Starzechowski Wojciech h. Nieczuja (zm. 1556), rotmistrz wojsk koronnych, kasztelan, wojewoda bełski.
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej piszącej się ze Starzechowic w woj. sandomierskim, później z Białobok w ziemi przemyskiej. Był synem Wojciecha, miał kilku braci, w tym zapewne Marcina i Bartłomieja, odnotowanych w rejestrach popisowych jazdy obrony potocznej jako towarzysze w l. 1537–8.
W źródłach pojawił się S. po raz pierwszy 16 II 1506, kiedy jako servitor królewski otrzymał na sejmie lubelskim od króla Aleksandra Jagiellończyka zezwolenie na wykup z rąk Michała Chołowskiego wsi królewskich Chołowice i Wola Krzeczkowa w ziemi przemyskiej. Przypuszczać można, że był już wówczas dworzaninem królewskim i towarzyszył władcy w czasie jego pobytu w Wilnie. W r. 1512 występował jako podstarości przemyski. W czasie wojny litewsko-moskiewskiej, latem 1517, otrzymał list przypowiedni na zaciąg chorągwi jazdy, z którą udał się do obozu królewskiego pod Połock. Został przydzielony do nielicznego kontyngentu polskiego i pod dowództwem hetmana zaciężnego Janusza Świerczowskiego ruszył pod Psków w składzie armii lit. hetmana w. lit. Konstantego Ostrogskiego. Wziął zapewne udział w nieudanej próbie zdobycia zamku Opoczki nad rzeką Wieliką, w czasie której oddział polski poniósł znaczne straty. We wrześniu t.r. powrócił do Połocka; w listopadzie przebywał w Wilnie. Nie można wykluczyć, że 2 VIII 1519 uczestniczył w zakończonej klęską bitwie z Tatarami pod Sokalem, w której zginęło kilku jego braci.
W r. 1520, w związku z toczącą się wojną pruską, udał się S. na dwór królewski i rozpoczął służbę w wojsku nadwornym (curienses), dowodzonym przez marsz. nadw. Piotra Kmitę (Sobieńskiego). T.r. towarzyszył Zygmuntowi I w Toruniu, oraz (jesienią) w obozach wojskowych pod Wągrowcem i Bydgoszczą. Dn. 20 XI, w związku z przydziałem do grupy operacyjnej hetmana w. kor. Mikołaja Firleja, wyznaczył opiekunów swych dzieci i majątku, rotmistrzów: kaszt. bełskiego Mikołaja i podkomorzego przemyskiego Ottona Pileckich. Dn. 29 XI uczestniczył w zdobywaniu Chojnic, a 6 XII – Starogardu. Po próbie ataku krzyżackiego na Elbląg znalazł się w marcu 1521 w oddziałach nadwornych, skierowanych przez króla na Żuławy dla zablokowania do nich dostępu.
Po powrocie z wojny przestał S. pełnić urząd podstarościego przemyskiego (w r. 1528 był nim już Wacław Śliwnicki) i jako komornik rozgraniczał dobra królewskie. Dn. 19 III r.n. został wyznaczony na dispensatora do ściągania uchwalonych na sejmie warszawskim podatków w woj. ruskim i chełmskim; w sprawie zaległych podatków wysłał go też do poborcy woj. ruskiego sejm piotrkowski 1534 r. Latem 1535 najprawdopodobniej uczestniczył S. pod dowództwem hetmana w. kor. Jana Tarnowskiego w walkach z Moskwą na Siewierszczyźnie, biorąc udział w zdobywaniu Homla i Staroduba. Wobec napływających wiadomości o przygotowaniach Moskwy do kolejnej ofensywy, król powierzył mu jesienią dowództwo nowego, liczącego 1 tys. pieszych zaciągu polskiego. W liście z 13 XI t.r. monarcha, tytułując go (zapewne błędnie) star. drohobyckim, nakazywał zaciągnąć na zimę żołnierzy i przesyłał dla nich pieniądze. Roty, przyjęte do służby na jeden kwartał, miały być rozmieszczone jako załogi w zamkach nad Dźwiną (Połock) i Dnieprem (Orsza i Rohaczew) oraz w Brasławiu. Na front moskiewski udał się S. jako hetman zaciężny ze swym synem, Janem, skierowanym z 300 pieszymi do Połocka. W Wilnie otrzymał rozkaz dołączenia do armii lit. dowodzonej przez woj. połockiego Jana Hlebowicza, który miał opanować i zburzyć broniony przez Iwana Zasiekina zamek Siebież. Oblężenie rozpoczęło się 27 II 1536; szturm przypuszczono po zamarzniętym Jeziorze Siebieżskim, jednak wskutek załamania się lodu oddziały polsko-litewskie poniosły duże straty i musiały odstąpić od twierdzy. Za zasługi w wojnie moskiewskiej S. otrzymał 21 III t.r. urząd podkomorzego lwowskiego, który sprawował do końca r. 1542.
