INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Krzysztof Niszczycki h. Prawdzic      Krzysztof NISZCZYCKI, wojewodzic płocki, Starosta Przasnyski - portret asortacyjny w: Bartosz Paprocki, Gniazdo Cnoty, Kraków 1578, s. 1052 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl.

Krzysztof Niszczycki h. Prawdzic  

 
 
Biogram został opublikowany w 1978 r. w XXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Niszczycki Krzysztof h. Prawdzic (ok. 1540–1617), dowódca zaciężnej jazdy koronnej, starosta ciechanowski i przasnyski, kasztelan raciąski, potem wojewoda bełski. Był synem woj. płockiego Stanisława (zob.) i Agnieszki z Sienieńskich, bratem Piotra (zob.). Wychowywany w duchu kalwińskim, być może uczył się w którymś z różnowierczych gimnazjów. W młodości przebywał na dworze Zygmunta Augusta, w r. 1557 był pokojowcem królewskim. Dziedziczył dobra na Mazowszu oraz w woj. bełskim, gdzie głównym ośrodkiem majętności było miasteczko Uhnów, w r. 1575 gospodarował częściowo wspólnie z bratem Piotrem. Sądząc z jego późniejszej działalności zdobył też przed r. 1576 znaczne doświadczenie wojenne. Podczas pierwszego bezkrólewia wziął udział w zjeździe szlachty woj. bełskiego w Bełzie, 21 VII 1572, i podpisał uchwaloną na nim konfederację generalną. Podczas drugiego bezkrólewia opowiedział się za kandydaturą Stefana Batorego. Był posłem z ziemi ciechanowskiej (woj. mazowieckie) na sejm koronacyjny w Krakowie w r. 1576. Batory nagrodził N-ego, jako swego stronnika, nadaniem dzierżawy przasnyskiej 2 V 1576, a następnie – starostwa grodowego ciechanowskiego 6 XI. Jednakże nie w pełni usatysfakcjonowało to obdarowanego, jak świadczy o tym zbrojna napaść N-ego w Wyszogrodzie na Stanisława Kryskiego, woj. mazowieckiego, w lecie 1578. N. zarzucał Kryskiemu storpedowanie nadania mu jeszcze jednego starostwa, mianowicie łomżyńskiego.

