Polaczek Stanisław Karol (1861–1937), pedagog i etnograf. Ur. 31 III w Krakowie, był synem konduktora kolejowego Karola i Barbary z Kiszczyńskich. Uczęszczał w Krakowie do II męskiej szkoły pospolitej Św. Barbary (1870–4), a następnie do Gimnazjum Św. Anny (1874–9). Swą długoletnią pracę pedagogiczną rozpoczął w r. szk. 1883/4 jako zastępca nauczyciela szkoły filialnej w Rybitwach koło Wieliczki, a później od 29 VIII 1884 w Rudawie (pow. Chrzanów), gdzie po złożeniu w Krakowie egzaminu kwalifikacyjnego uprawniającego do nauczania w szkołach pospolitych ludowych i wydziałowych (1885) był (od 1 IV 1886 do końca 1892 r.) rzeczywistym nauczycielem stałym. P. rozwinął tam także działalność pisarską w zakresie historii regionalnej i etnografii, przede wszystkim badania folkloru (demonologii, literatury i sztuki ludowej) okolic Rudawy, a także aktywność społeczno-obywatelską. W r. 1890 był założycielem, a potem długoletnim (1892–1909) sekretarzem Kółka Rolniczego w Rudawie, inicjatorem wielu akcji społecznych i kulturalnych na tamtejszym terenie, pionierem idei wiejskich instytucji kredytowych Kas Stefczyka i propagatorem ruchu abstynenckiego. Ogłosił z zakresu etnografii: Z podań i wierzeń ludowych, zapisanych w Rudawie pod Krakowem („Wisła” T. 5: 1891) oraz wydaną jako tom IX w serii „Biblioteki Wisły” monografię pt. Wieś Rudawa. Lud, jego zwyczaje, obrzędy, piosnki, powiastki i zagadki (W. 1892), a wkrótce potem Powiat chrzanowski w W. Ks. Krakowskim. Monografia historyczno-geograficzna. Praca odznaczona zaszczytną wzmianką na konkursie Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie r. 1894 (Kr. 1898, wyd. 2 rozszerzone i uzupełnione przez Bronisława Gustawicza, Kr. 1914), a także Zwyczaje, zabobony, przesądy i wierzenia ludów słowiańskich – przy budowlach („Lud” T. 9: 1903). Pisywał także na tematy społeczno-wychowawcze, np. Przed „pasterką”. Obrazek wigilijny („Szkoła” R. 22: 1889 nr 51), Demoralizacja młodzieży i brak opieki nad sierotami (tamże R. 39: 1901 nr 16), Zmory wojny, Kr. 1916. W r. 1893 P. został nauczycielem i kierownikiem szkoły koedukacyjnej w Krzeszowicach (w r. 1898 otrzymała nazwę im. Adama Mickiewicza), na którym to stanowisku pozostawał aż do przejścia na emeryturę w r. 1934.

Od r. 1895 należał P. do Tow. Ludoznawczego (TL) we Lwowie; w r. 1898 był współzałożycielem (i od r. 1899 członkiem Wydziału) Oddziału TL w Krakowie. Zasługą P-a było wciągnięcie do prac Towarzystwa nauczycielstwa okolic Krakowa, którym rozsyłano kwestionariusze badawcze, inicjował zbieranie eksponatów rzemiosła wiejskiego w terenie. Wraz z B. Gustawiczem przyczynił się do powstania (3 III 1900) Oddziału TL w Chrzanowie, którego był sekretarzem (1900–4) oraz organizatorem etnograficznych wycieczek naukowych po terenie powiatu. W l. 1898–1908 P. reprezentował nauczycielstwo w Radzie Szkolnej Okręgowej w Chrzanowie, był z ramienia Sądu Krajowego w Krakowie kuratorem do opieki nad młodocianymi więźniami (1898–1911), działał też (od r. 1900) jako członek Zarządu, a w l. 1907–11 sekretarz Tow. Oświaty Ludowej (TOL) w Krakowie. Nawiązał współpracę pomiędzy TOL a Związkiem «Eleuteria» – Towarzystwem zupełnej wstrzemięźliwości od napojów alkoholowych w Krakowie, m. in. organizując (od r. 1916) cykle wykładów na temat ruchu abstynenckiego. Działał też aktywnie w szeregach Polskiego Tow. Pedagogicznego we Lwowie: był (1909–13) jego drugim, a później (1914–19) pierwszym wiceprezesem. W l. 1920–7 jako prezes Koła w Krzeszowicach był członkiem zamiejscowym Zarządu Głównego Stow. Chrześcijańsko-Narodowego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Warszawie, a także wieloletnim działaczem «Sodalicji Mariańskiej». P. zmarł w Krakowie 13 IX 1937 i został tam pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz orderem papieskim «Pro Ecclesia et Pontifice».

