INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Adolf Stand     

Adolf Stand  

 
 
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stand Adolf (1870–1919), dziennikarz, działacz syjonistyczny, poseł do austriackiej Rady Państwa. Ur. 21 V we Lwowie, był synem Józefa Standa, majętnego właściciela realności, i Marii Springer. Pochodził z religijnej rodziny żydowskiej, a nabyte w dzieciństwie zwyczaje, m.in. skrupulatne przestrzeganie przepisów religijnych, zachował do końca życia. Formalny związek małżeński rodziców wg prawa państwowego został zawarty 19 VI 1882 i odtąd S. używał nazwiska swego ojca.

Podczas nauki w Gimnazjum im. Franciszka Józefa I we Lwowie związał się S. ze stow. «Mikra Kodesz», upowszechniającym wśród Żydów egzegezę biblijną, język i piśmiennictwo hebrajskie (inspiratorom tego ruchu poświęcił potem wspomnienie pt. „Mikra Kodesz”. Galeria progonów syjonizmu galicyjskiego („Almanach Żyd.”, Wiedeń 1917/18, przedruk, w: „Almanach i leksykon żydostwa polskiego”, Lw. 1937). W r. 1887 uczestniczył w jego przekształceniu w organizację p.n. «Syjon», otwarcie zwalczającą kierunek asymilatorski i głoszącą ideę odrębności narodowej Żydów. W r. 1889 zdał S. egzamin maturalny i podjął studia prawnicze na Uniw. Lwow. Podczas studiów należał do zarządu stow. «Michjach» (Byt). Od r. 1891 był sekretarzem «Syjonu» i w tym charakterze brał udział w naradach odbytych t.r. we Lwowie i Tarnowie w sprawie utworzenia partii syjonistycznej w Galicji. W r.n. wraz z Abrahamem Korkisem i Abrahamem Salzem wszedł w skład redakcji dwutygodnika syjonistycznego „Przyszłość” (nr 1 z 8 VII); uczestniczył też w opracowaniu broszury pt. „Jakim być powinien program młodzieży żydowskiej” (Lw. 1892), która potępiając «maskaradę asymilacyjną» sformułowała m.in. hasło: «precz ze służalczym muzykantem Jankielem [z „Pana Tadeusza”] i jego wielbicielami». Jako członek komitetu organizacyjnego przygotowywał krajową konferencję syjonistów galicyjskich (23–25 IV 1893), wygłosił na niej referat sprawozdawczy i wszedł do utworzonej wówczas Galicyjskiej Partii Narodowo-Żydowskiej (GPNŻ). W r. 1894 został wiceprezesem «Syjonu». T.r. uczestniczył w pracach założycielskich Tow. Politycznego Żydów Galicyjskich i Bukowińskich, stawiającego sobie za cel szerzenie świadomości narodowej wśród Żydów oraz obronę ich interesów politycznych i ekonomicznych, zaś na II Zjeździe GPNŻ we Lwowie (2–4 IX) został wybrany do kierownictwa partii. Wraz z Ozjaszem Thonem wszedł do wyłonionej wówczas komisji mającej opracowywać kalendarze ludowe. Przez cały ten czas S. wiele jeździł po Galicji w celach agitacyjnych, uchodził za utalentowanego mówcę. Studiów natomiast nie ukończył, uzyskał jedynie drugie rygorozum.

