Szemborski (Szymborski, Samborski) Stanisław h. Ślepowron (zm. 1561), pisarz ziemski i dziekan warszawski.
Ur. w rodzinie szlacheckiej, wywodzącej się ze wsi Szemborz w woj. płockim. Był synem Jana (zm. przed r. 1531), miał braci: Jana (prawdopodobnie najstarszego), Mikołaja oraz Pawła (zm. 1539), mansjonarza w kaplicy Wniebowzięcia NMP przy kolegiacie św. Jana w Warszawie, proboszcza w Piątnicy.
W r. 1508 był S. podpiskiem w warszawskiej kancelarii ziemskiej; zapewne posiadał już wówczas niższe święcenia duchowne. Mając święcenia wyższe, pełnił w r. 1515 funkcję pisarza liwskiego; t.r. (lub nieco wcześniej) został plebanem w Piasecznie i godność tę piastował co najmniej do r. 1546, a prawdopodobnie do śmierci. Być może to S. założył w Piasecznie jurydykę plebańską i zadbał o jej rozwój. Od r. 1515 toczył spór z biskupem i kapit. poznańską o dziesięciny z należącej do jego parafii wsi Wola Piasecka, zakończony pomyślnie w listopadzie 1518. Był obecny w Toruniu w styczniu 1520 w czasie obrad sejmu kor. i zjazdu Stanów Prus Królewskich, uzyskując zwolnienie z obowiązku (zapewne z racji posiadania dóbr ziemskich) udziału w wyprawie wojennej przeciw zakonowi krzyżackiemu. Przed r. 1521 uzyskał prebendę w Ostrowi. W marcu t.r. został pisarzem ziemskim w kancelarii warszawskiej; funkcję tę sprawował do lutego 1525. Dzięki poparciu książąt mazowieckich został między marcem 1521 a marcem 1522 kanonikiem kolegiaty św. Jana w Warszawie. Z ramienia kapituły kilkakrotnie uczestniczył w sejmach mazowieckich; był na zjazdach 27 III i 11 VIII 1522 (podpisał wówczas uchwałę o nałożeniu kontrybucji przeznaczonej na wyprawę wojenną przeciw Tatarom) oraz 15 II 1524, gdy był świadkiem fundacji scholasterii warszawskiej. W r. 1523 (lub nieco wcześniej) otrzymał probostwo w książęcej wsi Cisek, na terenie której książęta Stanisław i Janusz III lokowali t.r. nowe miasto na prawie chełmińskim, nadając mu nazwę Stanisławów. Otrzymawszy trzy włóki ziemi ornej i dwie włóki lasu, S. utworzył w Stanisławowie jurydykę kościelną, liczącą z czasem ok. 90 domostw, a na jej terenie wzniósł cegielnię, mającą zapewne służyć budowie nowego, murowanego kościoła (ukończonego w r. 1530). W paraf. stanisławowskiej lokował na surowym korzeniu wieś Sokóle, w której Janusz III nadał mu w r. 1524 za wieloletnią wierną służbę dwie włóki wójtowskie; S. sprzedał je w r. 1528 Mateuszowi Markowiczowi Łaskuszowi z Kawieczna. Prawdopodobnie na początku l. dwudziestych rozpoczął budowę młyna papierniczego na gruncie książęcym koło Warszawy nad rzeką Drną (Drzasną), zapewne u jej ujścia do Wisły; budowę ukończono przed śmiercią ks. Stanisława (zm. 8 VIII 1524). W ramach rekompensaty za poniesione koszty, wynoszące 155 kop gr, S. uzyskał 27 XI 1524 od Janusza III w zastaw młyn ze stawem do momentu zwrotu wyłożonej sumy. T.r. książę tytułował go swoim notariuszem.
