INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Aleksander Antoni Rembowski     

Aleksander Antoni Rembowski  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1988-1989 r. w XXXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rembowski Aleksander Antoni, krypt. i pseud. A. R., a. r., Aleksander (1847–1906), historyk, publicysta, kierownik Biblioteki Ordynacji Krasińskich. Ur. 8 XI w Klonowie (pow. turecki) w zamożnej rodzinie ziemiańskiej, był synem Antoniego, właściciela Klonowa, i Aleksandry z Gloców.

R. uczęszczał do gimnazjum w Kaliszu, a szkołę średnią ukończył w Piotrkowie. Zmiana szkoły była prawdopodobnie konsekwencją udziału R-ego w powstaniu styczniowym. W l. 1865–9 R. studiował na Wydziale Prawa Szkoły Głównej Warszawskiej, gdzie uzyskał tytuł magistra praw. Następnie pod kierunkiem prof. J. K. Bluntschliego studiował na uniwersytecie w Heidelbergu nauki kameralne, obejmujące elementy prawa państwowego, statystyki, geografii gospodarczej, skarbowości i ekonomii. Koncepcje pozytywistyczne o podobieństwie ustroju państwowego do organizmu ludzkiego i zakładające, że państwo jest organizmem żywym, rozwijającym się ewolucyjnie odbiły się mocno na pracach naukowych R-ego. Obok Bluntschliego wpływ na kształtowanie się poglądów R-ego wywarli również L. Stein, K. Knies i R. Mohl. Na podstawie pracy Polnische Agrargesetzgebung und Stadtgemeinde ordnung von Jahre 1791 (Heidelberg 1873) otrzymał R. w r. 1872 stopień doktora filozofii.

Po powrocie do kraju R. pracował początkowo jako urzędnik Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie, następnie podjął aplikację sądową, a po jej ukończeniu został sekretarzem komisji sprawiedliwości w Wydziale Administracyjnym, lecz zrezygnował z tej pracy w r. 1876 w związku z rusyfikacją sądownictwa. Wcześniej, bo w r. 1874, czynił starania o habilitację na Wydziale Prawa UJ, jednakże władze uczelni uznały, że R. nie spełnia wymaganych warunków (doktorat filozofii z Heidelbergu nie mógł być nostryfikowany na Wydziale Prawa).

W tym czasie R. był już autorem kilku prac naukowych. Dotyczyły one zagadnień związanych z administracją gminy w XVI–XIX w., jej stosunku do władz naczelnych a także zajmowały się ustawami gminnymi w Król. Pol. na tle porównawczym. Do ważniejszych należą: O gminie, jej organizacji i stosunku do państwa („Ekonomista” 1872–3, oraz odb. W. 1873), Kilka uwag o ustawie dla gmin wiejskich w Królestwie Polskim z dn. 2 III 1864 („Gaz. Sąd. Warsz.” 1875) i Publiczne gospodarstwo gminy („Niwa” 1876). Kilka artykułów poświęcił stosunkom gminnym w Galicji. Równolegle prowadził R. niezwykle płodną działalność publicystyczną (która dopiero po r. 1890 nieco osłabła). Zamieszczał artykuły, polemiki i sprawozdania w „Ateneum”, „Bibliotece Warszawskiej”, „Ekonomiście”, „Gazecie Rolniczej”, „Gazecie Sądowej Warszawskiej”, „Kurierze Warszawskim”, „Niwie”, „Słowie”, „Tygodniku Ilustrowanym” i in. W „Gazecie Polskiej” za redakcji Edwarda Lea przez ponad 10 lat kierował działem przeglądów politycznych tego pisma.