S. szybko znalazł się w czołówce działaczy syjonistycznych w Galicji i nawiązał bliskie kontakty z przywódcami ruchu w Wiedniu oraz poza Austro-Węgrami: M. Nordauem, B. Lazare’m, M. Usyszkinem, J. Czlenowem, a zwłaszcza T. Herzlem. W styczniu 1897 został przez Herzla wezwany do Wiednia dla omówienia projektu wysunięcia po raz pierwszy syjonistycznego kandydata w wyborach do austriackiej Rady Państwa w Galicji. T.r. uczestniczył w I Kongresie Syjonistycznym w Bazylei (29–31 VIII), który zapoczątkował zorganizowany ruch syjonizmu politycznego. Później pozostawał w kontakcie korespondencyjnym z Herzlem, wspierając jego linię polityczną i uczestnicząc w kolejnych kongresach (trzy jego listy do siebie ogłosił w „Moriah” 1908 nr 8–9, inne fragmenty korespondencji ukazały się w „Chwili” 1926 nr 2774 i „Herzl-Jahrbuch”, Wien 1937, Wyd. T. Nussenblath; korespondencja ta, odnaleziona po drugiej wojnie światowej, została zdeponowana w Centralnym Arch. Syjonistycznym w Jerozolimie). W r. 1900 został przewodniczącym lwowskiego «Syjonu». W r.n. podjął wydawanie we Lwowie „Rocznika Żydowskiego”; w l.n. zamieścił na jego łamach artykuł pt. Moderna żydowska (R. 2: 1902) o celach syjonizmu, a także szkice o działaczach syjonistycznych, m.in. o Herzlu (R. 5: 1905, obie te pozycje przedrukował Jan Kirszrot, w: „«Safrus». Książka zbiorowa poświęcona sprawom żydowskim”, W. 1905). Współpracował też z organami syjonistów lwowskich: tygodnikiem „Wschód” i miesięcznikiem młodzieżowym „Moriah”, a także z dziennikami: wiedeńskim „Neue Freie Presse” i z wydawanym w jidysz lwowskim „Tagblatt”. W czerwcu 1901, w czasie I zjazdu syjonistów austriackich w Ołomuńcu, został wybrany w skład sześcioosobowego Komitetu Dystryktowego, najwyższej instancji syjonistycznej w Galicji. Jako konsekwentny zwolennik uczynienia Palestyny centrum życia żydowskiego, na VI kongresie syjonistycznym w Bazylei (1903), wystąpił przeciw idei skierowania migracji żydowskiej do Ugandy, wbrew stanowisku zajmowanemu przez Herzla, zaś na VII kongresie (1905) opowiedział się przeciw tzw. terytorializmowi propagowanemu przez I. Zangwilla. Wg Wilhelma Feldmana, prowadząc na tym kongresie protokół obrad, używał języka polskiego. Wchodził w skład szerszego Komitetu Akcyjnego (KA) Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS).

W dn. 20–22 V 1906 uczestniczył S. w obradach ogólnoaustriackiej konferencji syjonistycznej, poświęconej reformie prawa wyborczego. Brał także udział w kolejnym, nadzwycz. zjeździe w Krakowie (1 VII t.r.) i utworzeniu Żydowsko-Narodowej Partii Austrii (ŻNPA); wszedł do jej kierownictwa. Był pierwszym działaczem syjonistycznym w Galicji, który podjął starania o zdobycie mandatu parlamentarnego. Dn. 14 X 1906, w wyborach uzupełniających po śmierci posła Emila Byka, wystawił swą kandydaturę w okręgu Brody–Złoczów, w kurii gmin miejskich. Kontrkandydat S-a, Józef Gold z ugrupowania asymilatorskiego, był popierany przez prasę polską, która podjęła energiczną akcję przeciw syjonistom. Stanisław Głąbiński w „Słowie Polskim” ostrzegał, że zwycięstwo S-a może doprowadzić do negatywnej zmiany w stosunku Polaków do Żydów, nawet do pogromów, jak w Rosji. W rezultacie S. otrzymał niewiele więcej niż połowę głosów oddanych na Golda (445: 855), lecz mimo to syjoniści uznali wynik tej pierwszej próby za swój olbrzymi sukces.

