Łętowski Julian, właściwe nazwisko Książek Władysław, inne pseud. i krypt. Julian, J. Ł., Ł. (1857–1897), literat, dziennikarz. Ur. 2 II w Krakowie, syn Michała Książka i Antoniny z Łętowskich (1836–1915); ojciec był kucharzem. W r. 1870, po ukończeniu trzeciej klasy Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, przerwał naukę z braku funduszów, rozpoczął pracę w zawodzie drukarskim. M. in. był zecerem w drukarni „Czasu”. Złamanie nogi zmusiło go do przerwania pracy. Okres ten wykorzystał na dokształcanie się. W tym czasie z jego inicjatywy powstało kółko literackie «Siódemka». W r. 1878 w krakowskim konkursie na sztukę ludową uzyskał wyróżnienie jego utwór o tematyce ludowej Urok, który po dokonaniu poprawek ukazał się na scenie pt. Uroki. Obraz ludowy w czterech aktach ze śpiewkami. W r. n. Ł. wyjechał do Warszawy w związku z wystawianą w teatrzyku «Belle-Vue» jego komedią Droga do piekła i osiadł tam na stałe. Tutaj wydał swój obraz dramatyczny Izrael na puszczy (1880), poprzednio już pozytywnie oceniony na krakowskim konkursie dramatycznym (1879). Sukces utworu wystawianego w Krakowie, Lwowie i Warszawie zadecydował o obraniu przez Ł-ego zawodu literata. Pisywał niemal wyłącznie pod pseud. Julian Łętowski. Ł. korzystał początkowo z protekcji dyrektora teatrów ogródkowych Józefa Texla, a następnie zaopiekował się nim Zygmunt Sarnecki, dając mu pracę w redagowanym przez siebie dzienniku „Echo”. Od r. 1882 pracował Ł. w „Słowie”. Związany ze środowiskiem «młodych konserwatystów», w życiu politycznym nie brał czynnego udziału. Jako dziennikarz dorywczo pisywał niczym nie wyróżniające się krytyki teatralne i literackie, sprawozdania z odczytów, drobne artykuliki, które ogłaszał także poza macierzystym organem. W „Słowie” zajmował się m. in. korektą.

Nadal uprawiał Ł. twórczość dramatyczną. W r. 1884 opublikował dramat Firduzi (używając maski historycznej, bronił w nim wartości poezji romantycznej), w czasopismach zamieścił fragmenty utworów zatytułowanych: Kambyzes, Niewola babilońska, w papierach pośmiertnych odnaleziono jednoaktówkę Samson, nieukończone utwory przeznaczone na scenę: Scypio Afrykański, Rodzina Szastalskich, My i one; w r. 1884 Ł. miał przygotować dla teatru w Krakowie „Bartka Zwycięzcę” H. Sienkiewicza. Współczesnym Ł. znany był jednak przede wszystkim jako nowelista; twórczość literacka stanowiła też jego główne źródło zarobkowania. Od początku lat osiemdziesiątych drukował opowiadania, nowele oraz powieści w wielu periodykach Warszawy, Lwowa, a także innych miast. Większa ich część została zebrana w tomach: Nowocześni bohaterowie (1888), Rywale (1890), Na Bożym świecie (1890), Robakiewicz (1892), Stary mąż (1893), Rogata dusza (1893). Po śmierci pisarza ukazały się Nowele (1898) i Dobrana para (1899). W rękopisie pozostała niedokończona powieść Żona Nuchima. Nowela Wawrzyńcowie zdobyła nagrodę na konkursie „Kuriera Warszawskiego” w r. 1886, wkrótce przetłumaczono ją na język francuski i niemiecki.

Ł. szukał bohaterów, zwłaszcza na początku, wśród miejskiej biedoty, w środowisku robotniczym i rzemieślniczym, później chętnie w salonach, kręgach artystycznych. Dbał o precyzyjne informacje topograficzne, notowanie zwrotów i słownictwa środowiskowego. Mimo tych zabiegów postaci są niemal z reguły wyizolowane ze swego otoczenia, w utworach powtarzają się schematy fabularne, oś konstrukcyjną większości stanowi banalny wątek erotyczny. Najbardziej wartościowe w dorobku Ł-ego są tomy Nowocześni bohaterowie i Na Bożym świecie. Przez wiele lat w prasie ukazywały się liryki pisarza, których znaczna część została zebrana w tomie Sonety i ghazele wydanym w r. 1899, ale przygotowanym bodaj w r. 1894.

Ł. utrzymywał matkę, pomagał rodzeństwu, toteż zawsze borykał się z poważnymi trudnościami materialnymi. W ostatnich latach życia powiększyły się one na skutek nieuleczalnej choroby (raka twarzy). Zmarł 12 V 1897, został pochowany na Powązkach. W małżeństwie z Katarzyną (ur. 1856 w Peszcie) miał córkę Karolinę (ur. 1887) i syna Erwina Stanisława (ur. 1892).

Fot. w: Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866–1891), Kr.–Pet. 1893, „Biesiada Liter.” 1897 nr 21 s. 344; – Korbut, IV 148–9; – Chmielowski P., Nasza literatura dramatyczna, Pet. 1898 II 113–25; Jeske-Choiński T., J. Ł., „Wędrowiec” 1899 nr 6 (fot.), 7; Spytkowski J., J. Ł., Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, W. 1966 II 357–72 (bibliogr. i fot. nr 107 i 108); – Ł. J., Mój debiut w „Kurierze”, „Kur. Warsz.” 1896 nr 1; „Świat” 1915 nr 50; – Nekrologi z r. 1897: „Ateneum” t. 2 s. 607–8, „Gaz. Lwow.” nr 110, „Kraj” nr 19 (Y. X), „Kur. Warsz.” nr 221–2 (T. Jeske-Choiński), „Słowo” nr 117–9, 122–3 ([T. Jeske-Choiński] Ch.), „Tyg. Illustr.” nr 21 (A. Dobrowolski), „Wędrowiec” nr 20 (ant); – B. Ossol.: rkp. 12447/II k. 395–404 (Listy Ł-ego do M. Godlewskiego); IBL PAN: Kartoteka bibliografii retrospektywnej XIX i XX wieku.

Jan Michalik