Wobec zbliżającej się wojny z Mołdawią dostał S. w styczniu 1537 list przypowiedni na zaciąg dwustukonnej chorągwi jazdy potocznej. Wziął udział w przegranej bitwie z Mołdawianami nad Seretem (1 II r.n.); straty w jego chorągwi sięgnęły jednej czwartej stanu. Nie wiadomo, kiedy królowa Bona powierzyła mu zarząd star. rowieńskiego na Podolu; pierwszy dokument wystawiony przez niego w Rowie pochodzi z 17 VII 1538. W lipcu t.r. dostał od króla list przypowiedni na zaciąg stukonnej chorągwi, z którą uczestniczył w wyprawie mołdawskiej Tarnowskiego, zakończonej w sierpniu oblężeniem Chocimia. Po powrocie otrzymał 10 IX t.r. urząd wojskiego medyckiego. Dn. 4 III 1539 został mianowany wojskim samborskim (zrezygnował 4 X 1548 na rzecz syna, Jana), a następnego dnia otrzymał nadanie star. niegrodowego drohobyckiego. Jako star. rowieński zostawił S. w tym czasie «ślady gorliwej działalności». Dn. 11 II 1540 na miejscu Rowu założono z polecenia Bony miasto Bar i wzniesiono zamek. S. osobiście wyznaczył miejsce na lokację miasta oraz umocnił zamek wałami, fosami i basztami, zaopatrując go też w działa, proch i kule. Na zamku utrzymywał kilkuset jezdnych i pieszych żołnierzy zaciężnych oraz tyluż robotników. Dn. 12 VI t.r. popisał S. w Kamieńcu Podolskim stukonną chorągiew strzelczą, występując z pocztem własnym liczącym 13 koni. Jesienią t.r. walczył nad Bohem z czambułami oczakowskimi i białogrodzkimi, dowodzonymi m.in. przez Bieleka murzę; w starciu pod Barem chorągiew S-ego poniosła straty, wynoszące 20 koni (w poczcie rotmistrzowskim trzy konie). Po tym niepowodzeniu odszedł S. w r. 1541 ze służby w obronie potocznej. Zbliżenie do Tarnowskiego (w sierpniu t.r. synowie S-ego, Jan i Wojciech, byli dworzanami hetmańskimi) spowodowało w tym czasie pogorszenie stosunków z królową; w grudniu t.r. odebrała mu ona star. barskie. W liście z 5 I 1542 powiadamiała Bona pisarza barskiego Stanisława Bagieńskiego, że S. «zjeżdżając z zamku barskiego, a starostwo spuszczając» zostawił swemu następcy Bernardowi Pretwiczowi ruchomości, żywność i pieniądze.
S. uczestniczył następnie jako komisarz w rokowaniach z przedstawicielami sandżaka sylistryjskiego Osmana bega w sprawie oznaczenia granicy polsko-tureckiej wzdłuż Dniestru i Bohu. Wspólnie z rotmistrzem Jerzym Jazłowieckim, kaszt. czechowskim Janem Mieleckim i hetmanem polnym kor. Mikołajem Sieniawskim S. był 15 IX 1542 «na Polach Podolskich» pod Tehinią; rozmowy zakończyły się niepowodzeniem, gdy Polacy odmówili rokowań z tureckimi pośrednikami, a Osman nie zgodził się przybyć na miejsce obrad osobiście. W październiku t.r. rozgraniczał S. tenutę barską królowej od dóbr Drobiszowce, należących do Dymitra Mytki. Wspólnie z dworzaninem Zygmunta Starego, Stanisławem Podlodowskim, wziął udział w komisji dla wynagrodzenia krzywd, wyrządzonych mieszkańcom Oczakowa przez najazd polski. Pod koniec t.r. komisarze spotkali się w Winnicy z przedstawicielem sułtana tureckiego, pisarzem mołdawskim Burlą. Dn. 27 X zrezygnował S. z urzędu wojskiego medyckiego i 22 XII został mianowany kaszt. bełskim; jednocześnie piastował nadal (do października 1548) urząd wojskiego samborskiego. W lutym i marcu 1543 był pomyłkowo wzmiankowany w Metryce Kor. jako kaszt. kamieniecki (być może w okresie dobrych stosunków z Boną otrzymał ekspektatywę na ten urząd). W l. 1544 i 1546 był wyznaczony na komisarza do rozdzielania