Okres 1577–82 upłynął N-emu na ogół w obozach wojskowych, gdyż wziął najpierw udział na czele prywatnego pocztu pieszego w obleganiu latarni gdańskiej w lecie 1577, a potem odegrał znaczną rolę w wojnie inflanckiej 1579–82, już jako doświadczony rotmistrz zaciężnej jazdy husarskiej (150 jeźdźców). Popisawszy, jako jeden z pierwszych, swoją rotę w Brześciu Lit. 5 VI 1579, wszedł następnie w skład prawego, osłonowego skrzydła armii na trasie Świr–Dzisna (18 VII – 5 VIII), dowodzonego przez Mikołaja Mieleckiego, hetmana w. kor. Gdy 30 VIII moskiewska załoga Połocka kapitulowała, N. był jednym z kilku komisarzy królewskich przejmujących zamek. Po zawieszeniu w początku października działań wojennych Mielecki mianował N-ego dowódcą jednego z trzech pułków jazdy kor., mającej podczas zimy 1579/80 strzec płn.-wsch. pogranicza W. Ks. Lit. Pułk ten składał się z 11 rot o łącznej liczebności 1 485 jeźdźców, rozłożonych na zachodnim brzegu górnego Dniepru w pasie: Szkłów–Kopyś–Orsza–Dąbrówna. Zejście z leż zimowych nastąpiło w połowie lipca 1580. Po dokonaniu popisu w Łukomli ruszył N. z całą armią do Witebska, a stąd 3–26 VIII w lewoskrzydłowej kolumnie królewskiej przez Suraż–Uświat pod Wielkie Łuki. Stanowił, wraz z całym zaciągiem jazdy 1579 r., straż tylną dowodzoną przez Janusza Zbaraskiego, woj. bracławskiego. Na czas zimy 1580/1 polecono N-emu strzeżenie linii Dniepru między Orszą a Mohylewem, ale już jako zwykłemu rotmistrzowi. Tym razem wojska te musiały stawić czoła silnej dywersji moskiewskiej, skierowanej na przełomie czerwca i lipca 1581 na górne Naddnieprze. Po jej odparciu dołączył N. do wojsk królewskich w Zawołoczu, skąd pociągnięto do Worońca. Tutaj mianowano N-ego dowódcą straży przedniej, mającej rozpoznać i zabezpieczyć szlak na Ostrów i Psków. Do bezpośredniego rozporządzenia oddano mu czasowo, pod nieobecność Jana Zborowskiego, hetmana nadwornego kor., wojsko nadworne złożone z najlepiej wyszkolonych 9 rot jezdnych o liczebności 1 430 ludzi. Marsz, odbywany w bardzo szybkim tempie, trwał od 12 do 21 VIII t. r. Podczas oblężenia, a potem blokady Pskowa N. pełnił służbę pod samymi murami, odpierając liczne wycieczki załogi moskiewskiej. Przy wotowaniu w kole rycerskim 17 XI 1581 opowiedział się za kontynuacją oblężenia. Po zawarciu rozejmu w Jamie Zapolskim odciągnął do Inflant 6 II 1582 w pułku Stanisława Tarnowskiego. Wiosną t. r. zakończył zapewne służbę wojskową, gdyż brak jego nazwiska wśród załóg inflanckich, jak i w wojsku kwarcianym.

W okresie 1582–6 aktywność publiczna N-ego zmalała. Piętnowany przez Kościół za «kacerstwo» skoncentrował się na gospodarce w swoich dobrach, zwłaszcza w starostwach: ciechanowskim i przasnyskim. Przystąpił do intensywniejszego wykorzystania gospodarczego puszczy w starostwie przasnyskim (część płn.-zach. późniejszej Puszczy Kurpiowskiej Zielonej), m. in. przez zakładanie w niej kuźnic żelaza, i zajął się rozwijaniem bartnictwa. Dokonał kodyfikacji zwyczajów i praw bartników, nadając Prawo bartne. Na podstawie druku z r. 1730 wydał je Kazimierz W. Wójcicki w Bibliotece Starożytnej Pisarzy Polskich (t. 3, 1843), podając, iż zostało «postanowione in Anno Domini 1559». Data ta jest błędna, powstała ze złego odczytania oryginału. W rzeczywistości N. mógł spisać prawa bartników w końcu XVI w. (może 1589?). Trzeba wreszcie nadmienić, że tego typu kodyfikacja, mająca charakter lokalny, nie była wówczas w Rzeczypospolitej czymś wyjątkowym i sporo ich dokonano w różnych częściach kraju w okresie XVI–XVII w. Zapewniała ona bartnikom w 94 artykułach dość daleko idący samorząd i określała roczną daninę, stosunkowo niewysoką, głównie w naturze (1 «rączka» miodu, tj. 6 garncy rocznie). Działalność gospodarcza N-ego w początku XVII w. stała się bardziej eksploatatorska i doprowadziła do konfliktu z poddanymi starostwa przasnyskiego. Dekret w tej sprawie wydał Zygmunt III 12 IV 1612.

W okresie bezkrólewia po śmierci Batorego był N. posłem na sejm elekcyjny 1587 r. z woj. płockiego i poparł kandydaturę królewicza szwedzkiego Zygmunta Wazy. Wysłano go (2. poł. sierpnia) w gronie kilkunastu delegatów na Pomorze, na spotkanie przybywającego elekta. Późną jesienią t. r. stał na czele pocztu zbrojnych w Warszawie, aby zabezpieczyć Zygmuntowi marsz na Kraków. W nagrodę otrzymał potwierdzenie na posiadane starostwa dla siebie i żony oraz zgodę na ustąpienie starostwa ciechanowskiego synowi Piotrowi (maj 1589). Dwukrotnie jeszcze posłował na sejm, reprezentując szlachtę woj. płockiego w l. 1597 i 1605. Po r. 1606 otrzymał kasztelanię raciąską, w r. 1613 przeszedł na woj. bełskie. Zmarł N. w r. 1617, przed 20 V.

