Kopff Wiktor Adam Karol (1805–1889), senator Rzpltej Krakowskiej, prezydent Sądu Wyższego. Ur. 25 XII w Krakowie, najmłodszy z ośmiorga dzieci Jana Wincentego i Tekli Danielskiej. W l. 1814–21 uczęszczał do Szkoły Św. Anny w Krakowie, w r. 1821 rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym UJ. Po trzech latach studiów przeniósł się na Wydział Prawny, który ukończył, uzyskując tytuł magistra w r. 1826. Na podstawie rozprawy De donationibus inter virum et uxorem secundum ius romanum et codicem gallicum (Cracoviae 1829) otrzymał w r. 1829 tytuł doktora praw. W l. 1827–32 był guwernerem młodych Florkiewiczów w Młoszowej w pow. chrzanowskim. Następnie po odbyciu trzyletniej praktyki adwokackiej wstąpił do sądownictwa i w r. 1833 mianowany został dożywotnim sędzią trybunału I instancji. W r. 1834 wyjechał na dalsze studia za granicę. Wrażenia z tej podróży opisał w nie opublikowanym Dzienniku podróży do Niemiec, Anglii, Francyi i Szwaycaryi odbytej w roku 1834, natomiast swoje doświadczenia prawnicze w osobnej pracy pt. Krótki rys organizacyi sądownictwa cywilnego we Francyi i urządzenia wewnętrznego trybunałów paryskich (Kr. 1835), przetłumaczonej w r. 1836 na jęz. francuski i drukowanej w „Revue étrangère et française de législation et d’économie politique” (Paris 1836 z. 6) oraz w wielu rozprawach ogłoszonych w „Kwartalniku Naukowym”, w skład redakcji którego wchodził (O różnicy nieważności umowy obustronnej a nieważnością aktu z podpisem prywatnym umowę takową w sobie zawierającego, T. 1: 1835 s. 96–116, O systemie karnym poprawczym i więzieniach stosownych do niego, T. 2: 1835 s. 42–85, O posiadaniu i skargach possesoryjnych T. 3: 1836 s. 50–85, 277–314).
W r. 1837 K. został członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego i na publicznym zgromadzeniu w r. 1838 odczytał własną rozprawę o powołaniu obrońców sądowych. W r. 1838 został mianowany sędzią apelacyjnym, a 16 V 1840 r. senatorem Rzpltej Krakowskiej. K. zapisał wówczas w swoim dzienniku: «Wiadomość o mianowaniu mię na tę posadę dosyć zrobiła w mieście wrażenie, ale miałem przynajmniej tę pociechę, że wszyscy byli zadowoleni wyborem nie tylko mnie, ale i senatowi weyścia mego winszowali». Wchodząc w skład senatu K. został w r. 1843 wybrany przewodniczącym Wydziału Spraw Wewnętrznych i odtąd działalność jego łączyła się ściśle z ustawodawstwem i administracją Rzpltej Krakowskiej. W r. 1843 K. przeprowadził z konsorcjum niemieckim rokowania o budowę kolei z Krakowa do Mysłowic i opracował statut Towarzystwa Drogi Żelaznej Krakowsko-Górnośląskiej. K. wystąpił z inicjatywą założenia warsztatów pracy dla więźniów, domu pracy dla żebraków i włóczęgów oraz urządzenia domów ochron dla małych dzieci, co przedstawił w broszurze Urządzenie domów ochron dla małych dzieci w Krakowie (Kr. 1844, Z. 2. Kr. 1847). Jako przewodniczący Wydziału Spraw Wewnętrznych Senatu K. prezydował na ostatnim sejmie Wolnego Miasta, jaki się odbył w r. 1844. Był autorem wielu ustaw na tym sejmie uchwalonych: o lichwie, o urządzeniu budownictwa, o dozorach kościelnych, o urządzeniu cmentarza, kasie oszczędności, o posiadłościach wieczystych, dobrach skarbowych i in. Opracował wówczas obszerną rozprawę wszechstronnie opisującą sytuację Krakowa i przedłożoną sejmowi: Zdanie sprawy o stanie i położeniu kraju W. M. Krakowa i jego Okręgu w Zgromadzeniu Reprezentantów w r. 1844 przez Senatora do tegoż Zgromadzenia delegowanego (Kr. 1844). Obok prac związanych z wewnętrznym zarządem miasta K. brał również czynny udział w życiu teatralnym Krakowa. W l. 1841–2 miał poruczony dozór nad przebudową gmachu teatralnego przy placu Szczepańskim, do obowiązków jego należała również opieka nad wyposażeniem teatru. W grudniu 1842 r. został wybrany przewodniczącym Dyrekcji Teatralnej, zaszczyt ten przyjął bez entuzjazmu: «Senat… mimo wymawiania się poruczył mi prezydencję w Dyrekcji Teatralnej» – pisał w swym nie opublikowanym dzienniku. Wprawdzie K. nie był teatromanem, lecz obowiązki swe wypełniał sumiennie a interesowała go zwłaszcza strona muzyczna przedstawień. Opracował też regulamin teatralny.
