Rostkowski Adam Franciszek Ksawery h. Dąbrowa, pseud.: Rogalla, Kostrowski (1660–1738), biskup sufragan łucki, pisarz. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny osiadłej w ziemi wiskiej. Ochrzczony 26 V 1660, był synem Jana i Anny ze Szczuków, siostry Kazimierza, bpa chełmińskiego. Starszymi braćmi R-ego byli Piotr (zm. 1702), kanonik warmiński, i Kazimierz (zm. 1714), kaszt. wiski.
R. uczył się w kolegiach jezuickich w Łomży, Grodnie i Warszawie, następnie studiował teologię u księży misjonarzy i przebywał «jakiś czas» w ich klasztorze w Warszawie. Dn. 27 V 1684 wstąpił do tego zakonu i został wyświęcony na diakona; brak jednak danych o jego dalszych związkach z misjonarzami. Studia kontynuował w Rzymie, gdzie złożył egzaminy z filozofii i teologii 2 XI 1688, następnie studiował prawo kościelne w Ingolstacie, stopnie doktorskie uzyskał w Rzymie – obojga praw na Akademii Kasanateńskiej 21 V 1691 oraz teologii na uniwersytecie Sapienza 14 VII 1692. R. miał osiągnąć szczególną biegłość w Arystotelesie i dobrze poznać matematykę. W owych latach zwiedził «pewne ziemie zagraniczne». Już w okresie pobytu za granicą był R. kanonikiem włocławskim i kustoszem łuckim, po powrocie do Polski został w r. 1693 kanonikiem płockim i prepozytem warszawskim, a w r. n. archidiakonem dobrzyńskim i prepozytem pułtuskim. Jako kanclerz kurii biskupiej oraz sędzia generalny współpracował ściśle z bpem płockim Andrzejem Chryzostomem Załuskim. Wiosną i latem 1693 odbył kongregacje dekanalne, których rezultatem było m. in. rozporządzenie A. Ch. Załuskiego w redakcji R-ego z dn. 18 IX 1693, wprowadzające istotne zmiany do wielu struktur diecezjalnych. Od 18 X 1693 do 30 V 1695 odbył wizytację generalną 10 dekanatów. Opracował projekt statutów na synod diecezjalny w Pułtusku w dn. 17–19 VI 1698. W r. 1695 był deputatem na Trybunał Kor.
W r. 1700 został R. sufraganem łuckim prekonizowany 10 V na bpa filadelfijskiego; przebywał stale w Komornikach koło Tarczyna w pobliżu Warszawy. W l. 1709–10 kapituła płocka delegowała go do prac nad ustanowieniem seminarium duchownego w Płocku. A. Ch. Załuski bardzo cenił R-ego i jako kanclerz w. kor. miał zabiegać, by R. przejął po nim pieczęć w. kor. R. jako jego «zaufany przyjaciel» był autorem relacji o śmierci biskupa (Braniewo 1711). Na synodzie diec. poznańskiej w Warszawie dn. 27–28 II 1720 pełnił funkcję sędziego synodalnego. Dn. 19 III 1724 R. mianował koadiutorem prepozytury warszawskiej Józefa Andrzeja Załuskiego, z którym pozostawał w stałych kontaktach.