dóbr królewskich i prywatnych na Podlasiu oraz w ziemi lwowskiej. Dn. 6 I 1545 razem z kaszt. lubelskim Andrzejem Tęczyńskim, kaszt. chełmskim Mikołajem Grabią i wojskim lubelskim Mikołajem Boguszem został mianowany komisarzem na pograniczny zjazd polsko-mołdawski dla rozstrzygnięcia kwestii spornych między obu państwami; zjazd nie doszedł jednak do skutku. We wrześniu r.n. udał się do Baru, gdzie wraz z Grabią oszacował wysokość odszkodowania, przyznanego Turkom za napad kozacki na Oczaków w poprzednim roku i wypłacił je czauszowi tureckiemu ze skarbu królewskiego. Na sejmie piotrkowskim 1548 r. należał do stronnictwa hetmańsko-kanclerskiego, walczącego o władzę z opozycją kierowaną przez Bonę; na początku grudnia t.r. poparł Tarnowskiego radzącego, by monarcha sprawował sądy, sejm zaś kontynuował obrady. W kwietniu 1549 został wyznaczony do komisji rozdzielającej dobra królewskie od prywatnych w ziemi lwowskiej. W marcu 1554 król Zygmunt August polecił mu, by wraz z woj. ruskim Mikołajem Sieniawskim interweniował we Lwowie w sprawie egzekucji nieruchomości na rzecz Mikołaja Leszniowskiego. Dn. 19 IV t.r. na sejmie w Parczewie król nadał mu urząd woj. bełskiego po Sieniawskim; ostatni raz wystąpił S. z tym tytułem 25 I 1556.
Dzięki służbie wojskowej oraz protekcji Bony i Tarnowskiego powiększał S. swe dobra. Odziedziczywszy w ziemi przemyskiej wieś Nowosielce, wykupił tam w l. 1506–15 wsie królewskie Chołowice, Wola Krzeczkowa, Wyszatyce i Syrcza. W r. 1510 nabył od wójta wsi Albigowa Macieja oraz star. kamienieckiego Stanisława Lanckorońskiego należącą do nich po połowie wieś Białoboki; w r. 1519 kupił wieś Ostrów. W r. 1523 wziął w zastaw za 2 tys. złp. od Tarnowskiego jego wsie dziedziczne Wapowce, Łętownię i Tarnawce (wykupił je w r.n.) oraz dzierżawioną przez hetmana królewszczyznę Kuńkowce pod Przemyślem. W l. trzydziestych nabył lub otrzymał w ziemi przemyskiej wsie Zabłojce (Zabłotce), Sośnica, Święte i Dusowce, a w ziemi lwowskiej wykupił od Piotra Herburta Odnowskiego Stromiatyń, Koszelową i Drohoszwy. W r. 1546 kupił od Paniowskich m. Żydaczów z kilkoma wsiami oraz otrzymał na własność wsie Dobrzelczyca i Perensko (pow. żydaczowski). W r.n. dostał od króla dożywocie na wsiach Błotnia, Baczów i Usilne w ziemi lwowskiej, które wykupił w r. 1549. W pow. grabowieckim posiadał wieś Horyszów, w chełmskim dożywocie na wsi królewskiej Niewakowo (Przemiwołki) oraz dzierżawę złóż solnych we wsi Wlernio. W star. drohobyckim, złożonym z miasta i 19 wsi, posiadał na własność w Drohobyczu dom żupniczy z dwoma ogrodami za bramą miejską w pobliżu żup solnych oraz młyn należący do zamku drohobyckiego. W sprawie należnych mu powinności miał S. zatargi z chłopami ze star. drohobyckiego, co spowodowało w listopadzie 1546 interwencję Zygmunta Starego. Dn. 20 I 1548 scedował S. dożywocie na starostwie synowi, Janowi; 9 VIII t.r. Zygmunt August zatwierdził dziedziczenie S-ego w tych dobrach na wypadek śmierci syna; Jan formalnie objął starostwo 21 VII r.n., jednak już po uzyskaniu ekspektatywy obaj Starzechowscy używali tytułu starosty. Ze star. drohobyckiego wydzielono na zasadzie zastawu złożony z ośmiu wsi klucz medenicki, który S. zachował dla siebie. W samych Medenicach ufundował w grudniu 1550 kościół p. wezw. Trójcy Świętej. S. zmarł przed 25 X 1556, kiedy nominację na woj. bełskiego otrzymał Jan Firlej z Dąbrowicy.
