INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Siemowit  

 
 
ok. 1265 - 1312
 
Biogram został opublikowany w latach 1996-1997 w XXXVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Siemowit (ok. 1265–1312), książę dobrzyński. Był najmłodszym z trzech synów ks. łęczyckiego i kujawskiego Kazimierza I (zob.) oraz księżniczki opolskiej Eufrozyny (zob.), rodzonym bratem Władysława Łokietka, Kazimierza II (zob.), i Eufemii (zob.), a przyrodnim Leszka Czarnego (zob.) i Siemomysła (zob.).

Po śmierci ojca (14 XII 1267) wraz z rodzonymi braćmi odziedziczył S. dzielnicę łęczycko-brzesko-dobrzyńską, gdy tymczasem inowrocławską otrzymał Siemomysł (Ziemomysł). Stolicą ich księstwa była Łęczyca, gdzie małoletni S. wychowywał się wraz z braćmi pod opieką matki. Bracia pozostawali długo w niedziale; przekazanie S-owi stworzonego dlań nowego księstwa dobrzyńskiego nastąpiło przed 25 VII 1287, ponieważ nie figuruje on w dokumentach wystawionych wspólnie przez jego starszych braci między tą datą a 12 VII 1288. Wydzielenie S-a wyprzedziło więc w czasie podział między Łokietkiem a Kazimierzem (inaczej, niż dotychczas przyjmowano w literaturze). Granice nowej dzielnicy odbiegały nieco od późniejszego zasięgu ziemi dobrzyńskiej; księstwa brzeskie i inowrocławskie rozciągały się wówczas dość znacznie na prawy brzeg Wisły (w szczegółach różni badacze wyrażają różne opinie, zwłaszcza co do pasa nad Drwęcą).

Pierwszą udokumentowaną czynnością S-a jako księcia dobrzyńskiego było nadanie immunitetu i 12 lat wolnizny nowej wsi biskupów kujawskich Kuzki (1291). Niebawem (najpóźniej w r. 1293) S. został pojmany przez Litwinów, którzy wyprawili się na Kujawy. Fakt ten znany jest dzięki świadectwu złożonemu w procesie warszawskim przez pochodzącego z ziemi dobrzyńskiej podkomorzego łęczyckiego Marcina Ogończyka; z tego źródła wiadomo także, że tymczasem zarządzał księstwem S-a Władysław Łokietek. S. wrócił z niewoli zapewne jeszcze w r. 1295, najpóźniej zaś przed 2 VI 1297, kiedy to darował rycerzowi Niemście z Chojna dwie posiadłości (część Chojna i Wildno). Wkrótce potem ożenił się z Anastazją, córką ks. halickiego Lwa I. Małżeństwo to, jak za B. Włodarskim przyjmuje literatura, skojarzył Władysław Łokietek, poszukujący na Rusi sprzymierzeńców. S. znajdował się więc w kręgu polityki swego wybitnego brata, choć źródłowo nie da się stwierdzić, czy udzielał mu pomocy zbrojnej.

Brak również wiadomości, jaką postawę zajął S. wobec klęski i wygnania Łokietka w r. 1300. Z t.r. zachowały się dwa jego dokumenty: nadanie katedrze płockiej wsi Strzeszkowo (przed 15 IX) oraz Miecławowi z Turzy lasu Babiec (15 IX). Wg „Kroniki zbrasławskiej” do zwycięskiego Wacława II przybyli, ofiarowując mu służby, książęta «z Kujaw», którzy uczestniczyli następnie w jego koronacji w Gnieźnie (listopad 1300); zapis ten można odnieść zarówno do Ziemomysłowiców inowrocławskich i do S-a łącznie, jak też i do samych tylko Ziemomysłowiców. Z drugiej strony, do ziemi dobrzyńskiej przybywali wówczas zbiegowie z ziem zajętych przez Wacława, których ruchomy dobytek uległ grabieży wskutek najazdu litewskiego t.r. W sprawie uznania zwierzchnictwa Wacława przez S-a badacze wypowiadają się niejednoznacznie. Zapewne w r. 1306 (występująca w zachowanym w kopii dokumencie data 1296 jest niemożliwa do przyjęcia ze względu na imiona świadków) S. przyjął jednak pod swą protekcję posiadłości opactwa cystersów w Szpetalu, wraz z samym tym ośrodkiem, położone przeważnie w zawiślańskiej części kaszt. brzeskiej, dotąd pozostającej poza obrębem księstwa dobrzyńskiego. Obszar między rzeczką Chełmicą a Wisłą, wyłączony z ks. brzeskiego, otrzymał więc widocznie S. od Wacława jako nagrodę za złożenie hołdu; w analogiczny sposób powiększyli swą dzielnicę jego synowcy z Inowrocławia. Nie można natomiast przyjąć mniemania (powtarzanego przez niektórych autorów za S. Kętrzyńskim), że przy tej okazji S. dostał ziemię łęczycką, która dowodnie w r. 1302 była w posiadaniu królewskiego starosty; tytuł księcia łęczyckiego przy imieniu S-a na dokumencie dla Miecława z Turzy, nigdy więcej nie powtórzony, był tylko interpolacją kopisty.