W l. 1876–89 redagował R. „Bibliotekę umiejętności prawnych”, wydawnictwo seryjne, założone w r. 1873 i finansowane przez Stanisława Kronenberga, a w l. 1891–2 był redaktorem „Niwy”. W l. 1888–92 był R. także naczelnikiem Sekcji Czytelń Bezpłatnych Warszawskiego Tow. Dobroczynności (WTD), a w r. 1897 członkiem komisji katalogowej Wydziału Czytelń Bezpłatnych. Po śmierci Ignacego Janickiego był w l. 1886–1901 kierownikiem Biblioteki Ordynacji Krasińskich. Do powierzonych zbiorów miał R. stosunek uczonego a nie bibliotekarza. Księgozbiorem zajmował się jego zastępca Zygmunt Wolski. Zasługi R-ego dla Biblioteki polegają przede wszystkim na działalności edytorskiej. Z ramienia Biblioteki prowadził R. w l. 1893–1903 wydawnictwo seryjne „Muzeum Konstantego Świdzińskiego…”, w którym opublikował kilka cennych źródeł historycznych: „Diariusz wojny moskiewskiej 1633 roku” (W. 1895), „Źródła do historii pułku polskiego lekkokonnego gwardii Napoleona I” (W. 1899), „Stanisław Leszczyński król Polski. Głos wolny króla” (W. 1902, 1903) i „Spadek piśmienniczy po generale Maurycym hr. Hauke” (W. 1905). Każde z tych wydawnictw zaopatrzone było we wstęp, w którym R. dawał znakomity przegląd epoki. Napisał również przedmowę do dzieła Władysława Smoleńskiego „Szkoły historyczne w Polsce” (W. 1898). Dzięki jego rozległym znajomościom i zabiegom przybyły do Biblioteki Krasińskich cenne zbiory prywatne. Na szczególne wyróżnienie zasługuje tu dar Ludwika Górskiego, który przekazał fragment archiwum rodzinnego ze Sterdynia, obejmujący m. in. archiwum Ossolińskich i część archiwum domowego króla Jana Kazimierza.

Ostatnia ćwierć XIX w. stanowiła najbardziej twórczy okres w pracy naukowej R-ego. Początkowo zajmował się głównie badaniami polskiej myśli społecznej i politycznej od XV do XVIII w. Do ważniejszych jego prac z tej dziedziny należą: Stanisław Leszczyński jako statysta („Niwa” 1878 i odb. W. 1879), Jan Ostroróg i jego memoriał o naprawie Rzeczypospolitej wobec historii prawa i nauki politycznej (tamże 1884 i odb.). Gdy w r. 1889 bp Michał Nowodworski wystąpił na łamach „Przeglądu Katolickiego” z poglądem, że „Memoriał” nie był utworem Ostroroga, lecz apokryfem z końca pierwszej ćwierci XVI w. – R. polemizował z nim dwukrotnie: Czy reformy polityczne zawarte w Monumencie Jana Ostroroga noszą piętno XV czy XVI stulecia (w: Pamiętnik II Zjazdu Historyków Polskich, Lw. 1890) i w replice na odpowiedź Nowodworskiego Jeszcze słowo w kwestii oryginalności Monumentu Jana Ostroroga („Niwa” 1890 nr 19). Głównym tematem zainteresowań R-ego były dzieje politycznego ustroju Polski, ujęte na szerokim tle europejskim. Po kilku wartościowych, ale mniejszych rozmiarami szkicach, jak Stany Rzeczypospolitej Polskiej w znaczeniu prawno-państwowym („Bibl. Warsz.” 1892), Reprezentacja stanowa w rozwoju historycznym (od XV do XVIII w.), („Ateneum” 1892), Reprezentacja stanowa w Polsce, jej ustrój i zakres władzy publicznej („Bibl. Warsz.” 1892–3), Monarchizm elekcyjny i konfederacja w dawnej Polsce (tamże 1893), opublikował wielką pracę źródłową wraz z rozprawą, zawierającą własne badania i przemyślenia pt. Rokosz Zebrzydowskiego. Materiały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacja i rokosz w dawnym prawie państwowym polskim (W. 1893). Dzieło to spotkało się z wieloma entuzjastycznymi recenzjami, ale i z głosami krytyki. R. uwzględnił poważne zarzuty i po trzech latach opublikował drugie, znacznie rozszerzone, wydanie pt. Konfederacja i rokosz, porównanie stanowych konstytucji państw europejskich z ustrojem Rzeczypospolitej Polskiej (W. 1896). Praca ta została nagrodzona przez AU w Krakowie, której członkiem korespondentem był R. od maja 1894. Był także od r. 1893 członkiem korespondentem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk.

