INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Karol Lanckoroński (z Brzezia Lanckoroński)      "Portret Karola Lanckorońskiego (1848-1933)", obraz olejny nieznanego malarza z XIX wieku.

Karol Lanckoroński (z Brzezia Lanckoroński)  

 
 
Biogram został opublikowany w 1971 r. w XVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Lanckoroński Karol z Brzezia (1848–1933), mecenas i kolekcjoner sztuki, dziedziczny członek Izby Panów w austriackiej Radzie Państwa. Ur. w Wiedniu 4 XI, był synem Kazimierza i Leonii z Potockich. Na uniwersytecie wiedeńskim odbył studia zakończone uzyskaniem stopnia doktora praw. Był właścicielem rozległych dóbr we wschodniej Galicji (Rozdół, Komarno, Jagielnica), Królestwie Polskim (Wodzisław koło Jędrzejowa) i Styrii (Frauenwald). W młodości odbył wiele podróży po całej niemal Europie oraz wzdłuż afrykańskich i azjatyckich wybrzeży Morza Śródziemnego. Najwięcej podróżował po Włoszech i stał się wybitnym znawcą sztuki włoskiej. W r. 1882 wziął udział w wyprawie austriackiego archeologa Otto Benndorfa do Lidii w Azji Mniejszej. W dwa lata później zorganizował i sfinansował wielką ekspedycję naukową do Pamfilii i Pizydii (też w Azji Mniejszej). W ekspedycji tej, poza archeologami austriackimi, wzięli m. in. udział Marian Sokołowski, profesor historii sztuki UJ, oraz zaprzyjaźniony z L-m Jacek Malczewski. W r. 1885 odbyła się następna, również wyekwipowana przez L-ego wyprawa do Pamfilii i Pizydii. Celem tych wypraw było zbadanie i opisanie ruin starożytnych miast z czasów cesarstwa rzymskiego. Wyniki badań zostały ogłoszone w wydanym staraniem L-ego okazałym wydawnictwie Miasta Pamfilii i Pizydii, które ukazało się w niemieckiej, polskiej i francuskiej wersji językowej (wersja polska, t. I–II, Kr. 1890 i 1896). W l. 1888–9 odbył L. podróż dookoła ziemi, zatrzymał się na dłużej w Indiach i Japonii i prowadził badania nad tamtejszą sztuką. Obszerny dziennik z tej podróży ogłosił najpierw w języku niemieckim, a następnie polskim (Naokoło ziemi 1888–1889, Kr. 1893). Dużą zasługą L-ego było doprowadzenie do odrestaurowania słynnej starochrześcijańsko-romańskiej bazyliki w mieście Akwileja w północno-wschodnich Włoszech i wydanie bogato ilustrowanej monografii uratowanego zabytku (Der Dom von Aquileia, Wien 1906).

Staraniom L-ego wiele również zawdzięczały zabytki sztuki w Wiedniu i w Polsce. Jako współorganizator i członek najwyższych władz austriackich urzędów do spraw sztuki przyczynił się do utworzenia na terenie całego państwa opieki nad zabytkami oraz nowoczesnej służby konserwatorskiej. W Polsce zainteresowania L-ego koncentrowały się głównie wokół sprawy restauracji Wawelu. Pod koniec XIX w. został członkiem komitetu czuwającego nad odnowieniem katedry wawelskiej, dla której ufundował sarkofag królowej Jadwigi, wykonany w r. 1902 przez Antoniego Madeyskiego wg wskazówek fundatora. W r. 1903 ogłosił w Wiedniu broszurę Nieco o nowych robotach w katedrze na Wawelu, w której skrytykował zbudowanie nad średniowiecznym sarkofagiem Władysława Łokietka nowego, pseudogotyckiego baldachimu oraz polichromie Józefa Mehoffera w skarbcu i Włodzimierza Tetmajera w kaplicy królowej Zofii, jak również projekty witraży Stanisława Wyspiańskiego, nie wymieniając zresztą nazwiska żadnego z tych artystów. Poglądy L-ego wywołały ożywioną dyskusję, m. in. z gwałtownymi atakami wystąpił przeciwko niemu J. Mehoffer w broszurze „Uwagi o sztuce. Odpowiedź na list hr. Karola Lanckorońskiego w sprawie restauracji katedry na Wawelu” (Kr. 1903) oraz Z. Miriam-Przesmycki w artykule „Opieka nad zabytkami sztuki” („Chimera” T. 6). Swoimi wpływami i wytrwałymi staraniami przyczynił się L. do usunięcia wojska austriackiego z Wawelu, toteż od razu w r. 1905 wszedł w skład powołanego przez galicyjski Wydział Krajowy komitetu doradczego, którego zadaniem było ustalenie sposobu odnowienia zamku królewskiego, mającego w myśl układów z dworem cesarskim stać się siedzibą monarszą.

