Satke Władysław (1853–1904), meteorolog, przyrodnik i pedagog. Ur. 25 V w Brzeżanach na Podolu.
S. zdał maturę w Brzeżanach i w r. 1871 wyjechał na studia politechniczne do Monachium. Po powrocie do kraju był od r. 1880 nauczycielem szkoły ludowej w Złoczowie. W r. 1883 złożył egzamin na nauczyciela szkół wydziałowych i zamieszkał w Tarnopolu, gdzie był nauczycielem szkoły wydziałowej męskiej w l. 1883–7 i dyrektorem szkoły wydziałowej żeńskiej w l. 1887–97, z wyjątkiem l. 1891–3 gdy, po zdaniu egzaminu na nauczyciela szkół średnich z zakresu nauk przyrodniczych w r. 1891, pełnił obowiązki tymczasowego okręgowego inspektora szkół ludowych. W r. 1897 objął posadę głównego nauczyciela w tarnopolskim seminarium nauczycielskim, wykładając tam botanikę, zoologię i matematykę. Od r. 1888 był członkiem komisji egzaminacyjnej dla nauczycieli szkół ludowych, w r. 1893 opracował projekt reorganizacji szkół średnich, w którym opowiedział się za dopuszczeniem kobiet na studia wyższe, bardziej praktycznym kształceniem młodzieży żeńskiej i utrzymaniem, a nie obniżaniem dotychczasowego okresu nauki (Kilka uwag o potrzebach szkół żeńskich, „Szkoła” 1893 nr 26). Brał udział w życiu Polskiego Tow. Pedagogicznego jako członek zarządu oddziału tarnopolskiego w l. 1882–6, 1888–92 i 1894 oraz członek komisji rewizyjnej Zarządu Głównego w l. 1892–4. Był autorem artykułów popularnonaukowych w „Przyrodniku”, np. Nowa teoria o powstaniu gradu (T. 5: 1884), Początek i koniec światów (T. 6: 1885) i książeczki O wodzie, urywek z geologii (Złoczów 1885). Opracował monografię Powiat tarnopolski pod względem geograficzno-statystycznym („Roczn. Kółka Naukowego Tarnopolskiego” za r. 1894/5). Pisywał również poezje i był autorem powieści fantastycznej Goście z Marsa (Tarnopol 1897) wydanej pod pseud. Abul. Recenzenci, ceniąc wiedzę autora, zarzucali mu jednak ciężki styl i przeładowanie informacjami i terminologią naukową (rec: [Rolle M.], «Mre», „Gaz. Lwow.” 1897 nr 33, Krzyżanowski A., „Przegl. Liter.” 1897 nr 2).
Od r. 1897 S. skoncentrował się wyłącznie na meteorologii i klimatologii. Był w tych dziedzinach samoukiem. Dzięki jednak objęciu z ramienia Komisji Fizjograficznej AU w r. 1893 kierownictwa dobrze wyposażonej stacji meteorologicznej w Tarnopolu (istniejącej poprzednio przy kolegium jezuickim od r. 1861) i olbrzymiej pracowitości, uzyskał duże osiągnięcia naukowe. Jako jeden z pierwszych w Europie rozpoczął systematyczne badania nad kierunkiem i prędkością wiatrów górnych na podstawie obserwacji ruchu chmur. W tym celu sam opracował i skonstruował nefoskop zwierciadlany (Badania nad szybkością i kierunkiem chmur w Tarnopolu, Kr. 1895) i za jego pomocą w l. 1894–7 wykonał 8 444 pomiary, określając szybkości i kierunki ruchu chmur, wpływ temperatury i ciśnienia atmosferycznego na te zjawiska, a także związek między wiatrem górnym a dolnym. Tak rozlegle obserwacje nie były przedtem wykonywane. W l. 1893/4–1897/8 prowadził badania pokrywy śnieżnej, mierząc nie tylko jej grubość (co robiono w Krakowie już od r. 1866), ale również gęstość śniegu, jego temperatury na różnych głębokościach, wahania tych temperatur w różnych porach dnia oraz wpływ mgły, wiatru, zachmurzenia i temperatury powietrza na temperaturę pokrywy śnieżnej. W tym samym okresie (1894–8) prowadził również pionierskie badania nad temperaturą gruntu (na głębokości 10 i 30 cm) za pomocą sprowadzonych z Wiednia specjalnych termometrów gruntowych w miedziano-mosiężnych rurkach. Podobne badania prowadzono w Studium Rolniczym UJ dopiero od r. 1902. S. prognozował także pogodę (w czym upatrywał przyszłość meteorologii) na podstawie materiałów obserwacyjnych z Tarnopola, Krakowa, Warszawy i Wiednia, a następnie z 67 stacji całej półkuli północnej. Badania te miały jednak większe znaczenie teoretyczne niż praktyczne. Zajmował się też przez wiele lat lokalnymi opadami, temperaturą i wilgotnością powietrza, dzięki czemu Tarnopol był wówczas najlepiej pod względem klimatycznym opracowaną miejscowością w Małopolsce. Podjętych w ostatnich miesiącach życia zagadnień wiatru halnego nie zdążył ukończyć.