Po śmierci Janusza III w marcu 1526 kariera duchowna S-ego uległa zahamowaniu; skupił się on wtedy na zabezpieczeniu dotychczasowego stanu posiadania i działalności w ramach kapituły. T.r. wzniósł w Warszawie przy ul. Kanonia (obecnie nr 26), prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego, drewnianego budynku, dwukondygnacyjną kamienicę z inskrypcją fundacyjną i trzema kartuszami z h. Ślepowron. Odbudował i wyposażył kościół w Piasecznie, zniszczony t.r. w czasie wielkiego pożaru. W 2. poł. l. dwudziestych i w l. trzydziestych wystarał się o królewskie konfirmacje nadań i przywilejów otrzymanych od władców Mazowsza oraz zabiegał o nowe łaski, m.in. w r. 1527 uzyskał prawo do dziesięciny snopowej z gruntów należących do Stanisławowa. T.r. po raz pierwszy został wyznaczony przez kapit. warszawską do przeprowadzenia rewizji dochodów wsi Długa; ze zlecenia tego wywiązał się bardzo sumiennie, dzięki czemu jeszcze przynajmniej trzykrotnie powierzano mu tego rodzaju zadania (dwa razy w r. 1528 oraz w r. 1529). Za wstawiennictwem bp. krakowskiego Piotra Tomickiego, razem z cześnikiem nurskim Florianem Parysem, uzyskał latem 1529 prawo jednorazowej prezenty na mansjonarię w kaplicy NMP w kolegiacie warszawskiej. Od Zygmunta I, jako prawowitego dziedzica dóbr książąt mazowieckich, otrzymał w r. 1534 przywilej dla mistrza papierniczego Burkarda z Wrocławia oraz jego potomków, określający warunki dziedzicznej dzierżawy papierni, co zostało potwierdzone 13 VII 1538. Prebendę stanisławowską zachował S. prawdopodobnie do śmierci, natomiast nie zdołał utrzymać jurydyki w Stanisławowie, zlikwidowanej w r. 1542 przez Zygmunta I, który w zamian za przejęte włości uposażył S-ego dziesięcioma włókami ziemi w królewskiej wsi Chojny.
Najpóźniej na początku r. 1539 otrzymał S. stanowisko prokuratora kapituły, obejmując pieczę nad jej majątkiem; funkcję tę sprawował zapewne do końca życia. Razem z dziekanem Wojciechem Popielskim i dwoma innymi kanonikami został wyznaczony w kwietniu t.r. do realizacji projektu budowy biblioteki, przewidzianej nad nową zakrystią lub kapitularzem kolegiaty św. Jana w Warszawie. Dn. 17 III 1542 otrzymał zgodę na przybranie koadiutora, Zygmunta Adamowskiego; po śmierci Popielskiego uzyskał 9 II 1546 królewską prezentę na dziekanię warszawską, pierwszą prałaturę kolegiaty św. Jana. W 2. poł. l. pięćdziesiątych nazwisko S-ego pojawia się głównie w kontekście obowiązków prokuratorskich; działając na rzecz kapituły, nie zaniedbywał jednak własnych spraw majątkowych. Pod koniec r. 1556 wydzierżawił na rok od prepozyta liwskiego Wita Paschalisa probostwo w Liwie. Wspólnie z braćmi Janem i Mikołajem był wzmiankowany w grudniu t.r. jako patron altarii w kościele p. wezw. Nawiedzenia NMP w Warszawie Nowym Mieście, uposażonej sumami zapisanymi na rodowych dobrach w Szemborzu i Szerominie; z S-m należy łączyć także altarię zwaną Szamborscianum w kolegiacie św. Jana, czerpiącą dochody z tych samych majątków oraz z założonej przez niego papierni. W Stanisławowie S. założył szpital, przekazując na jego utrzymanie dom z placami i sadzawką, czynsze z ogrodów miejskich i cztery grzywny rocznego czynszu od kapitału; w r. 1558 król Zygmunt August potwierdził akt erekcyjny szpitala. S. zmarł przed 4 X 1561, kiedy jego bratanek, altarysta Paweł Szemborski, zwrócił się z prośbą o wniesienie do akt kapituły odziedziczonego po stryju przywileju na papiernię warszawską. Wg Bartosza Paprockiego S. został pochowany w warszawskim kościele p. wezw. św. Anny Bernardynów, w którym umieszczono poświęcone mu epitafium, nieistniejące już w czasach Kaspra Niesieckiego.
