Mąkolski Karol h. Gryf, w zakonie Felicjan od św. Szymona (1697–1766), pedagog-pijar. Ur. 4 II we wsi Kozenin w pow. opoczyńskim, dokąd przeniósł się z woj. sieradzkiego jego ojciec Piotr, rotmistrz chorągwi pancernej i podstoli dobrzyński. Uczył się M. w szkole pijarskiej w Piotrkowie Trybunalskim; wyróżniającego się w gronie kolegów zdolnościami do nauk humanistycznych skłonili nauczyciele, by wstąpił do zgromadzenia pijarów, co się też stało 28 X 1712. (Z licznego rodzeństwa M-ego także brat Franciszek został pijarem). Odbył nowicjat w Podolińcu i ukończył studium teologiczne przy warszawskim kolegium pijarów. Nie wiadomo, czy studiował za granicą, ale jest to możliwe, gdyż przez pewien czas źródła pijarskie nie notują jego obecności w kraju. W każdym razie cieszył się opinią – nie tylko wśród pijarów – człowieka uczonego. Tylko przez dwa lata zajmował się nauczaniem początkowym, po roku uczył poetyki i retoryki, ale przez 5 lat filozofii: w Rzeszowie (1722), Łowiczu (1723–4), znów w Rzeszowie (do 1726). W l. 1727–31 wykładał teologię, z tego teologię spekulatywną w pijarskim studium teologicznym w Krakowie w r. szk. 1730/1. Przez 3 lata był asystentem prowincji, w sierpniu 1739 objął stanowisko rektora w Wieluniu, gdzie przeżył w lecie 1743 zaburzenia uczniowskie. Zręcznymi posunięciami przywrócił spokój i wzmocnił dyscyplinę. W l. 1746–8 był rektorem w Radomiu, przez następne trzylecie konsultorem prowincji i rezydował kolejno w Warężu, Opolu Lubelskim i Łowiczu.
Najważniejszy okres działalności M-ego zaczął się w r. 1751, gdy został sekretarzem Cypriana Komorowskiego mianowanego wówczas wizytatorem apostolskim polskiej prowincji pijarów. Znaczenie M-ego wzrosło, gdy w latach wprowadzanej reformy szkolnictwa pijarskiego (1752–6) zajmował stanowisko asystenta prowincji. Spisywane dla wewnętrznych potrzeb zgromadzenia pijarskiego libri defunctorum stwierdzają, że M. «maximo eidem (tj. Komorowskiemu) in reformandis studiis adiumento fuit». M., jako sekretarz wizytatora, doświadczony pedagog oraz wysoki funkcjonariusz prowincji, nie był prostym zapisywaczem cudzych myśli, był natomiast faktycznym redaktorem tekstu „Ordinationum Visitationis Apostolicae” (wyd. 1754–5), które unowocześniły gruntownie szkolnictwo pijarskie. Nie sposób precyzyjnie określić, jaki był wkład poszczególnych uczestników zespołu powołanego przez wizytatora w ostateczny tekst „Ordinationes”, można wszakże przypuścić, że zarządzenia dyscyplinarne były głównie inspirowane przez M-ego, gdyż on w tych sprawach posiadał największe doświadczenie. Z dużym prawdopodobieństwem można wskazać na M-ego jako na autora rozdziałów I, XI, XIV–XVI w części trzeciej, XI i XII w części czwartej, co nie wyklucza możliwości, że inni pijarzy wnieśli poprawki do tekstu w zasadzie ułożonego przez M-ego, z drugiej strony M. miał swój udział w ostatecznym opracowaniu innych partii „Ustaw”.
Po zgonie prowincjała Komorowskiego M., na swym stanowisku asystenta prowincji rezydujący w Górze, przyczynił się wydatnie do wprowadzenia w życie postanowień zawartych w „Ordinationes”. W r. 1757 objął spokojniejszą pracę w Łukowie jako regens konwiktu ufundowanego przez bpa K. Szaniawskiego. Schyłek życia (od r. 1763) spędził w domu pijarskim w Podolińcu, gdzie jeszcze zajął się ułożeniem dla szkół podręcznika historii kościelnej. Węgierski historyk pijarski A. Horányi pierwszy podał, że książka ta ukazała się (po zgonie M-ego) w Warszawie w r. 1769, za nim powtórzyli tę wiadomość niektórzy inni autorzy. Jednak nekrolog pijarski kreślony tuż po śmierci M-ego informuje, że pracy nad podręcznikiem on nie dokończył, złożony chorobą, po której przyszła gangrena i śmierć 21 III 1766. Tylko część książki była wówczas napisana, a że drukowanego egzemplarza żaden z bibliografów i biografów nie widział, lecz powoływali się wszyscy na Horányiego, który inne wiadomości o M-m podawał mylnie, można wnosić, że dzieło M-ego nigdy nie zostało uzupełnione i wydrukowane.
Estreicher; Picanyol L., Rerum Latinarum scriptores ex ordine Scholarum Piarum, Romae 1956; Viñas T., Index bio-bibliographicus, Romae 1909 II; Bielski, Vita et scripta, s. 72; Horányi A., Scriptores Piarum Scholarum, Budae 1809 II; Janocki, Lexicon, II; Uruski; – Buba J., Pijarzy w Polsce, „Nasza Przeszłość” T. 15: 1962 s. 21, 25; Chromecki T., Krótki rys dziejów…, Kr. 1880 s. 90; Konopczyński W., Stanisław Konarski, W. 1926; Nowak-Dłużewski J., Stanisław Konarski, W. 1951 s. 47, 179; – Historia domus Varsaviensis Scholarum Piarum, Wr. 1959; Konarski S., Listy, W. 1962; tenże, Ustawy szkolne, Kr. 1925; – Arch. PAN w W.: Materiały L. Chmaja, sygn. III-76 teka 37, 39; Arch. Pijarów w Kr.: Liber defunctorum Podol. 1650–1769 s. 354–5, Matricula 1742–1867 nr 32; B. Narod.: rkp. BOZ 1160; B. Uniw. w P.: rkp. 264 k. 129v.–148v.; WAP w L.: Zespół „Pijarzy w Chełmie” sygn. 5 s. 113.
Rafał Leszczyński