Malinowski Stanisław, pseud. Bem, Dobromil Krzew, Żelisław Dowoyna, Stanisław Szonert, Stanisław Nowakowski, Rębowski (1812–1890), spiskowiec, działacz emigracyjny, pedagog. Ur. 5 V we wsi Rogowice w woj. kieleckim. Pochodził z rodziny szlacheckiej osiadłej w mieście. Po ukończeniu szkoły średniej w Kielcach w r. 1828, rozpoczął studia medyczne na Uniw. Warsz.; po roku przeniósł się na Wydział Matematyczny. W czasie powstania listopadowego służył w stopniu podporucznika 1 p. strzelców pieszych, pełniąc funkcję kasjera. Po upadku powstania M. znalazł się w Krakowie, gdzie zamierzał kontynuować studia. Aresztowany w Kielcach podczas próby spotkania z rodzicami, wrócił po zwolnieniu do Krakowa, lecz zrezygnował ze studiów. Utrzymywał się z lekcji prywatnych, potem był nauczycielem w szkole Ludwika Królikowskiego, prowadził wreszcie kółka samokształceniowe młodzieży, u której zyskał dużą popularność i autorytet. Głosił hasła demokratyczne, antyszlacheckie i antyklerykalne. Wyznawał teorię Saint-Simona powrotu do pierwotnego chrystianizmu. W r. 1832/3 uczestniczył w przygotowaniach do wyprawy J. Zaliwskiego, a poszukiwany przez policję musiał się ukrywać; używał wtedy pseudonimu Bem. Należał do Związku Republikan Słowian, a od r. 1835 do Stowarzyszenia Ludu Polskiego (SLP). W lecie t. r. został sekretarzem Krakowskiego Zboru Ziemskiego, przyczyniając się do jego radykalizacji.

M. był zwolennikiem szybkiego zorganizowania powstania i wciągnięcia do niego mas chłopskich. W grudniu 1835, po reorganizacji Zboru Głównego, M. wszedł, razem z innymi radykałami (J. Szczepanowskim, F. Bobińskim i K. Radułtem), do Nowego Zboru Głównego. Po zabójstwie prowokatora Jana Behrensa vel Pawłowskiego w początku 1836 r. nastąpiło rozbicie organizacji. M. schronił się w Szczepanowicach w majątku Marcjanny Chrząstowskiej. W lipcu 1836 wszedł do lwowskiego Zboru Głównego i próbował, podobnie jak w Krakowie, wpłynąć na jego radykalizację. Nie znalazłszy poparcia, zrażony do umiarkowanych tendencji Zboru, wrócił w Tarnowskie, gdzie zainicjował powstanie nowej, radykalnej organizacji pod nazwą Konfederacji Powszechnej Narodu Polskiego (10 VI 1837), zwanej też «Związkiem Mazurskim». (Mazur – chłop) M. był autorem manifestu ogłoszonego 6 X 1837 nawołującego do powstania i wywalczenia granic od Odry do Morza Czarnego. Przez niego inspirowany był związek «Wolnych Haliczan» w Przemyślu (istniał od jesieni 1837 do wiosny 1838), Związek uczniowski w Tarnowie (od września 1837) oraz Koło uczniów w Kielcach. W lipcu 1837 jeździł do Gustawa Ehrenberga do Warszawy, gdzie udało mu się podporządkować tamtejszy Zbór Konfederacji (grudzień 1837). W końcu t. r. na skutek zbyt jawnej i głośnej agitacji wśród chłopów galicyjskich nastąpiły masowe aresztowania i rozbicie spisku. M. ukrywał się pod nazwiskiem Stanisław Szonert i zdołał uniknąć aresztowania, mimo iż władze austriackie wysłały za nim listy gończe i wyznaczyły 1 000 florenów nagrody za wskazanie jego miejsca pobytu. Z początkiem listopada 1837 M. podjął jeszcze próbę nawiązania kontaktu z «Młodą Sarmacją» i podporządkowania jej Konfederacji. Wobec niechęci do ustępstw ideologicznych z obu stron do porozumienia nie doszło.