Zainteresowanie L-ego sztuką znalazło również wyraz w jego działalności kolekcjonerskiej. Bogatą kolekcję dzieł sztuki (m. in. dwa obrazy Rembrandta, które poprzednio należały do galerii króla Stanisława Augusta w warszawskich Łazienkach) L. odziedziczył po przodkach. Duży majątek i wytrawne znawstwo umożliwiły mu bardzo poważne powiększenie odziedziczonych zbiorów. Ze szczególnym umiłowaniem gromadził obrazy, a także rzeźby i freski artystów włoskich z okresu od XV do XVII w. Zbierał również rzeźby i ceramikę starożytnych Greków i Rzymian. Z podróży dookoła świata przywiózł dzieła sztuki staroindyjskiej, chińskiej i japońskiej. Bogato były reprezentowane polonica, m. in. kilka portretów Bacciarellego, kolekcja portretów rodzinnych Rzewuskich, Lanckorońskich i Potockich, obrazy i rysunki Piotra Michałowskiego, Artura Grottgera, Jana Matejki, Jacka Malczewskiego, Kazimierza Pochwalskiego. W l. 1892–4 L. wybudował w Wiedniu okazały pałac w stylu neobarokowym, w którym jego zbiory znalazły właściwe pomieszczenie. Poza Wiedniem L. gromadził dzieła sztuki – tym razem przede wszystkim polskiej – również i w swojej letniej rezydencji w Rozdole.

Wg relacji współczesnych L. wykorzystywał dla dobra Galicji wybitne stanowisko zajmowane na dworze cesarskim. Brał aktywny udział w obradach Koła Polskiego w parlamencie austriackim, przewodniczył komitetowi odnowienia polskiego kościoła przy ul. Rennweg w Wiedniu, otwartego w r. 1898. Ofiarował Gabinetowi Sztuki i Archeologii UJ odlewy gipsowe włoskich rzeźb z epoki renesansu, a stacji naukowej AU w Rzymie zbiór kilkudziesięciu tysięcy fotograficznych reprodukcji dzieł sztuki. W r. 1891 został wybrany członkiem korespondentem AU, w 1907 odbyła się uroczystość nadania mu doktoratu honoris causa UJ. Był L. również członkiem Akademii Umiejętności w Wiedniu oraz doktorem honoris causa uniwersytetu w Berlinie. W r. 1903 został mu nadany Order Złotego Runa oraz – z początkiem r. 1914 – otrzymał nominację na Wielkiego Ochmistrza (Oberstkammerer), co było jedną z najwyższych godności dworskich; łączyło się z nią m. in. sprawowanie zwierzchniej opieki nad całokształtem spraw sztuki w austriackiej, przedlitawskiej części monarchii habsburskiej.

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i rozpadnięciu się Austro-Węgier L. pozostał w Wiedniu. W r. 1918 wraz z b. ministrem dla Galicji Kazimierzem Chłędowskim, b. szefem kancelarii cesarskiej Janem Lewickim i dziennikarzem Bernardem Szarlittem wszedł w skład komisji powołanej przez Główny Urząd Likwidacyjny w Warszawie w celu zbadania, co ze zbiorów i archiwów cesarskich powinno być zwrócone Odrodzonej Polsce. Rząd polski odznaczył L-ego Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta. L. zmarł w Wiedniu 15 VII 1933 r. Snute na łamach polskiej prasy projekty sprowadzenia jego zbiorów do Polski okazały się niemożliwe do zrealizowania. Podczas ostatniej wojny zostały one częściowo zrabowane przez hitlerowców i uległy rozproszeniu.

