INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Konstanty Radziwiłł  

 
 
1873-10-15 - 1944 lub 1945
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Konstanty (1873–1944 lub 1945), ziemianin, polityk konserwatywny na Litwie kowieńskiej. Ur. 15 X w Towianach, był synem Karola Wilhelma (1848–1904) i Jadwigi Stefanii z Broel-Platerów (1848–1929), córki Cezarego (zob.), bratankiem Macieja Józefa (zob.).

R. studiował w l. 1894–6 na wydziale leśnym politechniki w Rydze (w czasie studiów był członkiem korporacji «Arkonia») i objął po ojcu starannie zagospodarowany majątek Towiany z przyległościami, w pow. wiłkomierskim (ok. 12 tys. ha, głównie lasy). Niezwykle silny, lubiący las i polowania, uchodził za człowieka natury – «był z lasu, z puszczy» (W. Meysztowicz), «miły kompan, wielki myśliwy, wielki koniarz i sławny na całą Żmudź siłacz» (B. Narod.: rkp. akc. 390, M. Jałowiecki). Od r. 1902 działał w Kowieńskim Tow. Rolniczym jako delegat do komitetu organizacyjnego wystawy rolniczej w Poniewieżu. W r. 1918 uczestniczył w organizowaniu na ziemiach lit., okupowanych przez Niemców, związku ziemian w celu nawiązania współpracy z niemieckimi sferami ziemiańskimi. W październiku t.r., w związku z trudnościami w porozumieniu między ziemiaństwem polskim a organem władzy lit. – Tarybą, R. udał się wraz z Alfredem Tyszkiewiczem, F. Platerem i Janem Klottem do Berlina, gdzie zabiegali o pozostawienie załóg niemieckich na Litwie, aby zapewnić spokój w kraju. Rozmawiali także z przedstawicielem Rady Regencyjnej w Berlinie Adamem Ronikierem, przekonując go do idei państwa litewskiego w granicach historycznych, jako wstępnego etapu unii polsko-lit. Wobec fiaska zasadniczych pertraktacji z min. P. Scheidemannem, zawiedziony R. odłączył się od delegacji i powrócił do Towian.

W r. 1919 razem z ziemianami pow. wiłkomierskiego: Dominikiem Dowgiałłą, Zygmuntem Komorowskim i Franciszkiem Kończą został przyjęty w Kownie przez prezydenta A. Smetonę, a w sierpniu t.r. przebywał w Wilnie u boku Józefa Piłsudskiego, który zaangażował R-a jako swego «doradcę i znawcę sprawy» oraz nieoficjalnego pośrednika w rozmowach z Litwinami. W kwietniu 1920 R. powrócił do Towian, ale już w sierpniu zagrożony rewoltą robotników w swoim majątku (kilkakrotnie do niego strzelano) i wobec zbliżania się Armii Czerwonej wyjechał na pewien czas do Polski. W obliczu przesądzających los Litwy kowieńskiej wydarzeń, R., nie zamierzając opuszczać Towian, przyjął postawę lojalności wobec nowego państwa lit.

W wyniku reformy rolnej R. utracił przeważającą część majątku (11 tys. ha); udało mu się zachować 1 tys. ha (norma wynosiła 150 ha) w postaci tzw. gospodarstwa kulturalnego tj. szerzącego kulturę rolną. Z uwagi na duży procent lasów w powierzchni zachowanych gruntów, R. prowadził tartak. Zniszczenia wojenne Towian, zawyżone podatki i nagła strata poniesiona wskutek reformy rolnej spowodowały kłopoty finansowe R-a. Był doraźnie wspomagany przez rodzinę z Polski. W trakcie zabiegów o uratowanie dóbr próbował razem z Gedyminem Birżańskim, Witoldem Gasztowtem, Janem Massalskim i Zofią Klementyną Ogińską oddziaływać w duchu zachowawczym na kierownicze koła państwowe. Współzałożył Zrzeszenie Bojarów Litwy (Lietuvių Bajorų Draugija).