M. w październiku 1838 przedostał się, razem z J. Szczepanowskim i L. Siemieńskim, do Francji. Mieszkał zrazu w Strasburgu, potem w Paryżu. Przetłumaczył z języka francuskiego historię filozofii Fryderyka Schlegla. W listopadzie 1839, za namową Ignacego Kozikowskiego, udał się do Poitiers. Wciągnięty w życie polityczne emigracji, był członkiem Komisji Korespondencyjnej (do r. 1841) przygotowującej wybory do Komitetu Zjednoczenia. W czasie pełnienia tej funkcji wplątał się w intrygi prowadzone przez J. B. Ostrowskiego; podburzał gminę w Poitiers przeciw Komisji, czym zraził sobie ogół emigracji. Zerwał ze Zjednoczeniem i wystąpił przeciw jego programowi na łamach „Demokraty Polskiego” (1845 t. 5 s. 126, 128). Zgłosił akces do Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP) w lutym 1845. Po wyjeździe z Poitiers osiadł w Wersalu, skąd w styczniu 1845 zwerbowany został przez Leona Bilińskiego na stanowisko wychowawcy w Szkole Polskiej na Batignolles. Od tego czasu poświęcił się pracy pedagogicznej; porzucił radykalizm z okresu konspiracji w kraju, a zwrócił się ku katolicyzmowi i umiarkowanym kręgom emigracji.

Jako wychowawca zyskał M. uznanie i szacunek Rady Szkoły i młodzieży. Na początku 1846 r. Rada mianowała M-ego tymczasowym dyrektorem i, mimo że nie posiadał wymaganych kwalifikacji, otrzymał 8 IV 1846 zatwierdzenie tego stanowiska. Władze francuskie uznały jego wykształcenie otrzymane w kraju za równoznaczne ze stopniem bachelier ès lettres (zaświadczenie z listopada 1846), a M. pogłębił swe wiadomości pedagogiczne w Paryżu. W październiku 1847 zrezygnował jednak z funkcji dyrektora, zniechęcony do niej wewnętrznymi sporami w szkole, i wrócił na stanowisko wychowawcy. W r. 1853 ponownie powołano M-ego na dyrektora szkoły, którym pozostał do końca życia. Był to okres największego rozkwitu szkoły. Prezes Rady S. Gałęzowski zapewnił jej silne podstawy finansowe, M. zaś poważnie podniósł poziom nauczania; położył nacisk na naukę języka polskiego i nauk ścisłych, dbał o poziom moralny i patriotyzm uczniów. Był inicjatorem utworzenia w r. 1865 Tow. Dawnych Uczniów (Association des Anciens Élevés de l’École Polonaise) i jego organu „Bulletin Polonais, Littéraire, Scientifique et Artistique”. Jego częściową zasługą było uznanie przez władze francuskie w t. r. szkoły jako instytucji użyteczności publicznej; oznaczało to pomoc finansową ze strony rządu. W r. 1879 rząd francuski nadał mu tytuł Officier d’Académie, a w r. 1885 Officier de l’Instruction publique. W końcowych latach życia M. stał się mniej surowy dla wychowanków, prowadził tryb życia bardzo skromny, zrezygnował z wynagrodzenia, aby zaoszczędzić wydatków szkole będącej w trudnej sytuacji finansowej. Utrzymywał się z zasiłku przysługującego mu z racji opłat na rzecz Tow. Podatkowego na Emigracji, którego był wieloletnim członkiem. Od r. 1886 otrzymywał jeszcze rentę z fundacji Pelagii Russanowskiej. Zmarł 2 VII 1890 w Paryżu, pochowany został na cmentarzu Montparnasse w grobie zbiorowym emigrantów.

