INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Mateusz z Szamotuł      

Mateusz z Szamotuł  

 
 
Biogram został opublikowany w 1975 r. w XX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Mateusz z Szamotuł (ok. 1491–1528), astronom i astrolog, doktor dekretów, profesor Uniw. Krak. i Akademii Lubrańskiego. Ur. w Szamotułach, prawdopodobnie w rodzinie mieszczańskiej, był synem Wojciecha; nazywał się w rzeczywistości Cichosz (łac. Mitis), jak zanotowano przy jego wpisie do metryki uniwersyteckiej w półr. letn. 1509 r. W czasie studiów na Wydziale Artium (1509–14) nie mógł być już uczniem Wojciecha z Brudzewa (zm. 1495), jak głosiła dawna tradycja uniwersytecka, przyswoił sobie wszakże pod kierunkiem Jana ze Stobnicy rzetelne podstawy współczesnej wiedzy astronomiczno-astrologicznej, podejmując bezpośrednio po promocji na magistra sztuk wyzwolonych intensywną działalność wykładową w tej dziedzinie, najpierw jako docent bezpłatny – extraneus (1514–16), od półr. zim. 1516 r. kolega mniejszy. Początkowo trzymał się dość niewolniczo oficjalnego programu nauczania, objaśniając, jak się zdaje, głównie w duchu filozofii Dunsa Szkota («ad normam Scotisantium») oficjalne traktaty Arystotelesowskie oraz przedmioty matematyczno-astronomiczne („Arithmetica”, „Canones astrolabii”, „Elementy” Euklidesa, tablice zaćmień i tablice astronomiczne J. Bianchiniego), z czasem rozszerzył zainteresowania na autorów klasycznych („Tusculanae disputationes” i „Rhetorica nova” Cycerona, komedie Terencjusza).

Najstarszym śladem studiów M-a w dziedzinie nauk astrologicznych były Efemerydy obliczone na r. 1520 i pochodzące z t. r. Electiones (obydwa w rkp. B. Jag. 579). W l. 1518 i 1520, nawiązując do badań swego mistrza Jana ze Stobnicy, obrał za przedmiot wykładów dzieło kosmograficzne Ptolemeusza („De sphaera”) oraz traktat z zakresu astronomii sferycznej Jana de Holywood. Dzieło tego ostatniego wydał jeszcze w t. r. pt. „Joannis de Sacrobosco sphaericum opusculum cum lucida et familiari expositione per Matheum Shamotulianum”, z własnym komentarzem i dedykacją dla bpa P. Tomickiego. Składając w przedmowie hołd mecenasowskim zasługom swego późniejszego protektora, w objaśnieniach do rozprawy Jana de Sacrobosco powoływał się nie tylko na starożytnych astronomów (greckich i rzymskich), ale i pisarzy łacińskich (Cycero, Lukan, Owidiusz, Wergiliusz) oraz autorów polskich, m. in. na Jana ze Stobnicy i Macieja z Miechowa. Spośród kilkunastu zachowanych egzemplarzy tego cieszącego się dużą popularnością i używanego w nauczaniu szkolnym przez cały XVI w. dziełka M-a z Szamotuł szczególną uwagę zwrócił ostatnio egzemplarz Biblioteki Jagiellońskiej (Cim. 4832), w którym odnaleziono (M. Markowski) najstarszy zachowany przekaz fragmentów I Księgi „De revolutionibus” M. Kopernika, skopiowany przez nie zidentyfikowanego dotąd mistrza uniwersyteckiego w poł. XVI w.

Kariera nauczycielska na Wydziale Artium nie zaspokajała widać aspiracji życiowych M-a, choć już współcześnie zyskał opinię «wnikliwego badacza rzeczy astronomicznych» (Mikołaj z Szadka), skoro przypuszczalnie wkrótce po promocji magisterskiej przystąpił do studiów prawniczych. Przerwał je tylko na krótko w l. 1522–3, wezwany – być może przez swego mistrza Jana ze Stobnicy – na stanowisko nauczyciela w Kolegium Lubrańskiego, gdzie również przelotnie pełnił (1525) obowiązki surogata w konsystorzu poznańskim u boku oficjała Mikołaja z Oleśnicy. Po powrocie do Krakowa poddał się M. obowiązkowym egzaminom na Wydziale Prawa, uzyskując 10 VII licencjaturę, a 22 IX 1524 doktorat dekretów. U schyłku życia obowiązki profesorskie łączył ze służbą na dworze P. Tomickiego, który w liście do A. Krzyckiego z głębokim żalem donosił o jego śmierci, wyrażając się o nim jako o «jednym z familii». M. zmarł w Krakowie na zarazę 19 X 1528.

 

Estreicher; Żebrawski, Bibliografia; Enc. Kośc.; Enc. Org.; – Barycz, Historia UJ; Bujak F., Studia geograficzno-historyczne, W. 1925 s. 50 i passim; Hajdukiewicz L., Księgozbiór i zainteresowania bibliofilskie P. Tomickiego, Wr. 1961 s. 26, 95, 173; Markowski M., Nie znane przekazy fragmentów pierwszej Księgi De revolutionibus orbium coelestium M. Kopernika, „Studia Filoz.” 1973 nr 3 s. 4–24; Mazurkiewicz K., Początki Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, P. 1921 s. 19, 106; Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1964 II 92, 681; Sołtykiewicz J., O stanie Akademii Krakowskiej, Kr. 1810 s. 244, 371–2; – Acta rectoralia; Acta Tom., X 426; Album stud. Univ. Crac., II 115; Conclusiones Univ. Crac., s. 483; Janociana, I 245–7, III 297; Liber diligentiarum; Zapiski historyczne z l. 1410–1530 (z ksiąg Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu), Wyd. J. Nowacki, „Studia Źródłoznawcze” T. 3: 1958 s. 173; – B. Jag.: Inc. 2697 (zapiski M. Biema z Olkusza), rkp. 2482 (zapiski Mikołaja z Wieliczki), rkp. 5359.

Leszek Hajdukiewicz

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.