Po wybuchu powstania w Krakowie w r. 1846 K., tak jak część bogatego mieszczaństwa i arystokracji, uchylał się od udziału w rewolucyjnym rządzie. Pomimo to po utworzeniu ministerstw 27 II 1846 r. został mianowany aktem J. Tyssowskiego radcą ministerstwa sprawiedliwości. Do rewolucji K. ustosunkował się niechętnie i krytycznie. Uważał, że powstanie przyspieszyło koniec istnienia Rzeczypospolitej Krakowskiej. Gdy Komitet Bezpieczeństwa zredagował wiernopoddańcze pisma do generałów państw zaborczych, z pismem do gen. Collina pojechali Józef Wodzicki i K. Po zorganizowaniu Tymczasowej Rady Administracyjnej K. został jej przewodniczącym. Wydał wówczas odezwę do ludności, ogłaszając, że «zakłócony w dniu 22 lutego z oburzeniem wszystkich spokojnych mieszkańców» porządek prawny został przywrócony. Po rozwiązaniu Tymczasowej Rady Administracyjnej K. powołany został na urząd intendenta zaopatrującego wojsko w żywność, a po wcieleniu Krakowa do Austrii, tak jak i inni senatorowie, przydzielony został do Komisji Nadwornej w charakterze referenta. K. wchodził również w skład komitetu cenzury rządowej, któremu przewodniczył aż do 20 X 1847 r. Po rewolucji 1846 r. władze poleciły mu kontrolę krakowskich księgarń i drukarń, aby nie publikowały zbyt liberalnych książek i broszur. Młodzież krakowska urządziła mu wówczas tzw. «kocią muzykę». W czasie rewolucji w r. 1848 K. wchodził w skład Tymczasowej Rady Administracyjnej, która została rozwiązana 1 VI 1854 r., a z nią ustała wszelka odrębność byłej Rzeczypospolitej Krakowskiej. K. zajmował się dostosowaniem stosunków administracyjnych i prawniczych w dawnej Rzeczypospolitej do nowej organizacji kraju: w r. 1850 został powołany do Wiednia na naradę nad uregulowaniem sprawy uwolnienia gruntów od ciążących na nich powinności, w t. r. brał udział w naradach nad zorganizowaniem krakowskiej gminy miejskiej, a w r. 1851 przewodniczył jako komisarz drogi żelaznej Kraków-Mysłowice przy wykupnie tej drogi przez rząd austriacki.
W r. 1855, po wprowadzeniu nowej organizacji sądownictwa i utworzeniu sądu wyższego dla Galicji, K. został mianowany radcą Sądu Wyższego (11 II 1855). Uchylenie obowiązującego dotąd prawodawstwa francuskiego i wprowadzenie sądownictwa austriackiego K. ostro skrytykował. «Kraków cofnął się pod względem postępowania sądowo-cywilnego o lat 80». K. brał żywy udział w życiu Krakowa i był członkiem wielu towarzystw i instytucji. Od r. 1836 należał do Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego, do r. 1866 był radcą arcybractwa. Jako długoletni członek Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych, opracował w r. 1852 statut towarzystwa, jako członek Tow. Naukowego Krakowskiego był w l. 1859–73 kierownikiem prac nad utworzeniem słownika niemiecko-polskiego wyrazów z zakresu prawa i administracji. Po utworzeniu Akademii Umiejętności K. został członkiem nadzwycz. w r. 1873. Od r. 1866 był również członkiem Wielkiego Wydziału Kasy Oszczędności. W r. 1865 K. odznaczony został Orderem Żelaznej Korony i awansował na zastępcę prezydenta Sądu Krajowego, w rok później na prezydenta, a w r. 1868 na prezydenta Sądu Wyższego. W r. 1870 był przewodniczącym komitetu przygotowującego projekt założenia ksiąg gruntowych i ustawy hipotecznej, który został przyjęty i ogłoszony przez K-a w czasopiśmie „Prawnik” (Lw., 1870). W r. 1871 przeszedł na emeryturę i otrzymał tytuł radcy dworu. Kupił wówczas wieś Zakliczyn w pow. wielickim i zaniedbany majątek doprowadził wkrótce do kwitnącego stanu. K. nie wycofał się z czynnej działalności i w dalszym ciągu brał żywy udział w organizacji administracji miejskiej. Opracował wraz z Julianem Dunajewskim Zarys organizacyi władz administracyjnych dla Galicyi (Kr. 1871, wyd. 2. Kr. 1899), w dalszym ciągu współpracował przy reorganizacji magistratu krakowskiego i w r. 1879 na polecenie prezydenta miasta Mikołaja Zyblikiewicza przygotował projekt nowego statutu ogłoszonego drukiem pt. Sprawozdanie co do reformy statutu miejskiego (Kr. 1879, przedruk. Kr. 1885).