Pierwszą żoną N-ego była Katarzyna Kossobudzka, córka Jana, kaszt. liwskiego, zmarła przed r. 1584; drugą – Katarzyna Kucieńska z Kutna, trzecią – nie znana z imienia Dembowska, córka Andrzeja, chorążego łęczyckiego. Z małżeństwa z Kossobudzką pozostawił N. synów: Zygmunta (zob.) i Piotra, studenta uniwersytetu lipskiego (1575), star. ciechanowskiego, działacza różnowierczego i uczestnika rokoszu sandomierskiego; z Dembowską miał syna Pawła (zob.). Pozostawił nadto synów: Jana, Andrzeja i Stefana, «rotmistrza JKM» (mylnie zidentyfikowanego w „Arch. nacji polsk. w uniw. padewskim” ze studentem tejże uczelni). Z córek znana jest Elżbieta, żona Jana Bardzkiego. Wnukiem N-ego (synem Piotra) był Krzysztof Karol (zm. 1621), sekretarz królewski, archidiakon płocki, kanonik gnieźnieński, autor pism teologicznych i prawniczych.

 

Estreicher; Nowy Korbut; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Niesiecki; Paprocki; Uruski; Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, W. 1915; – Baranowski B., Walka chłopów kurpiowskich z feudalnym uciskiem, W. 1951 s. 26–33; Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie… 1576–82, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1971–2 XVII cz. 1 s. 89, 108, 114, cz. 2 s. 129, 142, 151, XVIII cz. 1 s. 23, 24, 78; Strzelecki A., Sejm z r. 1605, W. 1921 s. 65; Żabko-Potopowicz A., Dzieje bartnictwa w Polsce, „Roczniki Dziej. Społ. i Gosp.” T. 15: 1955 s. 31–6; – Acta Hist., XI; Akta grodz. i ziem., X; Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Arch. Zamoyskiego, I, II; Bielski, Kronika, III 1454, 1458, 1486, 1487, 1590, 1601; Dnevnik poslednego pochoda… Batorija na Rossiju 1581–1582, Wyd. M. Kojałowicz, S. Pet. 1867; Heidenstein R., Pamiętniki wojny moskiewskiej, Lw. 1894; Matricularum summ., V cz. 1 s. 126 poz. 2042; Mon. Pol. Vat., V cz. 1 VI; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Piotrowski J., Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, Kr. 1894; Regestra thelonei Vlad.; Rokosz Zebrzydowskiego, Wyd. A. Rembowski, w: Bibl. Ord. Krasińskich. Muzeum K. Swidzińskiego, W. 1886–92 IX–XII; Script. Rer. Pol., XI, XX; Vol. leg., II 1089; Źródła Dziej., IX, XVIII, XVI; – AGAD: Metryka Kor. t. 114, k. 4–4v., 232, t. 129 k. 170–171, t. 133 k. 393–394, k. 396–396v., ASW Dz. 85 rkp. nr 63 cz. I k. 1–3, 182–185, 294, nr 64 k. 13, 55, nr 66, 67, Dz. 86 rkp. 32 fasc. VIII, IX, X, ASK, Dz. II (Rachunki sejmowe) rkp. 31 k. 18–21v., 65–66, 125–138, Dz. III (Rachunki nadworne królów) rkp. 3 k. 259; – Informacje Jerzego Wiśniewskiego na podstawie: AGAD: Metryka Kor., t. 125 k. 396, t. 144 k. 127v., t. 145 k. 164–164v., t. 148 k. 94v.–95, t. 160 k. 89v.–90, t. 118 k. 118–119.