W ciągu najbliższych kilku lat księstwo dobrzyńskie przeżyło poważny wstrząs polityczny; S. został na krótko pozbawiony władzy, a nawet uwięziony w wyniku buntu Wojsława Trojanowica, przed r. 1300 podkomorzego brzeskiego Łokietka. Epizod ten znany jest z narracji dokumentu S-a z 15 VII 1304, darowującego Andrzejowi z Krakowa (recte z Płok w ziemi krakowskiej) trzy dziedziny we wsi Mokowo, skonfiskowane dwóm uczestnikom buntu i jednemu poręczycielowi nie spłaconego długu. Już w r. 1302 S. trzymał do chrztu Stanisława, syna owego Andrzeja, obdarzając go z tej okazji lasem Przewory. Dokument ten nie wspomina jeszcze o zasługach Andrzeja, wzmiankowanych przy donacji Mokowa, a więc wydarzenia te dokonały się między owymi dwoma nadaniami. Wg wspomnianej narracji Andrzej z narażeniem życia przyczynił się najpierw do przywrócenia wolności uwięzionemu S-owi, a później do odzyskania przezeń księstwa. Nastąpiło ono po walce orężnej z buntownikami, którzy uprzednio zajęli zdradą gród dobrzyński. Tajemniczy wróg, na korzyść którego działała opozycja, różnie był rozumiany przez historyków. Widziano w nim Wacława II (większość badaczy), Bolesława II mazowieckiego (J. Karwasińska, S. M. Szacherska), wreszcie Leszka inowrocławskiego (J. Bieniak). Z tym ostatnim S. wszedł w konflikt, zagarniając (z tytułu zobowiązań dłużnych właściciela) przed 15 XI 1303 dobra osieckie w kaszt. michałowskiej. Zastawiając tego dnia ową kasztelanię zakonowi krzyżackiemu, Leszek zapowiadał chęć ich odzyskania i włączenia do zastawionego obszaru. O żadnym sporze S-a z Mazowszem natomiast nic nie wiemy, a zarówno czołowi jego przeciwnicy, jak i zwolennicy byli ludźmi bliskimi Łokietkowi i nie uznawali rządów czeskich. Celom wojny z S-em, umożliwionej powstaniem przeciw niemu wewnętrznej opozycji, służyła niewątpliwie właśnie krzyżacka pożyczka 180 grzywien dla Leszka pod zastaw Michałowa. Wydarzenia dobrzyńskie, które po krótkim kryzysie przyniosły zwycięstwo S-owi, można zatem datować na zimę 1303/4 r. O dalszym trwaniu walk, już na terenie księstwa inowrocławskiego, świadczy wiadomość w dokumencie bpa kujawskiego Gerwarda (1311), iż Ziemomysłowice (Siemomysłowice) odbili biskupi gród w Raciążku z rąk jakichś «złych ludzi», którzy spustoszyli okoliczne dobra książęce, biskupie i rycerskie. Wydarzenia te można odnieść czasowo tylko do konfliktu dobrzyńsko-inowrocławskiego z r. 1304.

