Mazepa Adam Stefan h. Kurcz (zm. 1665), ataman białocerkiewski, podczaszy czernihowski. Pochodził z Mazepów Kołodyńskich, choć drugiej części nazwiska nie używał. Był synem Michała, ziemianina kijowskiego. Występował tylko pod jednym z imion: Adam lub Stefan, co nastręczało trudności przy jego identyfikacji (Bidnov). Najbardziej wątpliwe jest utożsamianie go z Adamem Mazepą z Wołynia, występującym w l. 1637–45. M. posiadał na prawie lennym wieś Mazepińce (Kamienicę) w pobliżu Białej Cerkwi, jakąś posiadłość na Wołyniu, możliwe, że miał jakąś własność na Bracławszczyźnie. W r. 1637 zabił Jana Zielińskiego (na Wołyniu?), za co został skazany (1638?) na infamię. W r. 1643 okupił się rodzinie zabitego, w r. 1645 uzyskał glejt od Władysława IV. W przywileju królewskim z r. 1659 pisze się o nim jako o «zasłużonym… żołnierzu», uczestniku «wielu ekspedycji wojennych», raczej nieprawdopodobne, by chodziło tu o udział w działaniach przeciw Rzpltej, zapewne więc służył w wojsku kor. przed r. 1649. M. należał zapewne do szlachty, która wzięła udział w powstaniu Bohdana Chmielnickiego od jego początków, skoro występuje w wojsku kozackim już w r. 1654 jako ataman białocerkiewski, tj. administracyjny zwierzchnik Kozaków z Białej Cerkwi (w r. 1659 nosił tytuł namiestnika białocerkiewskiego).
Po uzyskaniu buławy przez Jana Wyhowskiego (1657) M. znalazł się w rekrutującej się spośród szlachty grupie jego współpracowników; należał wówczas do zwolenników orientacji polskiej. K. Peretiatkowicz, wysłannik polski do Wyhowskiego z przełomu r. 1658/9, pozostawił swe rozstawne konie w Białej Cerkwi u żony M-y. Samego M-ę wymienia wśród «Kozaków gwałt poważnych» wysłanych na sejm 1659 r. W r. 1659 (może 1658?) hetman kozacki wysłał M-ę do króla z prośbą o posiłki przeciw Rosjanom. W r. 1659 dzięki protekcji Wyhowskiego król zamienił lenną własność Mazepiniec na dziedziczną (wg przywileju; wg konstytucji błędnie: nadał jako lenną własność). Być może też dzięki poparciu tegoż hetmana umieścił M. syna Jana na dworze Jana Kazimierza. Dn. 9 III 1662 mianował król M-ę podczaszym czernihowskim, w kwietniu 1663 potwierdził mu nadanie wsi Budiszcze w starostwie bohusławskim. Dn. 3 IV 1663 nakazał Jan Kazimierz kozackiemu pułkownikowi białocerkiewskiemu (Bartoszewicz mylnie: J. Stachurskiemu) wziąć pod opiekę dobra M-y. Instrukcja sejmiku kijowskiego (20 II 1665) polecała posłom prosić, aby M-ę pozostawiono w posiadaniu Trylis. M. zmarł w r. 1665 przed 3 X.
Żoną M-y była Maryna (zakonne imię: Maria Magdalena) Mokijewska, pochodząca z rodu szlachty ukraińskiej, mieszkającego w okolicach Białej Cerkwi (przedstawiciele tej rodziny brali udział w powstaniu Chmielnickiego). Była stosunkowo wykształcona, podpisywała się po polsku (także jako ihumenica) i po rusku. Ok. r. 1666 (?) wpisała się do łuckiego bractwa prawosławnego. Prawdopodobnie po r. 1674 została mniszką. W r. 1686 była ihumenicą Wozniesieńskiego Pieczerskiego Monasteru w Kijowie. Dbała o dobra swego klasztoru, wykorzystując stanowisko swego syna, jeździła w l. 1688 i 1692 w ich sprawie do Moskwy. Uzyskała w r. 1688 zwierzchnictwo nad głuchowskim monasterem żeńskim, o który się mocno troszczyła. Zapewne oba wyjazdy do Moskwy wiązały się z próbą uzyskania przychylności władz rosyjskich dla syna, przeciw któremu knuto wówczas intrygi. W r. 1691 wykryła na Wołyniu czernicę, autorkę donosu do władz rosyjskich na hetmana. Ok. r. 1707 była w jakiejś mierze zamieszana w plany polityczne hetmana, miała przekazywać jego listy A. Wojnarowskiemu. Zmarła zapewne na przełomie l. 1707/8, po 12 XI 1707. Z małżeństwa Adama i Maryny Mazepów pozostało potomstwo: syn Jan (zob.), córka Aleksandra (zm. po r. 1694) 1. v. Obidowska, 2. v. Witosławska, w końcu żona Jana Wojnarowskiego, podstarościego włodzimierskiego.
Słow. Geogr., VI 184–5; – Bidnov B., Marija-Mahdalyna, maty het’mana I. Mazepy, w: Mazepa. Zbirnyk, W. 1938 I 35–52 (portret Marii Magdaleny); Ejngorn V., O snošenijach Malorossijskago duchovenstva s Moskovskim pravitel’stvom… Čtenija v Imperat. Obščestve Istorii i Drevnostej rossijskich, 1893 kn. 2 s. 127–8; Ohloblyn O., Het’man Ivan Mazepa ta joho doba, New York 1960 s. 10–12, 20–1; Święcki T., … historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1858 I 364–6; – Pamjatniki izdannye kievskoju kommissjeju dlja razbora drevnich aktov…, Kiev 1898 III 348–9; Vol. leg., IV 304; – AGAD: Sigillata ks. 7 f. 29 v.
Wiesław Majewski