Henryk Kotarski

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

kampania przeciw Moskwie 1581, małżeństwa - 3, rodzeństwo - 3 braci, oblężenie Pskowa 1581, dowodzenie rotą husarską, bezkrólewie po wyjeździe i detronizacji Króla Henryka, walki z Moskwą, dwór króla Zygmunta II Augusta, dowodzenie pułkiem jazdy, palacja bełska, sejm 1576 koronacyjny, krakowski, wojna z Gdańskiem 1576-1577, wojna z Moskwą 1577-1582, zdobycie Połocka 1579, kandydatura Stefana Batorego na króla Polski, kandydatura Zygmunta Wazy na króla Polski, bezkrólewie po śmierci Zygmunta II Augusta, posłowanie z Woj. Mazowieckiego, sejm 1587 elekcyjny, warszawski, posłowanie z Woj. Płockiego, starostwo przasnyskie (Woj. Mazowieckie), herb rodu Prawdziców, ród Prawdziców, sejm 1605, zwyczajny, warszawski, sejm 1597, zwyczajny, warszawski, ojciec - Wojewoda Płocki, kampania połocka 1579, dobra w Woj. Bełskim, matka - kasztelanka małogoska, cesje królewszczyzn w rodzinie, królewszczyzny w Woj. Mazowieckim, żona - Dembowska, ojciec - urzędnik ziemski płocki, brat - Kasztelan Sandomierski, rotmistrzostwo husarii, rodzina Niszczyckich z Radzanowa h. Prawdzic, brat - Wojewoda Sandomierski, syn - rokoszanin, posłowanie z Ziemi Ciechanowskiej, witanie króla-elekta w kraju, rodzeństwo przyrodnie XVI w., syn - dworzanin królewski, syn - starosta w Woj. Mazowieckim, wuj - dworzanin królewski, brat - Kasztelan Bełski, syn - rotmistrz królewski, stryj - Wojewoda Bełski, brat - urzędnik ziemski sandomierski, stryj - starosta w Woj. Płockim, brat - poseł na sejm I RP, syn - poseł na sejm I RP, dobra na Mazowszu, brat - starosta w Woj. Krakowskim, brat - poseł na sejm Królestwa Polskiego, zakładanie kuźni, sejmy XVII w. (1 ćwierć), ojciec - Kasztelan Raciąski, stryj - Kasztelan Sierpski, dowodzenie strażą przednią, brat - Kasztelan Biecki, brat - mecenas sztuki, brat - działacz kalwiński, ojciec - konwertyta, brat - urzędnik ziemski krakowski, syn - konwertyta, wuj - Kasztelan Sanocki, teść - urzędnik ziemski łęczycki, spory między szlachtą, matka - starościanka chełmska, matka - starościanka hrubieszowska, syn - deputat do Trybunału Skarbowego Koronnego, brat - sygnatariusz Unii Lubelskiej, sejmy XVI w. (4 ćwierć), bezkrólewie po śmierci Króla Stefana, matka - Sienieńska, brat - marszałek izby poselskiej, oblężenie Latarni 1577, żona - Kossobudzka, syn - urzędnik ziemski, wyznanie kalwińskie
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Piotr Niszczycki h. Prawdzic

1 poł. XVI w. - 1606/1607 kasztelan bełski
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jan Kochanowski h. Korwin

1530 - 1584-08-22
poeta
 

Henryk (de Valois)

1551-09-19 - 1589-08-02
król Polski
 

Samuel Zborowski h. Jastrzębiec

1 poł. XVI w. - 1584-05-26
hetman kozacki
 

Mikołaj Dzierzgowski

c. 1490 - 1559-01-18
prymas Polski
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Teodor Lacki

ok. poł. XVI w. - 1616
rotmistrz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.