Dn. 19 I 1907 uczestniczył S. w wiedeńskim spotkaniu przywódców syjonistycznych na temat taktyki wyborczej oraz zasad przyszłej polityki parlamentarnej. W marcu t.r. został mężem zaufania ŻNPA. Wszedł w skład Krajowego Syjonistycznego Komitetu Wyborczego, a jego kandydaturę zgłoszono jednocześnie w okręgach nr 15 (Tarnopol) i 31 (Brody–Stare Brody–Hucisko–Radziechów–Podkamień); oba przewidziane były w polskich kalkulacjach wyborczych dla posłów żydowskich. Kampanię wyborczą prowadził w języku polskim. W Tarnopolu przegrał już w pierwszej turze, natomiast w Brodach pokonał zarówno Henryka Loewenherza (socjalistę, w pierwszej turze), jak i Szymona Wollernera (demokratę, popieranego przez polską Radę Narodową), uzyskując 30 V nieco ponad 53% głosów. Jest rzeczą charakterystyczną, że prasa polska wobec S-a, inaczej niż wobec innych kandydatów syjonistycznych, nie wysuwała zarzutów stosowania terroru i haseł antypolskich. Tuż po wyborach S., w wywiadzie dla „Wieku Nowego”, potwierdził, że syjoniści pozostaną zarówno poza Kołem Polskim, jak i Ruskim (ukraińskim) i utworzą własny klub parlamentarny, zapowiedział współpracę z socjalistami, ludowcami i radykałami ukraińskimi w kwestiach społecznych, oraz zadeklarował, że syjoniści nie są wrogami Polaków i wiele zawdzięczają kulturze polskiej; za jedną z najważniejszych spraw uznał zmianę ordynacji wyborczej do Sejmu Krajowego w Galicji. Ślubowanie posła parlamentarnego S. złożył 17 VI 1907 w języku polskim. Wraz z Henrykiem Gablem i Arturem Mahlerem z Galicji, oraz Benonem Straucherem z Bukowiny utworzył pierwszy w dziejach parlamentaryzmu Klub Żydowski. Z ramienia klubu wszedł w skład parlamentarnych komisji: legitymacyjnej (był w niej do r. 1911) i opłat (do r. 1909).

Odtąd równocześnie udzielał się S. w ruchu syjonistycznym i był najbardziej aktywnym parlamentarzystą żydowskim, wygłaszał przemówienia na posiedzeniach plenarnych (wysoko oceniano jego wystąpienia zwłaszcza w dyskusjach budżetowych), zgłosił, nie licząc wniosków nagłych, trzydzieści interpelacji, dotyczących zarówno spraw ogólno-austriackich, jak i lokalnych. Już 3 VII 1907 zgłosił interpelację na temat nadużyć wyborczych w Galicji. Dn. 16 VII t.r. został członkiem egzekutywy ŻNPA (Komitetu Krajowego). Na VIII kongresie syjonistycznym (Haga, 14–21 VIII), opowiedział się za programem syjonizmu syntetycznego, tj. łączącego aktywność polityczną z praktycznymi wysiłkami na rzecz osadnictwa w Palestynie i rozwoju kultury hebrajskiej. W październiku przewodniczył delegacji syjonistycznej, która przedstawiła marszałkowi krajowemu Galicji, Stanisławowi Badeniemu, postulat wprowadzenia czteroprzymiotnikowego prawa wyborczego do Sejmu Krajowego, co marszałek natychmiast odrzucił. W dn. 27–28 X, na konferencji krajowej syjonistów galicyjskich we Lwowie, obstawał za utworzeniem ośrodka kierowniczego niezależnego od Wiednia i podlegającego wprost ścisłemu KA ŚOS. Decyzją taką uzasadniał na ogólnoaustriackiej konferencji syjonistycznej w Wiedniu (25 XI), po której nastąpiło trwające siedem lat rozbicie na trzy osobne organizacje: zachodnioaustriacką, bukowińską i galicyjską. Dn. 26 XI w imieniu Klubu Żydowskiego zaprotestował S. przeciw mianowaniu Dawida Abrahamowicza ministrem dla Galicji bez konsultacji z przedstawicielstwem innych, poza Polakami, narodów ją zamieszkujących. Krok ten wywołał oburzenie opinii polskiej. Jej stosunek do Standa zmienił się jednak, gdy w imieniu syjonistów dwa dni później (28 XI) poparł on na forum Rady Państwa protest Koła Polskiego przeciw antypolskiej polityce Niemiec. Tym razem przemówienie S-a nieustannie przerywali nacjonaliści niemieccy, natomiast od rad miejskich Krakowa i Lwowa otrzymał za nie listy dziękczynne.