R. przetłumaczył książkę moralisty francuskiego B. Lordelota pt. „Les devoirs de la vie domestique” (1706) („Powinności życia domowego”, Braniewo 1714, wznowienia w l. 1752, 1753, 1782 i 1784). Był autorem dzieła historyczno-prawniczego pt. Clypeus cleri Poloni contra tela fori saecularis (W. 1728), znanego z dwóch wersji, wcześniejszej wydanej pod anagramem Kostrowski i późniejszej, uzupełnionej o nową kartę tytułową z nazwiskiem autora oraz przedmowę J. A. Załuskiego. R. opracował na nowo książkę Stefana Wielowieyskiego „Boże bądź miłościw grzesznika. Albo żale za grzechy…” (1705), którą opublikował pt. Żale za grzechy… (W. 1729). Tę ostatnią pracę, poprzedzoną przedmową R-ego zawierającą m. in. opis powszechnych nadużyć szlachty, R. kazał wydrukować na własny koszt w nakładzie 1 500 egzemplarzy oraz rozesłać (w komis) do księgarzy w głównych miastach Polski i (w darze) do klasztorów męskich i żeńskich. Wg J. D. Janockiego R. był także autorem broszury pt. O obieraniu króla polskiego rozmowa (W. 1733). W bezkrólewiu 1733 r. R. opowiedział się za Stanisławem Leszczyńskim i latem 1735 został bpem łuckim z jego nominacji. W r. 1736 zabrał głos w dyskusji nad aukcją wojska anonimowym Wotum jednego senatora na komisją wojskowę aukcyi przysłane (3 XII 1736), sprzeciwiając się próbom opodatkowania dóbr duchownych. Dziełem ostatnich lat życia R-ego była fundacja domu «poprawy» (cuchthauzu), nad którą pierwsze prace podjął w r. 1732, przeprowadzona z pomocą Józefa Andrzeja i Andrzeja Stanisława Załuskich. W czerwcu 1735 zapisał na ten cel 24 tys. złp. w grodzie warszawskim. Budynek na Nalewkach ukończono we wrześniu t. r., a przywilej królewski ze stycznia r. n. zatwierdził sejm pacyfikacyjny 1736 r. R. zmarł w Tarczynie 5 III 1738; trzydniowe uroczystości żałobne odbyły się w Warszawie 19–21 III t. r., m. in. w kościołach kolegiackim i Św. Krzyża u księży misjonarzy.
Estreicher; Enc. Kośc.; Enc. Org.; Brown, Bibl. pisarzów; Jabłonowski J. A., Museum Polonum, Lw. 1752; Janocki J. D., Polonia litterata, Wr. 1750; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac; – [Friese Ch. G.] Janocki J. D., Józef Andrzej na Załuskach Załuski, W. 1928 s. 14, 29, 51, 52; Gawarecki W. H., Opis kościoła parafialnego w m. Tarczynie, „Pam. Relig.-Moralny” 1882 s. 368–70; Góralski W., Andrzej Chryzostom Załuski bp płocki (1692–1698), W. 1987 s. 32, 43, 44, 49, 55, 97, 103, 112, 115, 229; Kacprzycki F., Założenie seminarium w Płocku, w: Studia Płockie, 1974 t. 2; Konarski K., Warszawa w pierwszym jej stołecznym okresie, W. 1970; Królik L., Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII w., L. 1983; Mańkowski A., Prałaci i kanonicy chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów, „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” 1927; Müller W., Diecezja płocka od II poł. XVI w. do rozbiorów, w: Studia Płockie, 1975 t. 3 cz. 1 s. 187; Szkice do dziejów archidiecezji warszawskiej, Rzym 1966 s. 152; – Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Wr.-W.-Kr. 1967; Narzymski J., Skarb Serca Jezusowego, W. 1728; Sacra et indissolubilis Philadelphia virtutis, honoris et sanguinis…, W. 1700; Sawicki J., Concilia Poloniae, W. 1952 VI 165–6; Vol. leg., VI 672; Wejnert A., Starożytności Warszawy, W. 1857 V; Załuski, Epistolae, II 581 n., III 906–8, IV 10; – „Kur. Pol.” 1732 nr 129, 1738 nr 61, 62; – B. Apostolica Vaticana w Rzymie: Procesy informacyjne biskupów (Mikrofilmy Ośr. ABMK przy KUL) vol. 41, Processus R. P. Adami Rostkowski… 1699 k. 313–324v.; B. Czart.: rkp. 450, 485; B. Narod.: rkp. II 3281.
Jan Kozłowski