Najgłośniejszą akcją polityczną R-a było zorganizowanie 25 IX 1927, po przewrocie politycznym, uroczystości w Kiejdanach. Zaproszony przez R-a prezydent Litwy A. Smetona (zresztą z R-m zaprzyjaźniony, urodzony w dobrach towiańskich i patronujący «ratowaniu fatalnych interesów towiańskich przez wyjątkowo życzliwe potraktowanie odszkodowania» ), złożył hołd prochom hetmana Janusza Radziwiłła, zaś R. wygłosił z tej okazji przemówienie, w którym solidaryzował się z linią polityczną zmarłego. Nadano 1 p. huzarów imię Janusza Radziwiłła, a R. został jego honorowym dowódcą. Uroczystości były relacjonowane w prasie lit. („Musu Žodis”, „Lietuva”, „Karys”), a także w Polsce, gdzie spotkały się z potępieniem m. in. Adama Grzymały-Siedleckiego w „Kurierze Warszawskim”. R. nie przestał się czuć Polakiem. Po przyłączeniu Litwy do Związku Radzieckiego w r. 1940 utracił majątek i został wydalony z Towian. Podczas tzw. paszportyzacji R., który znalazł się wtedy w Pikiliszkach, odmówił przyjęcia paszportu ze zlituanizowanym nazwiskiem. Wywieziony do Kazachstanu, uzyskał zgodę władz na zamieszkanie w Taszkiencie, gdzie otrzymał pokój i był zatrudniony m. in. jako tłumacz, strażnik w ogrodzie zoologicznym, a wreszcie rusznikarz. Po nieudanej próbie wyjazdu wraz z wojskiem gen. Władysława Andersa, w której dopomagali mu Eugeniusz Lubomirski i Eustachy Sapieha, w styczniu 1944, wedle relacji Jana Karola Wendego, próbował nawiązać kontakt z przebywającą już wówczas na Zachodzie córką Zofią, za pośrednictwem Wandy Wasilewskiej. Otrzymał wówczas doraźną pomoc od działaczy Związku Patriotów Polskich. Zmarł w r. 1944 lub w 1945 (przed sierpniem 1945) wedle jednej relacji w Taszkiencie, a wg innej (urzędowej) w kołchozie myśliwskim na Syberii.

Ożeniony w r. 1912 z Jadwigą z Hołyńskich (1888–1925), miał R. troje dzieci: Konstantego (ur. 1913), inżyniera elektronika, zamieszkałego w Gdańsku, Zofię (ur. 1915), zamężną Zdziechowską, pracownika Biblioteki Polskiej w Paryżu, i Marię (1921–1968).

 

Borkowski, Almanach, s. 113; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 218–19, III 255; Uruski XV 150; Żychliński, XI 183, XXVIII 126; – Jurkiewicz J., Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach 1905–1922, P. 1983 s. 152; Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie w latach 1918–1920, W. 1966; Maliszewski E., Polacy i polskość na Litwie i Białorusi, W. 1914 s. 16; Wisner H., Wojna nie wojna. Szkice z przeszłości polsko-litewskiej, W. 1978; Žepkaité R., Diplomatija imperializmo tarnyboje. Lietuvos ir Lenkijos santykiai 1919–1939, Vil. 1980; – Glinka W., Pamiętnik z wielkiej wojny. Narew-Berezyna, W. 1927; Jałowiecki M., Po dworach i wsi litewskiej, Kamień 1928 s. 13–14; Jankowski Cz., Z dnia na dzień. Warszawa 1914–1915 Wilno, Wil. 1927 s. 98; Księga pamiątkowa „Arkonji” 1879–9/V 1929, W. 1929 cz. 3; Lubomirski E., Kartki z mego życia, Londyn 1982 s. 110–11; Meysztowicz W., Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1983 (tu także o rodzicach); [Szermentowski] Schummer E. M., Nowa Litwa, W. 1930 s. 131; Urbański A., Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, W. 1928 s. 151–2; Wende J. K., Ta ziemia od innych droższa, W. 1981; – „Dzień Kowieński” 1927 nr z 29 X; „Herold” 1931 s. 132; „Kur. Warsz.” 1927 nr 289, 297; – AAN: Kolekcja opracowań i odpisów dotyczących stosunków Polski z Łotwą, Litwą i Ukrainą z l. 1914–28, sygn. 6 k. 77, sygn. 7 teka 2 k. 131; Arch. PAN: Kossakowski M., Diariusz 1915–1923, t. 3 k. 138, 314, 325, t. 4 k. 123, 152, 155, 183, t. 5 k. 202, 469; B. Narod.: sygn. akc. 390; B. Ossol.: sygn. 13268 III t. 2, 13544 II k. 73, 74, 78, 15555 II k. 31, 15560 II k. 6–7; – Czernecki J., Radziwiłłowie, Kr. 1952 s. 198, 199 (mszp. w Red. PSB); – Informacje syna, Konstantego Radziwiłła z Gd., i Mikołaja Radziwiłła z W.

Andrzej A. Zięba

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Czesław Jacek Centkiewicz

1904-10-18 - 1996-07-10
pisarz
 

Sergiusz Zahorski

1886-09-04 - 1962-06-04
generał brygady WP
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Leon Mikucki

1867-01-22 - 1920-10-08
inżynier mechanik
 

Jan Rosen

1854-10-16 - 1936-10-08
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.