Dn. 19 II 1908 na posiedzeniu lwowskiego Centralnego Komitetu syjonistycznego podjęto decyzję o wzięciu udziału w wyborach do Sejmu Krajowego i wystawieniu kandydatów w trzech okręgach, m.in. S-a we Lwowie. Tuż przed wyborami, ze względu na brak szans na sukces, S. postanowił się wycofać. T.r. uczestniczył w międzyparlamentarnej konferencji pokojowej w Berlinie. Dn. 19 III 1909 wystąpił w Radzie Państwa z interpelacjami w sprawach podatkowych oraz nadużyć przy wyborach kahalnych. Na VIII Konferencji Krajowej (18–19 IV) został prezydentem Wschodniogalicyjskiej Organizacji Syjonistycznej. Wiosną t.r. został członkiem rady nadzorczej Żydowskiego Banku Ludowego «Unia Kredytowa» we Lwowie. Dzięki współpracy syjonistów z Klubem Ukraińskim (co wzbudziło zastrzeżenia strony polskiej) wszedł do parlamentarnej Komisji Gospodarstwa Ludowego, w której zasiadał aż do końca kadencji (z przerwą na przełomie l. 1909 i 1910), przewodnicząc w niej grupie galicyjskiej (Vorsitzender der galizischen Landsmannschaft). W dn. 26–30 XII t.r. uczestniczył w IX kongresie syjonistycznym w Hamburgu; po raz pierwszy został obrany jego wiceprzewodniczącym (funkcję tę pełnił potem na kolejnych kongresach aż do listopada 1913 w Wiedniu) i zgłoszony przez grupę opozycyjną wobec ówczesnego przewodniczącego SOS, D. Wolffsohna, do ścisłego KA. W r. 1910 przepadł S. w wyborach do lwowskiego kahału. T.r. przemawiał w Radzie Państwa w sprawie nowelizacji ustawy o koncesjach (6 XII), która zagrażała interesom drobnych przedsiębiorców żydowskich. Dopominał się także o równomierny podział między poszczególne narodowości funduszów przeznaczonych na szkolnictwo galicyjskie. W tym okresie angażował się także w walkę o uznanie narodowości i języka żydowskiego. Przed spisem ludności (31 XII 1910) apelował o masowe podawanie języka żydowskiego (wspierany w tej kwestii przez autorytet kierownika Krajowego Biura Statystycznego, prof. Józefa Buzka), choć zajęcie takiego stanowisko zagrożone było karą grzywny lub aresztu. W sprawie nadużyć i gwałtów dokonanych na Żydach przy spisie zgłosił potem interpelację w Radzie Państwa (m.in. 8 II 1911). Szerokim echem odbiła się mowa S-a z początków t.r. poświęcona położeniu ekonomicznemu Żydów galicyjskich, zamieszczona w wielu czasopismach, a ponadto wydana przez redakcję „Wschodu” jako osobna broszura (Położenie Żydów w Galicji. Mowa parlamentarna, Lw. 1911). Dn. 1 IV 1913, na wiecu ludności żydowskiej we Lwowie, wystąpił przeciw ówczesnym projektom reformy ordynacji wyborczej do Sejmu Krajowego; na jego wniosek uchwalono wówczas rezolucję, w której domagano się przyznania 11% (tj. 23–25) ogólnej liczby mandatów sejmowych Żydom oraz takiego ustalenia okręgów wyborczych, aby prawa ludności żydowskiej nie były naruszane, m.in. zagwarantowania mandatów z Krakowa i Lwowa.

