Karczewski Tomasz h. Jasieńczyk (zm. 1691), kasztelan halicki. Pochodził z rodziny mazowieckiej, wywodzącej się z Karczewa i od XV w. piastującej urzędy w ziemi czerskiej, ale związany był z woj. ruskim. Zrazu łowczy chełmski, w r. 1663 został chorążym sanockim, w 1664 podwojewodzim lwowskim, a w r. n. cześnikiem sanockim, ale jeszcze 25 V 1672 r. na sejmiku wiszeńskim tytułowany był nadal podczaszym sanockim. W r. 1677 wymieniany był w aktach jako podstoli sanocki. Potem został (1682) chorążym lwowskim, w r. 1689 podstarościm lwowskim, a wreszcie 6 II 1690 r. kasztelanem halickim. K. służył również w wojsku. W r. 1659 znalazł się na Ukrainie. Wtedy to z rozkazu oboźnego kor., Andrzeja Potockiego, posłował z punktami ugody hadziackiej z Chwastowa do obozu kozackiego Jana Wyhowskiego pod Białą Cerkiew. K. pertraktował z radą czerniecką, która wówczas przekazała insygnia hetmańskie Jerzemu Chmielnickiemu. Z obozu spod Kołdni (s.) 18 X 1659 r. informował K. króla o sytuacji na Ukrainie, o próbach przeciągnięcia Kozaków na polską stronę; radził ściągnąć więcej wojska na Ukrainę, by przekonać Kozaków o polskiej sile. W połowie 1660 r. wystawił K. własną chorągiew wołoską z 75 koni. Jesienią t. r. walczył pod Cudnowem. Wówczas to, w czasie polskich pertraktacji z Jerzym Chmielnickim pod Słobodyszczem, K. wraz z Wilczkowskim przebywali jako zakładnicy w kozackim obozie.

W r. 1663, podczas konfliktu wojsk związkowych z Janem Kazimierzem, K. bawił w Czehryniu jako wysłannik królewski u Pawła Tetery. Pełnił równocześnie funkcję rezydenta wojsk związkowych. W r. 1666 widzimy K-ego jako rotmistrza pod komendą hetmana Jana Sobieskiego. Odtąd często pozostawał w jego służbie. Od lutego 1667 r. dowodził K. chorągwią kozacką liczącą 100 koni. W t. r. posłował jako podczaszy sanocki i jako oboźny od wojska do izby poselskiej. Równocześnie był wówczas wymieniany jako pułkownik królewski. Sejmik wiszeński 22 X 1668 r. wybrał go wojewódzkim sędzią kapturowym. W r. 1670 sejm wyznaczył K-ego do ustalenia granic z Węgrami. W czasie wyprawy J. Sobieskiego na czambuły tatarskie w r. 1671 K. towarzyszył hetmanowi i woził jego listy spod Baru do podkanclerzego kor. Andrzeja Olszowskiego. W r. n. z rozkazu J. Sobieskiego zaopatrywał we Lwowie Kozaków Michała Chaneńki w potrzebne im sukna wojskowe. Za liczne służby żołnierskie uzyskał K. uznanie szlachty swego województwa. Sejmik wiszeński 14 XII 1667 i 23 VII 1668 r. prosił o nagrodę dla K-ego. Podobnie sejmik halicki w grudniu 1667 r. wstawił się za K-m do króla, by go nagrodził za spustoszoną wieś Sobotnik. Dn. 20 VIII 1669 r. szlachta woj. ruskiego, oceniając kilkunastoletnią służbę dla Rzpltej, domagała się dlań nagrody 7 000 zł dla «naprawy dóbr».

