkrótce potem delegował trzech ministrów ze swego ugrupowania (Józef Pruchnik, Stanisław Stączek i Franciszek Wójcik) do rządu Jędrzeja Moraczewskiego powołanego w Warszawie 17 XII t.r. Decyzja ta spowodowała jednak rozpad PSL i powrót grupy S-ego do poprzedniej nazwy partyjnej. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1919 PSL «Lewica» przeprowadziło kilkunastu posłów ze S-m na czele; utworzyli oni własny klub sejmowy, w którym znaleźli się też radykalni przywódcy tzw. republiki tarnobrzeskiej – Tomasz Dąbal i ks. Eugeniusz Okoń. W sejmie tym pracował S. w komisji budżetowo-skarbowej. Przemawiał kilkakrotnie domagając się przede wszystkim radykalnej reformy rolnej i obrony praw emigrantów. T.r. wznowił wydawanie „Przyjaciela Ludu”. Od 1 VII 1920 był członkiem Rady Obrony Państwa; opowiadał się za zawarciem pokoju z Rosją Sowiecką; uważał, że dla Polski ważniejsze od ekspansji na wschód są Gdańsk, Śląsk i Galicja Wschodnia. W l.n. występował konsekwentnie przeciw kolejnym rządom. Zwalczając zdecydowanie inne partie chłopskie, latem 1922 zawarł nieoczekiwanie kolejny sojusz z PSL «Piast». Zerwała z nim wtedy część dotychczasowych zwolenników z Józefem Putkiem i Józefem Sanojcą na czele (Lewica Ludowa PSL), łącząc się z PSL «Wyzwolenie»; jednak tuż przed wyborami parlamentarnymi sojusz z «Piastem» rozpadł się. W wyborach tych (listopad t.r.) S. nie kandydował do sejmu, natomiast jego kandydatura do senatu upadła. Jako zdecydowany antyklerykał popierał S. Polski Kościół Narodowy (PKN) bp. Franciszka Hodura, widząc w nim przeciwwagę dla wpływów Kościoła rzymskokatolickiego; w l. 1924 i 1931 odbył w tym celu podróże do USA na synody PKN, ale propaganda tego wyznania w Polsce nie przyniosła większych rezultatów. S. próbował odzyskać wpływy przez wiązanie się z innymi, małymi grupkami ludowców. Na kongresie w Rzeszowie 11 V 1924 resztki PSL «Lewica» połączyły się z Polskim Związkiem Ludowców (secesja z PSL «Piast»), tworząc Związek Chłopski (ZCh); S. otrzymał w nim jednak tylko funkcję jednego z trzech wiceprezesów. W r. 1926 ZCh zjednoczył się z grupą Dąbskiego (secesja z PSL «Wyzwolenie» i «Jedności Ludowej»); w powstałym wówczas Stronnictwie Chłopskim (SCh) został S. jednym z czterech wiceprezesów.

Po przewrocie majowym 1926 r. poparł S. Józefa Piłsudskiego; był zafascynowany jego osobą i zgadzał się z koncepcją ustanowienia silnej władzy wykonawczej. Dążył do stworzenia w Małopolsce bloku wspierającego sanację, spodziewając się uzyskać w wyborach mandaty dla siebie i swego syna, Tadeusza. Z tych przyczyn został jednak 23 XII wykluczony ze SCh; już w styczniu r.n. utworzył ze swymi stronnikami Związek Chłopski, w którym został wiceprezesem Zarządu Głównego. Grupa ta poparła w wyborach 1928 r. BBWR, uzyskując w sejmie (kadencji 1928–30) trzy mandaty, z których jeden otrzymał S. (okręg nr 48 Krosno). Działalność S-ego na forum sejmowym była jednak bardzo skromna. W wyborach 1930 r. już do sejmu nie wszedł; władze nie pozwoliły mu kandydować w jego tradycyjnym okręgu krośnieńskim, a przydzieliły okręg jasielski. Był to praktycznie koniec działalności politycznej S-ego. Niepotrzebny już sanacji, stracił zaufanie chłopów, uważających, że popierając władze zdradził ideały ludowe. Spadała też liczba prenumeratorów „Przyjaciela Ludu”, aż wreszcie w r. 1933 zdecydował się S. na likwidację czasopisma (ostatni numer ukazał się 9 IV). Osiadł w Klimkówce, przygotowywał swój pamiętnik doprowadzony do r. 1913; w r. 1938 pierwszą jego wersję pt. Przebieg mojego życia i działania ogłosił w „Nurtach” (nr z 1 X). Nadal popierał sanację i odnosił się krytycznie do Wincentego Witosa. Ostatni wiec z udziałem S-ego odbył się 8 VI 1938 w Suchodole.