Obowiązki poselskie traktował S. poważnie i, zgodnie ze złożoną obietnicą, regularnie odwiedzał Brody, aby informować wyborców o sytuacji w parlamencie, posunięciach Klubu Żydowskiego i przejawach własnej aktywności. W czasie kolejnych wyborów do Rady Państwa w r. 1911 znów kandydował z dwóch okręgów, lecz w obu przegrał. Szczególnie dotkliwa była porażka w Brodach, gdzie uzyskał już tylko minimalne poparcie (196 głosów, tj. 5%), przegrywając z Henrykiem Koliszerem. W wyborach tych syjoniści stracili wszystkie posiadane uprzednio mandaty, nie uchroniło to jednak S-a od ostrej krytyki. W r. 1914 wydał wraz z Zygmuntem F. Finkelsteinem księgę pamiątkową poświęconą Herzlowi (Lw.).

W czasie pierwszej wojny światowej S. przebywał w Wiedniu. Dn. 31 I 1915, na konferencji syjonistycznych mężów zaufania Austrii, Galicji i Bukowiny, został wiceprezesem wybranej wówczas wspólnej, dziesięcioosobowej egzekutywy. Wszedł też w skład prezydium Komitetu do Zbadania Problemu Żydów Wschodnich (Komitee zur Aufklärung über ostjüdische Fragen). Po wyparciu Rosjan z Król. Pol. przez armię niemiecką wydał oświadczenie entuzjastycznie witające ten fakt. Brał udział w organizowaniu pomocy dla uchodźców wojennych. Współpracował przy wydaniu „Almanachu Żydowskiego na rok 5678” (Wiedeń 1918). Wsparł głoszony przez Leona Reicha program walki, nie tylko o cele syjonistyczne, lecz również o żydowską autonomię narodową w Galicji.

Po wojnie pozostał S. w Wiedniu i przestał odgrywać istotną rolę we wschodniogalicyjskim ruchu syjonistycznym. W r. 1918 podjął współpracę z krakowskim „Nowym Dziennikiem”. W styczniu r.n., na prośbę Naftalego Landaua, wysłannika Żydowskiej Rady Narodowej Galicji Wschodniej (ŻRN GW) w Stanisławowie (działającej na obszarze zajętym wówczas przez Ukraińców), przyjął przewodnictwo jej wiedeńskiego przedstawicielstwa. W tym charakterze dokonał wobec rządów państw sprzymierzonych, Polski i Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL) oficjalnej notyfikacji przedstawicieli ŻRN GW na konferencję żydowskich rad narodowych w Szwajcarii (1 II 1919), a potem także do Komitetu Delegacji Żydowskich na Konferencję Pokojową w Paryżu. Prowadził rozmowy z reprezentantem dyplomatycznym ZURL w Wiedniu, M. Wassilkiem, oraz z delegatem RP, Kazimierzem Gałeckim. Gdy do Wiednia dotarły doniesienia o ekscesach antyżydowskich, w które zaangażowane były władze i armia ZURL, należał do tych działaczy ŻRN, którzy uważali, że trzeba fakty te szeroko upublicznić i odwołać się o pomoc do światowego żydostwa oraz państw zachodnich. Był przeciwnikiem złamania zasady neutralności Żydów w konflikcie polsko-ukraińskim i dlatego nieufnie odniósł się do pomysłu utworzenia komisariatu ds. żydowskich przy rządzie ZURL (kwiecień–maj), tym bardziej, że i osoba kandydata do tego urzędu (Israela Waldmanna) budziła wątpliwości z uwagi na jego ukrainofilstwo. Po zajęciu Stanisławowa przez Polaków i rozwiązaniu przez nich ŻRN, nadal przewodniczył jej wiedeńskiemu przedstawicielstwu. Na początku czerwca ogłosiło ono w prasie rezolucję adresowaną do państw sprzymierzonych przeciw postępowaniu władz polskich w stosunku do Żydów w Galicji Wschodniej oraz przeciw okupacji jej części przez wojska rumuńskie. Zmarł 19 XII 1919 w Wiedniu, pochowany został 22 XII w żydowskiej kwaterze cmentarza Centralnego.

