Stachoń Roman pseud.: Roman, Konrad (1912–1987), działacz socjalistyczny, związkowy i sportowy, poseł na sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Ur. 30 VI w Brzęczkowicach (obecnie dzielnica Mysłowic), był jedynym synem Jana i Marii z domu Kendziorczyk.
Ojciec S-a, Jan (1883–1945), był górnikiem, w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej uczestniczył w powstaniach śląskich, podczas plebiscytu 1921 r. optował za Polską, działał w PPS i robotniczym ruchu sportowym oraz Centralnym Zjednoczeniu Zawodowym Górników, zasiadał w Radzie m. Mysłowic i radzie zakładowej kopalni «Mysłowice», w czasie drugiej wojny światowej działał w konspiracji PPS-owskiej, zginął w obozie koncentracyjnym w Gusen.
S. naukę pobierał w szkole ludowej a od r. 1925 w gimnazjum mysłowickim. W r. 1927 przystąpił do sekcji zapaśniczej i lekkoatletycznej Robotniczego Klubu Sportowego (RKS) «Siła», który skupiał bezrobotną młodzież o poglądach lewicowych. S., z czasem skarbnik i prezes klubu, z powodu przynależności do niego został usunięty z gimnazjum. Naukę kontynuował w Humanistycznym Komunalnym Gimnazjum Koedukacyjnym w Roździeniu-Szopienicach. W r. 1932 wstąpił do PPS i objął funkcję sekretarza Śląskiego Robotniczego Sportowego Komitetu Okręgowego w Katowicach. W r.n. uzyskał maturę. W l. 1933–4 odbył służbę wojskową w 73. pp w Oświęcimiu, gdzie ukończył w stopniu plutonowego dywizyjny kurs podchorążych rezerwy. Po powrocie z wojska pracował jako rewizor rachunków w koncernie Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych. Wolny czas poświęcał działalności sportowej i politycznej, m.in. w r. 1935 zdobył mistrzostwo Śląska RKS w zapasach (waga średnia), a w r. 1937 otrzymał Robotniczą Odznakę Sportową I st. W r.n. został członkiem Zarządu Głównego Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych, zaś w r. 1939 wszedł w skład Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS w Katowicach. Swą działalność na tym polu opisał we wspomnieniu pt. Karty z historii robotniczego ruchu sportowego w okresie międzywojennym (w: „Wspomnienia Ślązaków i Zagłębiaków”, Oprac. K. Popiołek, Kat. 1970 s. 394–405).
Dn. 24 VIII 1939 został S. zmobilizowany do wojska i skierowany do macierzystej jednostki w Oświęcimiu. Awansowany do stopnia podporucznika i wcielony do 201. p. 55. rezerwowej DP jako dowódca plutonu zwiadu-kolarzy, wziął udział w kampanii wrześniowej w rejonie Mikołowa, Wyr i Kobióra. Wraz z dywizją przeszedł w walkach odwrotowych szlak pod Rawę Ruską, gdzie większość dywizji złożyła broń. S. trafił do niewoli niemieckiej 28 IX pod Lwowem. Osadzony w przejściowym obozie jenieckim zbiegł podczas transportu do Rzeszy, wrócił do Mysłowic i ponownie podjął pracę w tej samej firmie, co przed wojną (teraz pod zarządem niemieckim). Już w listopadzie t.r. włączył się S. w działalność konspiracyjną (pseud. Roman, od r. 1943 Konrad). W grudniu 1939 lub na początku r.n. dokooptowano go do OKR konspiracyjnej PPS (Wolność–Równość–Niepodległość, WRN) i powierzono nadzór nad robotą wojskową. W marcu 1940 niemiecki pracodawca udzielił mu wymówienia za negatywny stosunek do państwa niemieckiego, lecz S. uniknął wówczas grożącego za to zesłania do obozu koncentracyjnego. W r. 1941, po reorganizacji władz WRN, pozostał w kierownictwie okręgu górnośląskiego (wraz z Opolszczyzną) i wszedł do tzw. trójki koordynującej współpracę tego okręgu oraz okręgu cieszyńsko-zaolziańskiego (obok Romana Motyki i Stefana Kramarza). Jako komendant okręgowy Gwardii Ludowej WRN na Górnym Śląsku organizował grupy bojowe, następnie podporządkował się akcji scaleniowej z AK. W r. 1943 w następstwie denuncjacji został aresztowany przez Gestapo, osadzony w obozie śledczym w Mysłowicach, a następnie zesłany do obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr 172466). Potem przebywał kolejno w obozach Buchenwald, Dora i Ellrich.