Łempicki J., Herbarz Mazowiecki. T. 2: Powiat płocki, P. 1997; Niesiecki; Okolski, III 126; Paprocki; – Borkiewicz-Celińska A., Kamieńczykowska księga sądów bartnych 1501–1517 (fragmenty), „Kwart. Hist. Kult. Mater.” R. 22: 1974 s. 259–72; Budka W., Znaki wodne papierni warszawskiej z pierwszej połowy XVI wieku, „Archeion” T. 66: 1978 s. 185–90; Kurowski F. K., Pamiątki miasta Warszawy, Wyd. E. Szwankowski, W. 1949 I 20; Lalik T., Piaseczno w dawnej Polsce – XV– XVIII w. Przemiany struktury społeczno-gospodarczej, w: Studia i materiały do dziejów Piaseczna i powiatu piaseczyńskiego, Red. J. Antoniewicz, W. 1973 s. 45–7, 49; tenże, Uwagi o rozwoju miast mazowieckich i Warszawy, „Studia Warsz.” T. 19: 1975 z. 2; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Szemborski H., O pierwszej, szesnastowiecznej warszawskiej papierni i jej założycielu kanoniku Stanisławie Szemborskim (Samborskim – Szymborskim), w: Scriptura, diploma, sigillum, Red. J. Zdrenka, J. Karczewska, Zielona Góra 2009 s. 251–80; Wolff, Studia nad urzędnikami maz.; Zalewski L., Ziemia liwska, W. 2002; – Acta Ecclesiae Collegiatae Varsoviensis, Ed. B. Ulanowski, Kr. 1897; Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum, Ed. J. Ptaśnik, Lw. 1922; Dunin-Wąsowiczowa A., Rejestr poboru od duchowieństwa archidiakonatu warszawskiego w 1561 r., „Studia Warsz.” T. 24: 1977 z. 2; Grzybowski M. M., Materiały do dziejów ziemi płockiej, Płock 1996 VIII; Iura Masoviae Terrestria, Oprac. J. Sawicki, W. 1973 II nr 232; Kuraszkiewicz W., Wolff A., Zapiski i roty polskie XV–XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, Kr. 1950 s. XXI, XXIII; Lustracja województwa mazowieckiego 1565, Wyd. I. Gieysztorowa, A. Żaboklicka, W. 1967–71 cz. 1–3; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Wejnert A., Starożytności Warszawy, W. 1858 VI 132; Zapiski do dziejów szpitalnictwa w d. Polsce, Oprac. F. Giedroyć, W. 1908 s. 56–7, 98–9; – AGAD: Metryka Kor., t. 34 k. 217, t. 41 k. 86v–7v, t. 43 k. 486, t. 47 k. 275–8, t. 49 k. 80, t. 55 k. 41, t. 60 k. 19, t. 63 k. 114, 240–2, Księgi ziemskie tarczyńskie, t. 7 k. 70v, Varia Oddz., I 30 k. 18, 29, Księgi ziemskie i grodzkie warsz., ks. 14 k. 56, ks. 15 k. 1089–90, ks. 91 k. 287–91; Arch. Archidiec. w P.: Acta capitulorum, rkp. 93 k. 134, Acta episcopalia, t. 6 k. 104, t. 8 k. 186v–7, t. 10 k. 18, 353, t. 11 k. 29, 179; Krajowy Ośrodek Badań i Dok. Zabytków w W.: Knapiński W., Notaty do historii kościołów w diecezji warszawskiej. Z archiwum Konsystorskiego Warszawskiego, W. 1949 (mszp.); – Mater. Red. PSB: Życiorys S-ego autorstwa Henryka Szemborskiego.
Katarzyna Gołąbek