Niewielki zbiór jego artykułów pt. Kitvei Stand ukazał się w r. 1942 w Tel Awiwie. S. był żonaty.

Bratem S-a był Karol (19 IV 1860 Lwów – po 1939), długoletni kierownik oddziału lwowskiego Tow. Ubezpieczeniowego «Gressham», czynny od r. 1882 w galicyjskim ruchu syjonistycznym, współpracownik wiedeńskiego czasopisma „Selbstemanzipation” współzałożyciel organizacji: «Mikra Kodesz», «Syjon» (przez długi czas jej przewodniczący), Tow. Politycznego Żydów Galicyjskich i Bukowińskich, Stow. dla Wydawnictw Żydowskich, wydawca i kierownik administracyjny organu GPNZ „Przyszłość” i „Wschód”, od r. 1892 działacz loży masońskiej «Szczera Przyjaźń» (lwowskiej filii Wielkiej Loży Symbolicznej Węgier), od r. 1911 członek, a potem przewodniczący Rady Szpitala im. Maurycego Lazarusa we Lwowie, od r. 1913 członek (przejściowo także administrator i zastępca sekretarza) zarządu Synagogi Postępowej «Templum» tamże, współzałożyciel i jeden z dyrektorów Żydowskiego Banku Ludowego «Unia Kredytowa». Żonaty był z Klarą ze Schatzkerów.

 