W r. 1945, po oswobodzeniu przez armię amerykańską, wrócił S. do Mysłowic. Zgłosił akces do PPS. Dn. 11 VIII t.r. na posiedzeniu Woj. Komitetu (WK) PPS w Katowicach dokooptowano go do plenum WK i powierzono stanowisko kierownika Wydz. Propagandy. W r.n. wszedł w skład Zarządu Okręgowego Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych, Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych. T.r., po odwołaniu dotychczasowych władz wojewódzkich PPS oskarżonych o niechęć do współpracy z PPR, został S. wybrany (15 XI) na drugiego sekretarza nowego WK PPS. Współorganizował na Górnym Śląsku kampanię wyborczą do Sejmu Ustawodawczego. Dn. 19 I 1947 został obrany posłem z okręgu Katowice. W listopadzie t.r. objął funkcję I Sekretarza WK PPS, a w grudniu wszedł w skład Rady Naczelnej partii. Od r. 1948 był członkiem Woj. Rady Narodowej w Katowicach. Reprezentował PPS w Woj. Komisji Mediacyjnej powołanej dla rozwiązywania sporów z PPR. Uznany za umiarkowanego zwolennika zjednoczenia PPS i PPR, otrzymał drugorzędne stanowisko w aparacie PZPR – zastępcy kierownika Wydz. Organizacyjnego KW w Katowicach (1948). W r. 1952, po wygaśnięciu mandatu poselskiego, przeszedł do pracy w Woj. Komitecie Kultury Fizycznej; jako jego przewodniczący (do r. 1960) zainicjował budowę stadionu w Chorzowie.
W r. 1956 powrócił S. do aktywności w PZPR (członek Egzekutywy KW). T.r. wszedł z listy Frontu Jedności Narodu do sejmu; odtąd posłował przez wszystkie kadencje, aż do r. 1985 (zawsze z okręgu katowickiego). Dn. 15 VI 1960 został przewodniczącym Woj. Komisji Związków Zawodowych (WKZZ) w Katowicach, a w r. 1962 – członkiem Centralnej Rady Związków Zawodowych (najpierw członek Prezydium, od r. 19691 wiceprzewodniczący). W l. 1962–7 odbył wieczorowe studia na Politechn. Śląskiej w Gliwicach uzyskując dyplom inżyniera urządzeń sanitarnych. Na IV Zjeździe PZPR (1964) wszedł do KC. W l. 1969–72 pełnił funkcję przewodniczącego sejmowej Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej. Był też członkiem Rady Naczelnej ZBoWiD, prezesem Okręgowego Związku Piłki Nożnej oraz członkiem Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Po protestach robotniczych przeciw m.in. oficjalnym strukturom związkowym w r. 1980 i ich rozwiązaniu przewodniczył S. jeszcze od stycznia do maja r.n. zespołowi likwidacyjnemu WKZZ w Katowicach, a następnie przeszedł na emeryturę. Zmarł 24 III 1987 w Katowicach. Pochowany został na cmentarzu przy ul. Damrota. Był odznaczony, m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1964), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą (1967), Orderem Budowniczego Polski Ludowej (1974) i Krzyżem Oświęcimskim (1985).
W małżeństwie z Marią z Rogoniów (ślub w r. 1948) miał S. syna Andrzeja i córkę Gabrielę.
Dokumentacja Prasowa, R. 6: 1957 – R. 36: 1987; – Snoch B., Górnośląski leksykon biograficzny, Kat. 1997 (dot. ojca S-a); – Polska Partia Socjalistyczna. Kongresy, posiedzenia Rady Naczelnej, władze centralne i wojewódzkie, przedstawicielstwo w parlamencie i rządzie 1944–1948 (informator), Arch. Ruchu Robotniczego, W. 1984 IX; PPR, PPS, PZPR, Zjazdy i Kongresy, posiedzenia plenarne oraz skład władz naczelnych 1944–1975, Oprac. J. Jakubowski, T. Sierocki, J. Szczeblewski, W. 1977; – Kantyka J., Burzliwe lata. Z dziejów ruchu socjalistycznego na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939–1948, Kr. 1977; Mysłowice. Zarys rozwoju miasta, Red. W. Długoborski, Kat. 1977; Syzdek B., Działalność Polskiej Partii Socjalistycznej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (luty 1945 – styczeń 1947), Studia i Mater. z dziej. Śląska, Wr. 1964 VI 258–9, 299; tenże, PPS w latach 1944–48, W. 1974; Szymański L., Parlament polski wobec problemów kultury fizycznej 1944–1980, Wr. 1990 s. 77–8, 81, 85, 90, 98, 136; Topol A., Roman Stachoń, Kat. 1988 (liczne fot.); – Spis posłów na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, W. 1966, 1969, 1976; Wiśniewski J., Who’s Who in Poland, Toronto 1981; – Dla dnia dzisiejszego i przyszłości Ojczyzny (rozmowa z S-em, przeprowadził T. Książek), „Kultura i Życie” 1979 nr 11; Dla upowszechnienia osiągnięć wynalazczych (wypowiedź m.in. S-a), Oprac. K. R., „Przegl. Związkowy” 1976 nr 9; Sport i polityka (wywiad z S-em, przeprowadził A. Siekierski, fot.); Spraw. stenogr. z posiedzeń Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z l. 1957–85, W.; – „Dzien. Zachodni” 1987 nr 71–72, 74 (nekrologi); – Arch. Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych w W.: Akta personalne S-a; – Mater. w posiadaniu rodziny; Informacje żony S-a, Marii Stachoń z Kat.
Andrzej Topol