L. był trzykrotnie żonaty, z Austriaczkami Marią Salm (małżeństwo uznane za nieważne w r. 1882) i Franciszką Attems (zm. 1893) oraz z Prusaczką Małgorzatą Lichnowsky. Miał troje dzieci, które wszystkie zostały wychowane na Polaków: Antoniego (1893–1965), Karolinę (ur. 1898) i Adelajdę (ur. 1903). Antoni do r. 1939 działacz gospodarczy w Polsce, w l. 1939–45 pracownik Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie, w r. 1960 założył w Szwajcarii Fundusz im. Karola Lanckorońskiego. W r. 1967 został on przekształcony przez Karolinę i Adelajdę na Fundację im. Lanckorońskich, której celem jest popieranie finansowe polskich instytucji kulturalnych na obczyźnie, a zwłaszcza wydawnictw z zakresu historii Polski. M. in. fundacja ta sprawuje opiekę nad Polskim Instytutem Historycznym w Rzymie.

 

Portrety pędzla J. Malczewskiego: z r. 1885, L. z żoną Małgorzatą z r. 1904 (reprod. w: Puciata-Pawłowska J., Jacek Malczewski, Wr.–W.–Kr. 1968), córek Adelajdy i Karoliny, syna Antoniego z r. 1909 (reprod. tamże), karykatura J. Malczewskiego w Muz. Narod. w Kr.; Seria rysunków J. Malczewskiego z r. 1889 przedstawiających m. in. L-ego w Muz. Narod. w W.; Portret K. Pochwalskiego (zaginiony, reprod. fot. w posiadaniu R. Taborskiego); Fot. w: „Wieś i Dwór” 1913 z 7. i w posiadaniu R. Taborskiego; – W. Enc. Ilustr.; Boniecki, XIII 344–5; Ausgewählte Kunstwerke der Sammlung Lanckoroński, Wien 1918; Chwalewik, Zbiory pol., II 452–5; – Ernst A., Beim Grafen Lanckoroński, „Neues Wiener Tagblatt” 1933 nr 195; Goryńska S., K. L., „Świat” 1933 nr 30; Klein Fr., Bezcenne zbiory artystyczne śp. hr. L-ego w Wiedniu, „Ilustr. Kur. Pol.” 1933 nr 206; Krz[ywoszewski] S., Pałac wiedeński i zbiory K. hr. L-ego, „Życie i Sztuka” 1903 nr 6 i 7 (fot.); Palais Lanckoroński, Jacquingasse 18, Wien 1903; Piniński L., K. L., „Gaz. Lwow.” i „Słowo Pol.” 1933 nr 198; Seydewitzowie R. i M., Dama z gronostajem, Kr. 1966 s. 88–90; Sokołowski M., Studia i szkice z dziejów sztuki i cywilizacji, Kr. 1899 I; Szarlitt B., Śp. hr. K. L., „Kur. Warsz.” 1933 nr 196; Szydłowski T., K. L., Wspomnienie pośmiertne, „Przegl. Współcz.” 1933 grudzień; tenże, Wyprawa archeologiczna do Azji Mniejszej w r. 1884, „Kur. Liter.-Nauk.” 1931 nr 23; Taborski R., K. L. – wiedeński mecenas i kolekcjoner sztuki, „Przegl. Human.” 1969 nr 1; Twardowski J., Lanckoroński. Vortrag…, Wien [1934] (fot.); Wilde J., Der letzte Humanist, „Neues Wiener Tagblatt” 1933 nr 196; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957 II 175–6; Wysocki A., Sprzed pół wieku, Kr. 1958 s. 249–50; – Informacje Karoliny Lanckorońskiej (Rzym) i Leonii Lubomirskiej (Kraków).

Roman Taborski

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Jacek Malczewski

1854-07-14 - 1929-10-08 malarz
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Zdzisław Lubomirski

1865-04-04 - 1943-07-31
prezydent Warszawy
 

Ryszard Matuszewski

1914-08-18 - 2010-04-29
literat
 

Adam Kocur

1894-05-01 - 1965-01-12
prezydent Katowic
 

Rudolf Stefan Weigl

1883-09-02 - 1957-08-11
biolog
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Bolesław Józef Smela

1919-02-13 - 1987-07-30
aktor teatralny
 

Stanisław (Salomon) Posner

1868-11-21 - 1930-05-08
prawnik
 

Józefina Szelińska

1905-01-05 - 1991-07-11
nauczycielka
 

Urszula Szumska

1907-02-22 - 1994-01-27
historyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.