Fot. w: Almanach żydowski, Red. L. Reich, Lw. 1910, oraz Centr. Arch. Syjonistyczne w Jerozolimie; – Bibliografia historii Żydów w Polsce i w krajach ościennych za lata 1900–1930, Oprac. M. Bałaban, W. 1939 z. 1 s. 65, 67–8, 101; Jewish-Polish Coexistence, 1772–1939. A Topical Bibliography, Ed. G. J. Lerski, H. T. Lerski, New York 1986; – Enc. Judaica (Jerusalem) (A. Tartakower, fot.); Enc. of Zionism, II; Evrejskaja enciklopedija, Pet. [b.r.w.] XVI 94–5 (M. Bałaban); Wininger, Jüdische Biographie, V; – Binder H., Polen, Ruthenen, Juden. Politik und Politiker in Galizien 1897–1918, Wien 1997 II 222 (kopia mszp. w B. Jag.); Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, W. 1996; Chołodecki, Księga gimnazjum Franciszka Józefa, s. 354; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906, Lw. 1907 II 295, 305–6; Finkelstein Z. F., Stürmer des Ghetto. Essays, Wien 1924 s. 73–85 (fot.); Gaisbauer A., Davidstern und Doppeladler. Zionismus und jüdischer Nationalismus in Österreich 1882–1918, Wien 1988; Gąsowski T., Między gettem a światem. Dylematy ideowe Żydów galicyjskich na przełomie XIX i XX wieku, Kr. 1996; Gelber N. M., The National Autonomy of Eastern-Galician Jewry the West-Ukrainian Republic, 1918–1919, w: A History of Polish Jewry During the Revival of Poland, New York 1990; tenże, Toledot ha-tenuah ha-cijonit be-Galiciah, Jerusalem 1958 I–II; Jubileuszowa księga pamiątkowa. Pięćdziesiąt lat syjonizmu 1884–1934, Tarnów 1934 s. 8–10, 20, 23; Knauer O., Das österreichische Parlament zwischen 1848 und 1966, Wien 1966; Melamed V., Evrei vo L’vove, L’vov 1994 s. 132, 145 (fot.); Mendelsohn E., Zionism in Poland. The Formative Years 1915–1926, New Haven–London 1981; Nussenblatt T., Żydzi polscy z otoczenia Herzla. II. Adolf Stand, „Nowy Dzien.” 1935 nr 218–19; Zineman J., Historia syjonizmu, W. 1936 IV 452–3, 471, 473, 491, 505, 509; Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. 1933 I 396–8 (fot.), II 316 (fot. zbiorowa); – Almanach i leksykon żydostwa polskiego, Lw. 1937 I–III (S. Stendig, fot.); Almanach żydowski, Wyd. H. Stachel, Lw. [1937]; Freund F., Das österreichische Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch 1907–1913. XI Legislautperiode (XVIII Session), Wien–Leipzig [1907] s. 534 (fot.); Wilhelm A., Die Reichsratsabgeordneten des allgemeinen Wahlrechts. Ausführliche Biographien, Wien 1907; – Berkelhammer W., Ci, którzy odeszli, „Nowy Dzien.” 1928 nr 190; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Oprac. A. Galos, Wr. 1957; [Diamand H.], Pamiętnik…, Kr. 1932; Landau S. R., Der Polenklub und seine Hausjuden, Wien 1907 s. 28; Malz D., Adolf Stand (Wspomnienia), w: Almanach i leksykon…, Lw. 1937 I 61–4 (fot.); tenże, Mój syjonizm. Wspomnienia i wyznania, „Nowy Dzien.” 1928 nr 190; Nussenblatt D. T., Pamięci Adolfa Standa, tamże 1929 nr 349; Reich L., Syjonizmu galicyjskiego lata „górne i chmurne”. Z moich wspomnień, tamże 1928 nr 190; Stenographische Protokolle des Hauses der Abgeordneten des Reichsrates, Session XVIII, XIX, XX, Wien 1907–11; Stenographisches Protokoll der Verhandlungen des III. Zionisten-Kongresses…, Wien 1899; Stenographisches Protokoll der Verhandlungen des V. Zionisten-Kongresses…, Wien 1901; Stenographisches Protokoll der Verhandlungen des XI. Zionisten-Kongresses…, Berlin–Leipzig 1914; Theodor Herzls Tagebücher, Berlin 1922 I; – „Gaz. Narod.” 1907 nr 99, 124, 128, 151, 229, 273–274, 276, 1911 nr 140, 1913 nr 6; „Nowa Reforma” 1913 nr 152; „Przyszłość” 1894 nr 14, 24, 1895 nr 9, 10; „Wschód” 1901 nr 35–36, 1907 nr 26, 1908 nr 2, 23–24, 1909 nr 3, 9, 12, 17a, 30, 1910 nr 9–10, 13, 23–24, 50, 1911 nr 3–4, 7, 10, 12; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Chwila” 1919 nr 341, „Dr Blochs Wochenschrift. Zentralorgan für die gesamten Interessen des Judentums” 1920 nr 1 s. 10, „Nowa Reforma” 1919 nr 453, „Nowy Dzien.” 1919 nr 289–91, „Wiener Morgenzeitung” 1919 nr z 21 XII; – AGAD: Zespół c.k. MSW, sygn. F-24 k. 634–40 (raport Dyrekcji Policji we Lw. z 26 IV 1909); Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukrainy we Lw.: F. 701 opis 1 spr. 138 s. 212 (księga urodzin gminy żyd. m. Lwowa – kopia wpisu w Mater. Red. PSB).

Bibliogr. dot. Karola Standa: Hass, Wolnomularze; – Bałaban M., Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lw. 1937; – Almanach i leksykon…, Lw. 1937 I; Almanach…, Wyd. H. Stachel, Lw. [1937]; Księga adresowa stoł. miasta Lwowa, Wyd. F. Reichman, Lw. 1897 I; Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914–1915, Lw.–Wiedeń 1915 cz. 1; Nowy skorowidz tabularny miasta Lwowa, Lw. 1920.

Czesław Brzoza

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Rufin Morozowicz

1851-12-08 - 1931-04-14
aktor teatralny
 

Kazimierz Kantak

1824-03-22 - 1886-12-28
działacz polityczny
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.