Cieszył się K. również uznaniem hetmana Sobieskiego, który w r. 1673 ochraniał jego dobra Kryłów w woj. lubelskim od przechodów, zwłaszcza wojska litewskiego, i zwał K-ego swym «przyjacielem domowym» oraz «dobrze znajomym». W maju 1672 r. K. został wybrany na sejmiku wiszeńskim komisarzem do fortyfikacji Lwowa oraz posłem na sejm z ziemi sanockiej. Z wiosną 1673 r. wystawił K. chorągiew kozacką liczącą ok. 100 koni, pod dowództwem por. Romana Linkiewicza, która walczyła do r. 1679. W r. 1674 podpisał K. wraz z woj. ruskim elekcję swego hetmana na króla jako podczaszy sanocki, oboźny i pułkownik królewski. Z końcem 1674 r. znowu zdobył się na chorągiew wołoską, którą utrzymał do wiosny 1677 r., a pod Wiedeń wystawił z wiosną 1683 r. dwie chorągwie: pancerną i lekką wołoską, liczące razem 250 koni; chorągwie te służyły jeszcze w r. 1690. W r. 1675 K. był komisarzem wraz z Krzysztofem Korycińskim i in. do pertraktacji z Turkami i Tatarami, zwłaszcza że znany był osobiście chanowi Selimgirajowi. W r. n. podobną funkcję pełnił z obozu pod Żurawnem. W r. 1691 ufundował K. klasztor karmelitów bosych w Beresteczku, wystawiając akt fundacyjny 6 I we Lwowie.

K. żonaty był najpierw z Barbarą Przerębską, a po jej śmierci z Eleonorą Mniewską, wdową po Pawle Nałęcz Gembickim. Z pierwszej żony miał trzech synów: Józefa, Stefana i Antoniego, oraz trzy córki: Joannę, za Wojciechem Łosiem, Zuzannę, za Aleksandrem Potockim, wojewodą smoleńskim, i Mariannę, za Janem Prokopem Granowskim, starostą żytomierskim. K. dzięki możnym protektorom i własnym wojskowym zasługom zgromadził duży majątek, m. in. posiadał w dożywocie wieś Sokolniki z sołectwem i Skniłów w ziemi lwowskiej, sołectwo w Porsznie, majątki Falęcice i Lekarcice w Kieleckiem, Żorniska i Łozinę, wreszcie Kliniec. Był też właścicielem wsi Sobotnik. K. zmarł w r. 1691 w Krotoszynie w czasie powrotu z Cieplic; został pochowany w kościele Jezuitów we Lwowie.

Boniecki, IX 246 (podaje inne daty nominacji); Niesiecki; Uruski; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lw. 1938; – Kubala L., Wojny duńskie i pokój oliwski 1657–1660, Szkice historyczne, S. IV, Lw. 1922; Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii kor. w l. 1660–1667, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI; toż w l. 1673–1679, tamże, W. 1961 VII 2; toż w l. 1683–1689, tamże, W. 1962 VIII 1; toż w l. 1690–1696, tamże, W. 1963 IX 1; tenże, Wojsko pol. w II połowie XVII wieku, W. 1965; Wójcik Z., Traktat andruszowski 1667 r. i jego geneza, W. 1959; – Akta do dziejów króla Jana III sprawy r. 1683, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1883, Akta Hist., VI; Jan Sobieski, Listy do Marysieńki, Oprac. L. Kukulski, W. 1962; tenże, Listy do żony, Wyd. A. Z. Helcel, Kr. 1860, Bibl. Ord. Myszkowskich; Lauda sejmikowe halickie 1575–1695, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1931, Akta grodz. i ziem., XXIV; Lauda sejmikowe wiszeńskie 1648–1673, Oprac. A. Prochaska, Lw. 1911, Akta grodz. i ziem., XXI; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1880–1 I cz. 1–2; Spis oblat w aktach grodu i ziemstwa lwowskiego, Lw. 1884, Akta grodz. i ziem., X; Vol. leg., V 72; Załuski A. Ch., Epistolarum hist.-familiarium, Brunsbergae 1709 I 544, 572, 604.

Adam Przyboś