Szczygielski Jozafat (Józafat, Józefat) (1805–1883), ksiądz, rektor Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie, zesłaniec.
Ur. 29 IX we wsi Kobylany pod Międzyrzecem na Podlasiu, był synem Klemensa i Marianny z Danielaków.
Po ukończeniu nauki w szkołach w Białej na Podlasiu wyjechał S. na początku l. dwudziestych do Warszawy, gdzie wstąpił do Seminarium Duchownego Świętego Krzyża, a następnie do Seminarium Głównego. Jeszcze jako kleryk 15 IX 1827 został mianowany nauczycielem religii w Inst. Głuchoniemych (dla dziewcząt i chłopców) w Warszawie. Pod kierunkiem ks. Jakuba Falkowskiego, założyciela i rektora Instytutu, opanował metodę uczenia głuchoniemych. W r. 1828 odebrał święcenia kapłańskie i został wikariuszem w warszawskim kościele św. Aleksandra. Dn. 26 XII 1836 otrzymał nominację na wicerektora nowo utworzonej Akad. Duchownej (przekształconej z Seminarium Głównego); odtąd pełnił też funkcję opiekuna tamtejszej biblioteki. W r.n. uzyskał w Akad. Duchownej stopień kandydata św. teologii.
Dn. 30 IX 1837, po rezygnacji Falkowskiego, objął S. funkcję dyrektora Inst. Głuchoniemych (ustąpił wtedy z wicerektorstwa Akad. Duchownej). W r. 1838 został odznaczony Orderem św. Anny III kl. Z polecenia władz rządowych odbył (1 VIII 1839 – 1 II 1840) podróż do Niemiec i Francji w celu zapoznania się z tamtejszymi zakładami dla głuchoniemych. W drodze powrotnej do Warszawy próbował przewieźć książkę bezdebitową; został za to skazany na trzy tygodnie aresztu. Od początku l. czterdziestych zbierał fundusze na rozbudowę i utrzymanie zakładu. Opracował Książkę do nabożeństwa dla głuchoniemych (W. 1841, wyd. 2, W. 1855). Zakupił w Warszawie dom, w którym 1 X 1842 otworzył szkołę dla niewidomych; zakład przyjął wtedy nazwę Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych. S. pełnił funkcję jego rektora, cieszył się też opinią utalentowanego pedagoga. W Akad. Duchownej wykładał od 24 XI t.r., jako zastępca profesora, teologię dogmatyczną. Dn. 4 VII 1843 otrzymał nominację na kanonika honorowego augustowskiego. Z tego okresu pochodzi jego rozprawa Zgodność Pisma Świętego, podań dziejowych i badań antropologijnych jako też zoologicznych w przedmiocie jedności rodu ludzkiego („Pam. Religijno-Moralny” T. 11: 1846, wyd. osobne W. 1847). Podczas pogrzebu założyciela Inst. Głuchoniemych wygłosił kazanie Pożegnanie szanownych zwłok śp. Ks. Jakóba Falkowskiego... (W. 1850), wyrażając dla niesłyszących niektóre fragmenty językiem migowym. Dn. 10 III 1857 został kanonikiem metropolitalnym. W tym czasie otrzymał Order św. Stanisława II kl. i Krzyż na Pamiątkę Kampanii Krymskiej. Od 28 V t.r. był profesorem stałym Akad. Duchownej i szefem Katedry Teologii Dogmatycznej; w r. 1860 został też powołany na członka Rady Akademickiej.
Dn. 17 I 1862 uczestniczył S. w delegacji do Petersburga na konsekrację ks. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego na arcybiskupa warszawskiego; podczas tych uroczystości 26 I t.r. odczytywał bulle papieskie. Po powrocie Felińskiego do Warszawy, 9 II w pałacu biskupim prezentował nowemu metropolicie miejscowe duchowieństwo. W r. 1862, popierany przez zmartwychwstańców, ubiegał się o stanowisko biskupa sufragana warszawskiego i rektora Akad. Duchownej. W związku z sytuacją polityczną abp Feliński, w przeddzień wyjazdu na zesłanie do Rosji, konsekrował go 13 VI 1863 potajemnie na wikariusza generalnego archidiec. warszawskiej, w przypadku usunięcia przez władze bp. sufragana Pawła Rzewuskiego (zastępcą S-ego miał zostać prałat Ignacy Domagalski). T.r. przestał S. pełnić funkcję rektora Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych oraz zakończył pracę w Akad. Duchownej i przeszedł na emeryturę (z 1800 rbs. rocznej pensji). Objął wówczas obowiązki prokuratora Seminarium św. Jana w Warszawie. Jego nazwisko (obok Domagalskiego i Rzewuskiego) zostało wymienione 4 I 1864 przez namiestnika Król. Pol. T. Berga w depeszy, donoszącej carowi Aleksandrowi II o wrogim stosunku warszawskich dostojników duchownych wobec Rosji. Gdy w październiku 1865 również bp Rzewuski został zesłany do Rosji, S. ujawnił duchowieństwu swą nominację i objął zarząd archidiec. warszawskiej. Pod presją władz rosyjskich musiał jednak zaraz ustąpić; swym zastępcą mianował członka Rady Stanu Król. Pol. ks. Stanisława Zwolińskiego, znanego z uległości wobec władz. Dn. 1 XI t.r., w dokumencie podpisanym również przez Domagalskiego, złożył na ręce papieża rezygnację z udzielonej mu przez Felińskiego godności. Z zesłanym arcybiskupem utrzymywał potajemny kontakt i prosił go o wskazówki; kontakt ten został wykryty. Na początku r. 1866 S. i Domagalski zostali aresztowani i uwięzieni w X pawilonie Cytadeli warszawskiej. Śledztwo, trwające od 4 III do końca maja t.r., objęło jeszcze kilku innych warszawskich duchownych, m.in. Zygmunta Goliana i Zygmunta Lasockiego. Dn. 30 XII namiestnik Berg zatwierdził wyrok skazujący S-ego i Domagalskiego na zamieszkanie w Rosji pod ścisłym nadzorem policyjnym.