Wyniki swych badań publikował S. przeważnie w „Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej” (Kraków), „Kosmosie” (Lwów), „Meteorologische Zeitschrift” (Wiedeń) i „Nova Acta Academiae Leopoldinae” (Halle). Ogółem ogłosił 84 publikacje, w tym 58 prac meteorologicznych. S. był od r. 1888 członkiem Komisji Fizjograficznej AU; z jej ramienia kontrolował w r. 1903 stacje meteorologiczne Małopolski Wschodniej: w Dublanach, Ożydowie, Jagielnicy, Delatynie, Dolinie, Samborze i Chyrowie. Od r. 1889 był także członkiem Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika. W r. 1891 zainicjował powstanie Kółka Naukowego Tarnopolskiego (został jego skarbnikiem), które wydawało „Rocznik Kółka Naukowego Tarnopolskiego” (ukazały się trzy tomy). W r. 1894 był delegatem Krajowej Rady Szkolnej na LXVI Zjazd Niemieckich Przyrodników i Lekarzy w Wiedniu. W r. 1901 został mianowany korespondentem Centralnego Urzędu Meteorologii i Magnetyzmu Ziemskiego w Wiedniu jako pierwszy obok Franciszka Karlińskiego Polak, któremu ten tytuł przyznano. S. zmarł 23 IX 1904 w Tarnopolu i tam został pochowany.
Żonaty był S. z Antoniną z Bożkiewiczów, 1.v. Jednakowską; o potomstwie brak informacji.
W. Enc. Powsz. (PWN) suplement; Słown. biologów; – Hanik J., Dzieje meteorologii i obserwacji meteorologicznych w Galicji od XVIII do XX wieku, Wr. 1972 (częściowa bibliogr.); tenże, Meteorologia na obszarze południowej Polski w służbie rolnictwa do 1919 r., Zesz. Nauk. AR w Kr., 1987 nr 217 s. 132, 137; tenże, Władysław Satke, „Przegl. Geofizyczny” 1963 z. 3 s. 161–72 (bibliogr.); Kaczorowska Z., Wkład Polaków w dziedzinę meteorologii i klimatologii do końca XIX w., „Geografia w Szkole” 1963 nr 4 s. 148–9; [Merecki R.], Władysław Satke, „Wiad. Mat.” T. 9: 1905 s. 122 (błędny rok ur.); Polska w kulturze powszechnej, Kr. 1918 II; Romer E., Prace naukowe śp. Władysława Satkego, „Kosmos” R. 29: 1904 s. 521–7 (częściowa bibliogr.); Rudzki M., Władysław Satke, „Spraw. Kom. Fizjograficznej za r. 1904” T. 39: 1906 s. XXVI; – Sprawozdanie Dyrektora Wyższego Gimnazjum w Tarnopolu za r. szk. 1905, s. 59; Wspomnienia pośmiertne: „Meteorologische Zeitschr.” T. 21: 1904 s. 458, „Zapiski Matematično-Prirodopis’mo Likarskoj Sekcii’ Naukovego Tovaristva imeni Ševčenka” T. 10: 1905 s. 60; – Nekrologi z r. 1904: „Gaz. Lwow.” nr 222, „Kur. Lwow.” nr 267.
Stanisław Sroka