W czasie drugiej wojny światowej, S. poszukiwany przez Gestapo, ukrywał się w Krośnie i okolicy. Po wojnie na mocy dekretu o reformie rolnej z września 1944 Klimkówka została rozparcelowana; interwencje S-ego, powołującego się na fakt, że nadwyżkę areału majątku ponad 50 ha stanowią lasy nie podlegające parcelacji, nie zostały uwzględnione. S. odrzucił oferty współpracy z nowym SL, ale też nie poparł PSL, choć w lipcu 1945 odwiedził w szpitalu chorego Witosa. Pod koniec t.r. ciężko zachorował. Przeniesiony do szpitala w Krośnie, zmarł tam 17 II 1946. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.

Osoba S-ego i jego działalność spotykały się z rozbieżnymi ocenami. Podkreślano jego wielkie zdolności organizacyjne, umiejętność przemawiania do mas ludowych, wyczuwanie nastrojów chłopskich, niewątpliwy patriotyzm. Jednocześnie zwracano uwagę na autokratyzm, zmienność przekonań, szukanie w polityce osobistych korzyści. Mowy i artykuły S-ego, budzące zażarte spory, dziś są tylko świadectwem epoki. Nie ulega jednak wątpliwości, że S. w ogromnym stopniu przyczynił się do rozbudzenia politycznego wsi galicyjskiej i uświadomienia jej pod względem społecznym i narodowym.

Pełna edycja Pamiętnika S-ego ukazała się w r. 1959 (W.) w opracowaniu Krzysztofa Dunin-Wąsowicza. Opublikowano również sporą część korespondencji S-ego: Listy […] z lat 1895–1928 (Wr. 1977) w opracowaniu Janusza Albina i Józefa Ryszarda Szaflika, Listy […] z lat 1930–1945 („Ze skarbca kult.” Z. 44: 1987 s. 83–144) w opracowaniu tychże oraz Listy […] do Karola Lewakowskiego („Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 18: 1976 s. 128–57) w opracowaniu Zygmunta Hemmerlinga.

S. był żonaty (ślub 27 XI 1894) z Barbarą Rąp, nauczycielką (9 IX 1871 – 2 VI 1914), która przez pewien czas prowadziła administrację „Przyjaciela Ludu”. Z małżeństwa tego miał synów: Tadeusza i Kazimierza (1897–1929). Tadeusz (ur. 23 IX 1895), ukończył Wydz. Prawa Uniw. Lwow., był żołnierzem Legionów Polskich, w l. 1928–33 współredagował „Przyjaciela Ludu”, potem pracował w służbie konsularnej RP; ogłosił pracę „Czesi. Studium historyczno-polityczne” (Kr. 1936, pod pseud. Tomasz Janowicz). W czasie drugiej wojny światowej w szeregach Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich walczył pod Tobrukiem, następnie służył w II Korpusie Polskim. Od r. 1946 mieszkał w USA, gdzie współredagował tygodnik „Ameryka-Echo” w Toledo (Ohio).

 