Działania wojenne ustały widocznie w listopadzie 1304, skoro Leszek Ziemomysłowic udał się niebawem na Węgry, S. zaś w Dobrzyniu dokonał 6 XII nadania wsi Lenie (Małe) dla bliżej nieokreślonego Jakuba. Rozejm mógł nastąpić za staraniem pisarza Łokietkowego Jaśka, który zredagował dokument S-a dla Andrzeja z Krakowa, a którego pobyt w tych stronach miał zapewne na celu pozyskanie dla Łokietka przyszłych sprzymierzeńców w związku z przygotowaniami do jego powrotu i wznowienia walki z Wacławem. Co do zakończenia wojny dobrzyńsko-inowrocławskiej, w literaturze panuje rozbieżność: jedni badacze (J. Karwasińska, S. M. Szacherska, J. Bieniak) przyjmują zajęcie wówczas przez S-a pasa nad Drwęcą między ujściem Gnilszczyzny a ujściem Rypienicy (który to pas łączył dwie części władztwa Ziemomysłowiców: kasztelanię słońską i michałowską), inni natomiast (Z. Guldon, J. Powierski, A. Bogucki) uważają obszar ten za należący już wcześniej do księstwa S-a (w ich przekonaniu wojna nic więc nie zmieniła). Z braku źródeł obie strony posługiwały się tu argumentami logicznymi. Częściowo tego obszaru dotyczył jeden z ostatnich dokumentów S-a. Przebywając 3 II 1306 w krzyżackim Golubiu, nadał on Zakonowi 250 łanów w swoim księstwie – mianowicie 50 naprzeciwko Golubia, 200 zaś w Grążawach lub w Księtem, na pograniczu z ziemią michałowską (ostatecznie wytyczono je w Księtem). Może miała to być rekompensata za zagarnięcie Osieka.

Wg O. Balzera S. wkrótce po dokonaniu tego nadania znalazł się w niewoli litewskiej i w czasie jej trwania zmarł. Pogląd ten, choć przyjął się w nauce na wiele dziesięcioleci, dziś (po studiach B. Włodarskiego, K. Jasińskiego i J. Bieniaka) można uznać za ostatecznie zarzucony. Najazd litewski, który miał na myśli Balzer, dokonał się jeszcze w jesieni 1305 i wcale nie na ziemię dobrzyńską, lecz kaliską, S. zaś żył jeszcze i panował przynajmniej w r. 1307, skoro za jego przyzwoleniem odjęto wówczas mieszczaninowi chełmińskiemu towary o wartości 30 grzywien (list rady miejskiej w tej sprawie, nie zawierający daty, ze względu na odbiorców – dostojników krzyżackich – mógł zostać napisany w l. 1307–9). K. Jasiński na podstawie zeznań rajcy poznańskiego Jerzego Merkla w procesie polsko-krzyżackim z r. 1422 przyjął, że właśnie S. (którego żona była cioteczną siostrą dwóch dygnitarzy tego Zakonu, Guntera i Siegharda v. Schwarzburg) doradził Łokietkowi we wrześniu 1308, aby powierzył Krzyżakom obronę zagrożonego Pomorza. Pogląd ten uznać należy za słuszny – z tym zastrzeżeniem, że sam pomysł zwrócenia się do Zakonu powstał nieco wcześniej w Gdańsku (jego autorem był Wilhelm, przeor tamtejszego konwentu dominikanów), przebywający zaś wówczas w Sandomierzu przy Łokietku S. odegrał jakąś – może decydującą – rolę w przekonaniu do tego pomysłu swego starszego brata.

S. zmarł prawdopodobnie w r. 1312, co wynika z połączenia trzech przesłanek: włocławski zjazd Łokietka z w. mistrzem Karolem z Trewiru, podczas którego ten ostatni zwrócił darowiznę nieżyjącego już S-a (łany w Księtem i pod Golubiem), należy – jak wskazują dane źródłowe – datować na wiosnę 1313; nałożony przez biskupa płockiego już za następców S-a interdykt na księstwo dobrzyńskie, zdjęty 1319 r., trwał lat siedem; urodzony już po r. 1300 Wojciech z Mirkowa zdążył jeszcze «po dorośnięciu» wejść w służbę S-a. Rządy po S-cie przejęła, jako regentka, wdowa Anastazja, a opiekę nad nią, jej dziećmi i księstwem objął Łokietek.

S. pozostawił co najmniej dwóch synów: Władysława, zwanego Garbatym, i Bolesława (zob.), późniejszych książąt dobrzyńskich, a po zamianie dzielnic – łęczyckich. O. Balzer dodawał tu jeszcze Leszka i Kazimierza, wymienianych wyłącznie w zeznaniach świadków procesu z r. 1339. K. Jasiński w przekonującym wywodzie usunął z tego wyliczenia Kazimierza (wspomniani świadkowie podali to imię omyłkowo zamiast Bolesława), istnienie Leszka uznał natomiast za możliwe – z tym, że zgon jego nastąpiłby przed 1316 r., od którego występują już tylko dwaj synowie S-a.