Żoną S-ego była Barbara z Turskich h. Janina (zm. 1520); miał z nią córkę Annę i czterech synów: rotmistrza, kaszt. przemyskiego i woj. podolskiego Jana (zob.) oraz zmarłych w młodym wieku, podkomorzego lwowskiego Wojciecha (wg K. Niesieckiego i B. Paprockiego mylonego niekiedy z ojcem i bratankiem Wojciechem, synem Jana), towarzysza jazdy potocznej (1540) Salomona i Mikołaja (zm. 1549). Nieznani z imienia synowie S-ego pozostawali na służbie u ks. bawarskiego Ottona; w lutym 1531 król Zygmunt Stary osobiście interweniował u księcia w sprawie ich powrotu do kraju.
Niesiecki; Paprocki; – Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lw. 1938; Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1506–1572, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 31: 1988 s. 320, T. 32: 1989 s. 262–4, 267; Urzędnicy, III/1–3; – Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, W. 1985; Kaniewska I., Stanisław Lupa Podlodowski, działacz sejmowy pierwszej połowy XVI wieku, „Odr. i Reform. w Polsce” R. 5: 1960 s. 53–4; Kolankowski L., Roty koronne na Rusi i Podolu 1492–1572 r., „Ziemia Czerwieńska” R. 1: 1935 s. 148, 152, 157–8; tenże, Zygmunt August Wielki Książę Litwy do r. 1548, Lw. 1913; Krzepela J., Małopolskie rody ziemiańskie, Kr. 1928; Plewczyński M., Naczelne dowództwo armii koronnej w latach 1501–1572, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 34: 1991 s. 52–3; tenże, Rotmistrz zaciężny na urzędzie ziemskim w XVI w., w: Kultura. Polityka. Dyplomacja. Studia ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, W. 1990 s. 304; tenże, Udział jazdy obrony potocznej w walkach na południowo-wschodnim pograniczu Rzeczypospolitej w latach 1531–1573, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 26: 1983 s. 115; tenże, Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, W. 1985; Rolle M., Z przeszłości. Okręg rowski, starostwo barskie (do r. 1774), Lw. 1896 s. 81, 83; Sobieski W., Upadek rodziny Starzechowskich, w: tenże, Trybun ludu szlacheckiego. Pisma historyczne, W. 1978; Spieralski Z., Jan Tarnowski 1488–1561, W. 1977 s. 254, 260, 286, 288, 326; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974; Wijaczka J., Polska a Mołdawia w latach 1541–1546, „Studia Hist.” R. 37: 1994 s. 170; – Acta Tom., XI, XIII, XVII; Akta grodz. i ziem., X, XVIII, XIX; Arch. Jugo-Zap. Rossii, I cz. 7, II cz. 8; Archiwum miasta Drohobycza, Wyd. F. Gątkiewicz, Drohobycz 1907 nr XXV; Arch. Sanguszków, V; Księga radziecka miasta Drohobycza 1542–1563, Wyd. H. Polaczkówna, Lw. 1936, s. XXV, XLI, LXI, LXXI; List królowej Bony do Bageńskiego r. 1542 pisany, „Pam. Sandomierski” R. 2: 1830 s. 197–9; Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwiłłów, Oprac. I. Kaniewska, Kr. 1999; Listy polskie z XVI wieku, Red. K. Rymut, Kr. 1998 I 243–4, 268, 284–9, 300; Matricularum summ., III, IV, V nr 71, 506, 6642, 7370, 7631; Memoriał Bernarda Pretwicza do króla z 1550 r., Wyd. A. Tomczak, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 6: 1960 cz. 2 s. 329–30; Seruga J., Dokumenty pergaminowe w zbiorach biblioteczno-muzealnych hr. Tarnowskich w Suchej, Kr. 1936; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 776; Źródła Dziej., X; – AGAD: Arch. Skarbowo-Wojsk., t. 85 nr 29–30 k. 25, nr 32 k. 82, nr 34 k. 25, nr 39 k. 12, nr 47 k. 4, Metryka Kor., t. 87 k. 220v–1v, t. 89 k. 14v–5v, Metryka Lit., IV B. 8 k. 132n.; B. Czart.: rkp. 59 s. 803–4.
Marek Plewczyński