Karykatura z r. 1912 przez Kazimierza Sichulskiego, reprod. w: Sichulski K., Österreichischer Reichsrat in Karikaturen, Wien 1912 z. 4 tabl. 63; – Giza S., Wycech C., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961, W. 1964; Mioduchowska M., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego w latach 1864–1974, W. 1979; Szczechura, Zagadnienia kult.-oświat. Bibliogr.; Szczechura, Zagadnienia społ.-polit. Bibliogr.; – Przywódcy ruchu ludowego. Szkice biograficzne, Red. A. Więzikowa, W. 1968 (K. Dunin-Wąsowicz, fot.); Słownik biograficzny ruchu ludowego, W. 1989; – Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Binder H., Polen, Ruthenen, Juden. Politik und Politiker in Galizien 1897–1918, Wien 1997 II 152 (kopia mszp. w B. Jag.); Borkowski J., Ludowcy w II Rzeczypospolitej, W. 1987; Brock P., Bolesław Wysłouch, „The Slavonic Review” Vol. 30: 1952 s. 148–62; Bryll I., Maria Wysłouchowa, Opole 1984; Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim, W. 1996; tenże, Sejmowa reforma wyborcza w Galicji, W. 1956; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; tenże, Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji, W. 1956; tenże, Jan Stapiński, trybun ludu wiejskiego, W. 1969 (fot., skrócona wersja pracy doktorskiej z r. 1949, Uniw. Warsz.); tenże, Ludowcy galicyjscy w czasie I wojny światowej, „Kwart. Hist.” 1958 nr 1; tenże, Zjednoczenie stronnictw ludowych 1900–1901, „Studia z dziej. ruchu lud.” (W.) 1969; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji, Kr. 1907 II 64–6, 80–1; Garlicki A., Powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego «Piast», W. 1966; Giza S., Jan Dąbski, W. 1977; Grodziski S., Sejm Krajowy galicyjski 1861–1914, W. 1993 I–II; Groniowski K., Korespondenci „Przyjaciela Ludu” w Stanach Zjednoczonych, „Przegl. Polonijny” 1987 nr 2; Gruchała J., Rząd austriacki i polskie stronnictwa polityczne wobec kwestii ukraińskiej, Kat. 1989; Jachymek J., Polskie Stronnictwo Ludowe–Lewica 1913–1924, L. 1991; Kasperek B., Jakub Bojko, L. 1998; Kisielewski T., Heroizm i kompromis, W. 1977; tenże, Jan Stapiński, Wincenty Witos – dwie drogi w polityce, „Wieś Współcz.” R. 24: 1980 nr 9 s. 97–105; Kołodziejczyk A., Maciej Rataj, W. 1991; Kowal J., Towarzystwo Demokratyczne Polskie we Lwowie i jego rola w organizowaniu Stronnictwa Ludowego w Galicji, „Studia z dziej. ruchu lud.” (W.) 1969; Kubiak H., Polski Narodowy Kościół Katolicki w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Wr. 1970; Kudłaszyk A., Ksiądz Stanisław Stojałowski, W. 1979; Łazuga W., Michał Bobrzyński. Myśl historyczna a działalność polityczna, W. 1982; Molenda J., Chłopi – naród – niepodległość, W. 1999; Myśl społeczno-polityczna Bolesława Wysłoucha, W. 1978; Myśliński J., Studia nad polską prasą społeczno-polityczną zachodniej Galicji, Ł. 1970; Najdus W., Szkice z historii Galicji, W. 1958; Pastuszka S. J., Karol Lewakowski, W. 1980; Pisma ulotne ruchu ludowego, W. 1971; Polska XX wieku – przemiany polityczne, społeczne i ekonomiczne, Wr. 1999 I; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1957; Stauter-Halsted K., The Nation and the Village, Ithaca 2000; Stankiewicz W., Lato S., Programy stronnictw ludowych, W. 1969; Szaflik J. R., Polskie Stronnictwo Ludowe «Piast», W. 1970; Turowska-Bar I., Polskie czasopisma o wsi i dla wsi od XVIII wieku do roku 1960, W. 1963; Wawrzykowska-Wierciochowa D., Maria Wysłouchowa, W. 1975; Więzikowa A., Stronnictwo Chłopskie, W. 1963; Wieczerzak J., On Jan Stapiński’s first American Visit 1902, „Polish National Catholic Church” 1992 nr 1; Zakrzewski A., Wincenty Witos, W. 1975; Zarys historii polskiego ruchu ludowego, W. 1963–70 I–II; – Baudouin de Courteney R., Sylwetki polityczne, Kr. 1897; Kolmar G., Parlament und Verfassung in Oesterreich, Wien 1900; Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit.; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33; Rzepecki, Sejm 1919; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1925; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Oprac. A. Galos, Wr. 1957; Bojko J., Ze wspomnień, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, W. 1959; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957; Dąbski J., Wojna i ludzie. Oprac. S. Giza, W. 1969; Długosz W., Moja odpowiedź, Lw. 1914; 24 lata politykowania Jana Stapińskiego, Kr. 1913; Hempel J., Wspomnienia z życia księdza Stojałowskiego, Kr. 1921; Horwath M., Jan Stapiński. Kim on jest i jak broił?, Biała 1911; Jaworski W. L., Diariusz. 