S. został 12 I 1867 zesłany do Łaiszewa (gub. kazańska). Od lipca t.r. przebywał przez kilka lat w Carewokokszajsku. Napisał tam Metodę praktyczną uczenia głuchoniemych języka polskiego („Pam. Warsz. Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych” R. 13–14: 1881/2–1882/3). Pod koniec zesłania mieszkał w Czernihowie, skąd 20 II 1878 wrócił do Warszawy. Za zgodą cara zachował 1800 rbs. pensji emeryckiej. Schorowany, zamieszkał na probostwie paraf. Wszystkich Świętych przy pl. Grzybowskim, gdzie przez rok opiekował się nim ks. Józef Hollak. Następnie przeniósł się do Stoczka Arciechowskiego pod Serockiem (pow. radzymiński) i kupił tam folwark. Opracował wtedy Alfabet polski, w którym ogłosił nowe zasady nauczania głuchoniemych (wyd. 1 ukazało się na początku l. osiemdziesiątych, wyd. 2 w: „Pam. Warsz. Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych” R. 15: 1883/4). Pod koniec życia ofiarował swą bibliotekę seminarium w Płocku, a folwark przekazał Maciejowi Radziwiłłowi, właścicielowi m.in. Jadwisina w pow. pułtuskim. S. zmarł 1 XII 1883 w Stoczku Arciechowskim, został pochowany 4 XII na cmentarzu w Serocku; podczas pogrzebu chór ociemniałych wykonał pieśń, a jeden z wychowanków ułożył wiersz na jego cześć.
W r. 1894 w kościele św. Aleksandra w Warszawie odsłonięto marmurowy «pomnik ścienny» z portretem S-ego i tablicą.
Enc. Kośc., XXVII 488; Estreicher w. XIX, IV; Podr. Enc. Kośc., XXXVII/XXXVIII 368; PSB (Rzewuski Paweł); Słown. Pol. Teologów Katol., IV (bibliogr., spis prac S-ego); – Frącek A., Błogosławiony arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński 1822–1895, W. 2002 s. 214; taż, Zesłaniec nad brzegami Wołgi. Święty abp Z. Sz. Feliński, „Zesłaniec” T. 44: 2010 s. 43; Kubicki P., Antoni Ksawery Sotkiewicz – biskup sandomierski 1826–1901, Sandomierz 1931 s. 52–61; Manczarski A., Rys historyczny Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie od roku 1817 do 1917, W. 1929 s. 40–74; Niebelski E., Nieprzejednani wrogowie Rosji. Duchowieństwo lubelskie i podlaskie w powstaniu 1863 roku i na zesłaniu, L. 2008; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej, W. 1907 s. 94 (fot.), s. 95, 121–2, 160, 246; Poręba P., Dzieje katechetyki, w: Dzieje teologii katol., III cz. 1 s. 165; Przybylski B., Teologia dogmatyczna, w: tamże, s. 139; Wiech S., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w oczach carskiej policji politycznej (1866–1896), Kielce 2002; Wyczawski H. E., Abp Z. Sz. Feliński 1822–1895, W. 1975; Żmuda R., Działalność dydaktyczna i pisarska profesorów i wychowawców Warszawskiej Akademii Duchownej 1837–1867, W. 1979; – Catalogus cleri saecularis ac regularis archidioecesis Varsaviensis 1830–1884, W.; Epilog styczniowej insurekcji 1863 r., Red. E. Niebelski, L. 2006; Feliński Z. S., Pamiętniki, Oprac. E. Kozłowski, W. 1986; Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, Oprac. T. Krawczak, R. Świętek, Kr. 2000; Koresp. namiestników Król. Pol., II, IV; Kubicki, Bojownicy kapłani, III cz. 1; [Polkowski I.] S. Prawdzicki, Wspomnienie o Z. Sz. Felińskim, Kr. 1866 s. 47, 321; – „Bluszcz” 1895 nr 43 s. 343; „Tyg. Ilustr.” 1860 nr 27; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Bibl. Warsz.” 1884 t. 1 s. 166–7, „Biesiada Liter.” 1883 nr 415 s. 370, „Gaz. Warsz.” 1883 nr 270, „Kłosy” 1883 nr 964 s. 396, 398 (ryc. S-ego), „Kron. Rodzinna” T. 11: 1883 s. 767, „Kur. Warsz.” 1883 nr 318, „Pam. Warsz. Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych” 1883 s. 20–6, „Przegl. Katol.” 1883 nr 50 s. 806, „Szkoła” 1883 nr 49, „Tyg. Ilustr.” 1883 nr 50 s. 379–80; – AGAD: Tymczasowa Kom. Wojenno-Śledcza, vol. 15, Zarząd Gen.-Policji, vol. 11 nr 1463; Rossijskij gosudarstvennyj istoričeskij archiv w Pet.: F. 821 op. 125 spr. 3225 k. 29.
Eugeniusz Niebelski i Roland Prejs