W r. 1872 K. zainicjował i przeprowadził budowę pomnika twórcy Plant krakowskich Floriana Straszewskiego, w r. 1873 został członkiem Rady Nadzorczej Banku Galicyjskiego, a w 1875 radcą miejskim. W r. 1876–9 był również przewodniczącym Komitetu Szpitala Św. Łazarza i Św. Ducha oraz członkiem Komitetu Utworzenia Muzeum Narodowego (1878). Nadal pisał drukowane anonimowo artykuły do krakowskiego „Czasu”, w r. 1887 ogłosił rozprawkę Urządzenie włościan w byłej Rzeczpltej Krakowskiej („Przegl. Nauki i Liter.”, Kr., 1887, osobna nadbitka Kr. 1888), w której przedstawił stosunki prawne chłopów polskich w rozwoju historycznym, ze szczególnym uwzględnieniem okresu Rzpltej Krakowskiej. Pozostawił Pamiętnik życia mojego w dwóch zeszytach, jeden o stosunkach rodzinnych (rękopis w posiadaniu rodziny), drugi o losach własnych, z uwzględnieniem szerokiego tła ówczesnych wypadków politycznych (fragment opublikował S. Estreicher pt. Wspomnienia z ostatnich lat Rzeczypospolitej Krakowskiej, Kr. 1906, Bibl. Krak., nr 31), który stanowi cenne źródło do współczesnych autorowi dziejów Krakowa.
K. zmarł 27 I 1889 r. w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Ożeniony był z Józefą Grabowską (1818–1895), córką Ambrożego Grabowskiego, księgarza i historyka krakowskiego. Pozostawił synów: Władysława, sędziego, Henryka, agronoma, Leona, lekarza, Juliusza, inżyniera kolejowego, Józefa, sędziego, oraz dwie córki: Emilię, żonę Piotra Burzyńskiego, profesora UJ, i Stanisławę, żonę architekta Karola Kremera.
Portret pędzla Józefa Peszke w Muz. Narod. w Kr. sygn. 1829; Portret z okresu dziecięcego, pędzla J. Kopffa, w Muz. Hist. m. Krakowa sygn. 993; Fot. w B. PAN w Kr. sygn. 6624 nr 38 oraz Bibl. Krak., t. 31; – Estreicher; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Katalog wystawy historycznej „Wiosna Ludów”, Kr. 1948; Cyrankiewicz S., Przewodnik rzeczowo spisany po cmentarzach krakowskich, Kr. 1908; – Bieniarzówna J., Z dziejów liberalnego i konspiracyjnego Krakowa, Kr. 1948 s. 138; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w l. 1846–1853, Kr. 1951; Estreicher K., W. Kopff, Kr. 1889; Estreicherówna M., Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w l. 1848–1868, Kr. 1963; Got J., Negocjacje teatralne. Korespondencja senatora Kopffa, „Pam. Teatr.” R. 11: 1962 z. 1 (41) s. 262–84; Gutkowski T., Cenzura w Wolnym M. Krakowie, Kr. 1915; Homola Dzikowska I., Mikołaj Zyblikiewicz (1823–1887), Wr. – W. – Kr. 1964; Jabłoński Z., Dekoracje Gropiusa w teatrze krakowskim za dyrekcji Meciszewskiego, „Pam. Teatr.” R. 10: 1961 z. 2 s. 207–17; tenże, Starania T. A. Chełchowskiego, J. Pfeifera i H. Meciszewskiego o teatr krakowski w r. 1843, „Roczn. B. PAN w Kr.” T. 7/8: 1961/2 s. 119–37; Kraków. Studia nad rozwojem miasta. Praca zbiorowa pod red. J. Dąbrowskiego, Kr. 1957; Tessarczyk A., Rzeczpospolita Krakowska, Kr. 1863; Żychowski M., Rok 1846 w Rzeczypospolitej Krakowskiej i Galicji, W. 1956; – Grabowski A., Wspomnienia, Kr. 1909 I 342; Hechel F., Człowiek nauki taki jakim był, Kr. 1939 II; tenże, Pamiętnik, Kr. 1939 II; Pamiętniki krakowskiej rodziny Louisów (1831–1869), Oprac. J. Zathey, Kr. 1962; Polkowski I., Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie od r. 1584–1884, Kr. 1884; Teatr krakowski pod dyrekcją Hilarego Meciszewskiego 1843–1845, Oprac. J. Got, Wr.–W.–Kr. 1967; Wawel Louis J., Kronika rewolucji krakowskiej r. 1846, Kr. 1898; – „Czas” 1889 nr 24, 25; „Gaz. Lwow.” 1889 nr 24; Kalendarz Krak. J. Czecha na r. 1890, Kr. 1890 s. 150; Kalendarzyk polityczny krakowski na r. 1844 s. 25, 28, 30, 44, 45; „Nowa Ref.” 1889 nr 24; – Arch. Państw. w Kr.: Arch. m. Krakowa, Akta Wolnego M. Krakowa z l. 1815–53; B. Jag.: rkp. 4891, 6031 t. I, 6594 t. 2; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 8; Muz. UJ: Materiały dotyczące K-a; – Dziennik podróży…, Pamiętnik… i materiały rodzinne w posiadaniu Andrzeja Kopffa; Materiały w Redakcji PSB.
Irena Homola