1914–1918, Oprac. M. Czajka, W. 1997; Lasocki Z., Odpowiedź p. Stapińskiemu, Lw. [1913]; tenże, Wspomnienia, Kr. 1931; Listy księdza Stanisława Stojałowskiego do Jana Stapińskiego z lat 1894–1896, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 4: 1962 s. 215–40; Madejczyk J., Wspomnienia, W. 1965; Materiały do historii ruchu ludowego, W. 1966 I; Mierzwina H., Ostatnie spotkanie W. Witosa ze Stapińskim, „Piast” R. 33: 1945 nr 8 s. 3; Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych, Lw. 1930; Rataj M., Pamiętniki, Oprac. J. Dębski, W. 1965; Raczkowski J., Wśród polityków i artystów, Oprac. W. Stankiewicz, M. Wronkowska, W. 1969; Rey M., Tetmajer W., Założenie «Piasta», Kr. 1924; Rossowski S., Wizerunki sejmowe. Lw. 1910; Singer B., Od Witosa do Sławka, Paryż 1962 s. 34, 36, 60, 69, 89; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego, 1901–14; Spraw. stenogr. Sejmu, 1919–22; Spraw. stenogr. Sejmu 1928–30; Stapiński J., Mowa […] w sprawie ruskiej…, Kr. 1908; tenże, Pół miliona rocznie (zmiana ustawy drogowej), Kr. 1906; tenże, Szlachecki zamach na chłopską ziemię. Mowa [...] wygłoszona w Sejmie Krajowym dnia 9 listopada 1905, Kr. 1906; Studnicki W., Z przeżyć i walk, W. 1928; Szczepański S., „Wronie gniazdo” czyli „Związek Chłopski” i jego przywódcy, Kr. 1923; tenże, Z dziejów ruchu ludowego, Kr. 1924; Świtalski K., Diariusz 1919–1935, Oprac. A. Garlicki, R. Świętek, W. 1992; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964–5 I–III; Zdrajca ludu w sejmie polskim. Kim jest pan Jan Stapiński, W. 1919; – „Kur. Lwow.” 1914 nr 133 (nekrolog żony S-ego, Barbary); „Naprzód” 1914 nr 79 (nekrolog żony S-ego, Barbary); „Twórczość” 1966 nr 10 (rec. K. Wyki z Pamiętników S-ego); „Tyg. Ilustr.” 1913 nr z 13 IX; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1946: „Chłopska Droga” nr 10, „Chłopski Sztandar” nr 9, „Piast” R. 33 nr 9, „Rzeczpospolita” nr 53, „Wieś” R. 3 nr 46, „Zielony Sztandar” R. 14 nr 10, 14, „Życie Warszawy” nr 53; – B. Jag.: sygn. 8090 III, 8092 III, 8093 III, 8095 III, 8096 III, 8097 III (mater. M. Bobrzyńskiego), sygn. 8109 III, 8629 III (zbiór klepsydr pogrzebowych); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 4055, 4064, 4072, 4073, 4078, 4079, 4086, 4094, 4106 (teki Z. Lasockiego), sygn. 4198 (akta Koła Pol. w Wiedniu), sygn. 4211 (akta Głównego Sądu Partyjnego SL z l. 1937–9), sygn. 7740 (koresp. M. Greka), sygn. 9467, 10424 (teki Z. Lasockiego); B. Ossol.: Mater. B. Wysłoucha; Zakł. Hist. Ruchu Lud. w W.: Koresp. S-ego; – Zbiory własne autora: Koresp. S-ego.

Bibliogr. dot. Tadeusza Stapińskiego: Roczn. służby zagranicznej RP, W. 1934; – Bogdanowska-Spuła E., «Szkice do pamiętników» Jana Stankiewicza – redaktora koncernu „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Roczn. Hist. Prasy Pol.” R. 3: 2000 s. 86; Sokolnicki M., Dziennik ankarski, 1939–1943, Londyn 1965; tenże, Rok czternasty, Londyn 1961; – „Płaj” 2002 nr 24; – B. Pol. w Paryżu: Mater. do słown. biogr. S. Lama.

Krzysztof Dunin-Wąsowicz

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

  więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Kazimierz Zenon Skierski

1908-01-18 - 1961-05-20
powieściopisarz
 

Szymon Dankowicz

1840 - 1910
rabin
 

Aleksander Romuald Jackowski

1869-02-05 - 1949-03-09
prawnik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.