Czarnecki Zygmunt hr., h. Prus III (1823–1908). Wzorowy gospodarz rozległych dóbr w Wielkopolsce (Rusko, Gogolewo, Dobrzyca, Godurowo i i.), poświęcił całe życie gromadzeniu pomników polskiej kultury umysłowej i państwowego życia narodu. Z listów Cz-go wynika, że literatura, bibliografia i numizmatyka były jego jedyną rozrywką. W tych ulubionych dziedzinach nauki stał się Cz. świetnym erudytą i osiągnął wspaniałe rezultaty jako kolekcjoner. Swój zbiór numizmatyczny, w którym skupił 4.500 okazów, przeważnie pierwszorzędnej a w części unikatowej rzadkości, sprzedał Cz. Karolowi Beyerowi i rozpoczął wówczas, mimo »iż numizmatykę tylko gwałtem z siebie wykorzenił«, gromadzić bibliotekę i ubocznie ryciny (miał Ziarnkę, Falka, Baroniusza i i.). Księgozbiór ten zasłynął następnie nie tyle rozmiarami – ok. 7.000 dzieł, – ile niedoścignionym doborem książek cennych i rzadkich. Wśród ok. 1600 poloniców z w. XV i XVI oraz 3.000 z w. XVII (reszta przypada na w. XVIII) znalazły się unikaty, dotyczące sporów religijnych w Polsce i za granicą (różnowiercze i katolickie pisma liturgiczne, polemiczne itp.). Niemniejsze rzadkości kryły zbiory konstytucji synodalnych, mszałów, kazań, literatury pięknej, historycznej itp. Osobliwością bibliograficzną były dzieła z najrzadziej spotykanych oficyn drukarskich, jak w Jewiu, Lubczu, Słucku, Knyszynie, Upicie, Paniowcach, Kiejdanach, Oszmianie i i., które Cz. pozyskał z takich zbiorów jak ks. J. Biergiela w Słucku, ks. I. Polkowskiego, J. Łukaszewicza lub z pośrednictwa antykwariuszy Iglów ze Lwowa. Bibliotekę dostępną nawet dla zamiejscowego użytku przekazał Cz. testamentem jako wspólną własność swym dziedzicom. Dzięki zabiegom Akademii Umiej. i ówczesnego Koła Konserwatorów Galicji Wschodniej zakupił ją w r. 1914 ówczesny galicyjski Wydział Krajowy na rzecz Biblioteki Fund. W. hr. Baworowskiego we Lwowie, przy czym właściciele, czyniąc z niej »prezent dla kraju«, obniżyli bardzo znacznie cenę kupna, do 180.000 mar. niem., zastrzegając tylko wieczystą niepodzielność zbiorów. Nabytek ten stał się dla Baworovianum niejako ponowną wspaniałą fundacją.
Listy Z. Czarneckiego do ks. I. Polkowskiego (B. Narod., w W., rkp. nr 1590); »Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne«, Kr. 1908, VI kol. 621–6; »Wieś Ilustrowana«, W. 1911, nr 6, s. 24 nn. (artykuł: »Gogolewo«); Badecki K., Biblioteka Zygmunta hr. Czarneckiego, Lw. 1914; »Słowo Polskie« nr 221; Barwiński E., artykuł o bibliotece w »Książce« 1914, s. 334–6.
Rudolf Kotula