P. był od r. 1883 żonaty z Bronisławą z Korneckich (ur. 1854), nauczycielką robót ręcznych w szkołach w Rudawie i Krzeszowicach (1886–96), a także pierwszą poczmistrzynią w Rudawie (1892), z którą miał 9 dzieci: dwie córki – Julię, nauczycielkę w Krzeszowicach (ur. 1884), i Mariannę (ur. 1887), oraz siedmiu synów – Tadeusza, używającego nazwiska Polaczek-Kornecki (zob.), Juliusza (ur. 1886 i zm. w niemowlęctwie), Stanisława (ur. 1887, brata bliźniaczego Marianny), Zygmunta (ur. 1888), nauczyciela w Krzeszowicach, Henryka (ur. 1890), Władysława (1892–1947) oraz Mieczysława (1896–1979), dra praw, kombatanta pierwszej i drugiej wojny światowej, wicedyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie.

Frąckiewicz M., Spis przedmiotów zawartych w XXV rocznikach „Szkoły”, Lw. 1894; Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Indeks „Ludu” T. I–XXXIX, Oprac. J. Gajek i Z. Malewska, (P.), „Lud” T. 40: 1954; Karbowiak A., Bibliografia pedagogiczna, Lw. 1920; Oesterr. Biogr. Lexikon; – Adamus K., Monografie wsi w Polsce, „Etnogr. Pol.” T. 2: 1959; Bystroń J. S., Wstęp do ludoznawstwa polskiego, wyd. 2, W. 1939; Kutrzebianka A., Rozwój etnografii i etnologii w Polsce, Kr. 1948 s. 23–4; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Łobczowski J., Rudawa. Kościół, probostwo, parafia, Kr. 1916 s. 9, 35, 72–3, 83, 87; Rok Mickiewiczowski. Księga pamiątkowa wydana staraniem Kółka Mickiewiczowskiego we Lwowie, Lw. 1899 s. 143; – Sprawozdanie z czynności Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego za czas od dnia 1 stycznia 1917 do końca grudnia 1920, Lw. 1922 s. 26, 42; Szematyzmy Król. Galicji, Lw. 1883–1914; – „Czas” R. 89: 1937 nr 253 s. 3, nr 255 s. 9; „Głos Narodu” R. 44: 1937 nr 254 s. 2, nr 255 s. 7; „Ilustr. Kur. Codz.” R. 28: 1937 nr 255 s. 17, nr 257 s. 16; „Nauczyciel Pol.” R. 17: 1937 nr 14 s. 9; „Tempo Dnia” R. 5: 1937 nr 256 s. 5; – Arch. Paraf. WW. świętych w Rudawie: rkp. Liber memorabllium parochiae Rudawa; B. Jag.: Klepsydry pośmiertne krakowskie 1919–1938, teka 3:L-R, sygn. 224651 V; WAP w Kr.: rkp. Katalogi uczniów Gimn. Św. Anny 1874/5–1878/9, Protokoły egzaminów wstępnych 1863–1886 GLN 133–138, 182, Księga urodzin parafii św. Floriana 1856–1870 M 3337; – Informacje Bronisława Gędłka z Rudawy oraz rkp. w jego posiadaniu pt. „Historyja szkoły trywijalnej w Rudawie” (XIX w.).

Wiesław Bieńkowski