Jako ks. dobrzyński S. używał dwóch pieczęci: większej z postacią mężczyzny (księcia) klęczącego przed Chrystusem ukrzyżowanym i mniejszej z wyobrażeniem lwa lub raczej gryfa. Pierwsza zawiera już tytuł książęcy, druga tylko patronimium S-a, mogła więc powstać jeszcze przed wydzieleniem mu dzielnicy. Tylko za czasów S-a istniał urząd woj. dobrzyńskiego. Mianowany nań Piotr zwany Ogonem (przodek eponimicznej linii Ogończyków) otrzymał od S-a przywilej dla swych dóbr, później zaginiony.

 

Balzer, Genealogia; – Baszkiewicz J., Polska czasów Łokietka, W. 1968 s. 39–40, 63–4, 71, 79, 132–6; Bieniak J., Elita ziemi dobrzyńskiej w późnym średniowieczu i jej majątki, w: Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, Włocławek 1995 s. 24–8, 33, 46–7, 58–9; tenże, Kształtowanie się terytorium ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, „Zap. Hist.” T. 51: 1986 z. 3 s. 9–18; tenże, Udział duchowieństwa zakonnego w procesie warszawsko-uniejowskim w 1339 roku, w: Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski, Opole 1995 s. 487–8; tenże, Wielkopolska (tamże wcześniejsza bibliogr.); Bogucki A., Uwagi o kasztelaniach wschodniokujawskich i dobrzyńskich, „Zap. Kujawsko-Dobrzyńskie” T. 6: 1987 s. 72–81, 88–9; Guldon Z., Powierski J., Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII–XIV wieku, W. 1974 s. 132–5, 143, 148–51, 155, 183–4, 192, 196–7, 200–8, 237; Jasiński K., Genealogia Piastów dobrzyńskich, władców Rypina, w: Rypin. Szkice z dziejów miasta, Rypin 1994 s. 9–25; tenże, Rola Siemowita księcia dobrzyńskiego w stosunkach polsko-krzyżackich w 1308/1309 r., „Zap. Kujawsko-Dobrzyńskie” T. 1: 1978 s. 63–84; Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235–1343, W. 1927; Kozłowski R., Geneza i granice księstwa brzesko-kujawskiego, Prace Kom. Hist. Bydgoskiego Tow. Nauk., V, Bydgoszcz 1968 s. 79–85, 88–9, 104–10, 112; Łowmiański H., Początki Polski, W. 1985 VI 490–1, 891–2; Szacherska S. M., Kancelaria Siemowita księcia dobrzyńskiego, „Studia Źródłozn.” T. 11: 1966 s. 79–110; taż, Opactwo cysterskie w Szpetalu a misja pruska, W. 1960 s. 8–10, 58, 93, 96–7, 111–19; Włodarski B., Stanowisko Rusi halicko-wołyńskiej wobec akcji zjednoczeniowej Władysława Łokietka i jego powiązanie z utratą Pomorza Gdańskiego, „Zap. Hist.” T. 27: 1962 z. 3 s. 337, 341, 343, 345–8; – Cod. Pol., I–II; Dok. kuj. i maz.; Kalendarz i spominki włocławskie, Mon. Pol. Hist. (S.N.), VI 81; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 45; Kronika zbraslavská, Fontes Rerum Bohemicarum, Pragae IV 81–2; Lites, I 165, 184, 192, 202, 206, 213, 222, 228–9, 235, 240, 244, 251, 255, 271, 280, 285–6, 298–9, 302, 307, 325, 333, 340–1, 350, 352, 369, 387; Petri de Dusburg Chronicon terrae Prussiae, Script. Rer. Pruss., I 155–7, 165–6; Preuss. Urk.-buch, I; Spominki płockie i sochaczewskie, Mon. Pol. Hist., III 119; Szacherska S. M., Kancelaria…, aneks: Dokumenty Siemowita księcia dobrzyńskiego, „Studia Źródłozn.” T. 11: 1966; taż, Z dziejów kancelarii książąt kujawskich w XIII wieku, tamże T. 5: 1960 s. 21–2.

Janusz Bieniak

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Kazimierz I Kujawski

ok. 1211 - prawdop. 14 XII 1267 książę kujawski
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Bolesław Wstydliwy

1226-06-21 - 1279-12-07
książę krakowski
 

Kunegunda (Kinga)

1234-03-05 - 1292-07-24
święta
 

Przemysł II

1257-10-14 - 1296-02-08
król Polski
 

Wacław II Czeski

1271-09-27 - 1305-06-21
król Czech
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Otto z Pilicy (z Pilczy, Pilecki) h. Topór

XIV w. - między 2 III 1384 a 9 IX 1385
wojewoda sandomierski
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.