Podob. M-ego w zbiorach B. Pol. w Paryżu, reprod. w: Gruss N., Szkoła Polska w Paryżu, W. 1962; – W. Enc. Powsz., (PWN); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Bieniarzówna J., Z dziejów liberalnego i konspiracyjnego Krakowa, Kr. 1948; Borys W., Powszechna Konfederacja Narodu Polskiego, „Mpol. Studia Hist.” R. 8: 1965 z. 3/4 s. 38, 43; Ekielski J., Fundacja Pelagii Russanowskiej, Miejsce Piastowe 1931 s. 116–7; Frančić M., Cztery pokolenia studentów krakowskich, w: Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1964 I; Gasztowtt V., S. M., „Bull. Polonais” 1891 nr 49–53, 1892 nr 54–7; Gruss N., Szkoła Polska w Paryżu, W. 1962; Kamiński A., Polskie związki młodzieży. 1833–1848, W. 1968; Karbowiak A., Dzieje edukacyjne Polaków na obczyźnie, Lw. 1910; Kieniewicz S., Konspiracje galicyjskie, W. 1950; Krajewski J., Tajne związki polityczne w Galicji, Lw. 1903 s. 44, 50–7, 66–7; Kraushar A., Świętokrzyżcy, „Przegl. Hist.” T. 20: 1916 s. 103, 117, 211–6; Lipkowski J., Groby polskie w Paryżu, „Roczn. Tow. Pol. Liter.-Artyst. w Paryżu” T. 1: 1911/2 s. 257; Miłkowski Z., Sylwety emigracyjne, Lw. 1904 s. 227–34; Pożerski E., Figures d’autrefois, „Amis de la Pologne” 1927 nr 5; Rac L., Konfederacja Narodu Polskiego, „Przegl. Hist.” T. 32: 1934 s. 155–201, T. 33: 1935 s. 89–175; Romer-Ochenkowska H., Szkoła Batignolska w Paryżu, „Bibl. Warsz.” 1909 t. 1 s. 73, 78, 79, 83; Rozdolski R., Do Stowarzyszenia Ludu Polskiego, „Kwart. Hist.” R. 50: 1936 s. 717–25; Sokołowska S., Młoda Polska, Wr. 1972; Tyrowicz M., Wizerunki sprzed stulecia, Wyd. 2., Kr. 1968; Widman K., Franciszek Smolka, Lw. 1886 s. 47–52, 58, 61, 80; – A. Reiffa Kalendarzyk Polski na rok 1891 s. 95–6; Bogdański H., Pamiętniki, Wyd. A. Knot, Kr. 1971; Goszczyński S., Listy 1823–1875, Kr. 1937; Krosnowski, Almanach hist., II 264; Lista członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z lat 1832–1851, Wyd. L. Krawiec, Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej, Buenos Aires 1963 I 93; Pamiętniki spiskowców i więźniów galic.; Sala M., Geschichte des polnischen Aufstandes vom Jahre 1846…, Wien 1837 s. 69, 79–90; Szkoła Narodowa Polska. Distribution des Prix 1845–70, 1885–1916; Szkoła Narodowa Polska. Sprawozdania Nauk. z r. 1850, 1851, 1852, 1857–60, 1860/1–1868/9, 1874–98; – „Demokrata Pol.” 1845 nr z 15 III s. 126, 128, 1846 nr z 22 VIII s. 38; „Dzien. Narod.” 1845 nr 220 s. 881–3; „Kalendarz Pielgrzymstwa Pol.” 1840 s. 120; „Kur. Paryski” 1882 nr 23, 1883 nr 47, 1884 nr 16, 1885 nr 40, 1886 nr 64; „Ojczyzna” 1865 nr 68, 77; „Okólniki TDP” 1845/6 s. 3, 48, 59, 66, 1846 s. 16, 24, 28, 1847/8 s. 6, 10, 362; „Orzeł Biały” 1840 nr z 15 I s. 16, 1841 nr 1 s. 3–4, nr 4 s. 17–8, nr 5 s. 21, nr 33 s. 132, 1842 nr 14/5 s. 58; „Roczn. Tow. Hist. Liter. w Paryżu” 1868 s. VII, 1870–2 s. XII, 1873–8 s. XIII; „Rzplta Pol.” 1870 nr 10 s. 75; „Wiad. Pol.” 1854 nr 11 s. 47–9, nr 12 s. 76–8, nr 33 s. 149–50, nr 35 s. 159; – Nekrologi z r. 1890: „Czas” nr 154, „Przegl. Liter.” dod. do „Kraju” nr 28, „Wolne Pol. Słowo” nr 69 s. 8; – B. Czart.: Ew. 1556; B. Narod.: 2919, 2920.

Barbara Konarska