W ostatnich 10 latach życia R. zajął się badaniem czasów Ks. Warsz. i Król. Pol. I w tej dziedzinie pozostawił wartościową spuściznę, m. in. Przyczynek do dziejów konstytucyjnych Księstwa Warszawskiego. Studium historyczno-polityczne (Kr. 1896), Nasze poglądy polityczne w r. 1818 (Konstytucja, monarchizm, sejm, opozycja), („Bibl. Warsz.” 1897), Z życia konstytucyjnego Księstwa Warszawskiego. Studium historyczno-polityczne (Kr. 1900, Wyd. 2, W. 1905), Towarzystwo Królewskie Gospodarczo-Rolnicze… („Bibl. Warsz.” 1901), Projekt reform włościańskich w Księstwie Warszawskim (1807–1812) („Przew. Nauk i Liter.” 1905). Z innych publikacji R-ego należy wymienić jeszcze pracę z zakresu prawa cywilnego Historia prawa wieczysto-czynszowego w guberniach północno i południowo-zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego („Niwa” 1886 i odb. W. 1886 oraz tłumaczenie w języku rosyjskim – S. Pet. 1886). Przedstawił tu źródłowo powstanie i rozwój stosunków wieczysto-czynszowych w Polsce przedrozbiorowej, ich znaczenie prawne i ekonomiczno-społeczne, a w związku z będącą w toku reformą prawodawczą tych stosunków w guberniach zachodnich Rosji – postulował, aby prawo do ich likwidacji (skupu) było uzależnione od woli obu stron, tj. zarówno wieczystych czynszowników jak i właścicieli ziemskich (przeważnie Polaków). Oprócz tego ogłosił liczne wspomnienia pośmiertne i artykuły biograficzne, w tym: o Romualdzie Hubem, Walerianie Kalince, Adolfie Pawińskim, Józefie Kazimierzu Plebańskim, J. K. Bluntschlim, L. Steinie, Edmundzie Stawińskim i o wielu innych. Osobną, ale ważną pozycję w dorobku piśmienniczym R-ego stanowią recenzje, których napisał bardzo wiele. Niektóre z nich, jak np. Sejm Czteroletni Kalinki, Studium krytyczne („Niwa” 1882), Nowa książka o Konstytucji Trzeciego Maja („Kwart. Hist.” 1893 – dotycząca książki Stanisława Starzyńskiego), czy Z powodu tłumaczenia na język polski „Zarysu historii włościan w Polsce” P. Goremykina (tamże 1898) wykraczają daleko poza ramy recenzji, a są osobnymi studiami. Jak pisał Władysław Smoleński, niektóre recenzje R-ego miały większą wartość od recenzowanego dzieła. R. recenzował głównie prace historyczne i prawnicze, i to nie tylko z okresów i zagadnień, które były jego specjalnością, ale pisał również krytyki z innych dziedzin wiedzy. W ostatnich latach życia recenzje R-ego zatraciły swój twórczy charakter a stały się streszczeniami cudzych prac. W l. 1901–6 R. wydał w trzech tomach pod wspólnym tytułem Pisma (W. 1901–6 I–III) zbiór części swych prac rozproszonych po różnych czasopismach. Będąc sam zapalonym myśliwym opublikował studium Kazimierz Wodzicki jako myśliwy (W. 1891) i wykazał dużą wiedzę w dziedzinie nauki o ptactwie i zwierzynie łownej. Był także przez kilka lat redaktorem „Kalendarza myśliwego”, wydawanego przez firmę B. Ronczewskiego.

Poglądy R-ego kształtowała epoka i środowisko w jakim przebywał. W Szkole Głównej i uczelni niemieckiej zetknął się z pozytywizmem i był w pierwszych latach działalności naukowej i publicystycznej pod jego wpływem. Należał podobnie jak Tadeusz Korzon i W. Smoleński do szkoły historycznej warszawskiej. Odcinał się od kronikarsko-przyczynkarskiej historii, wskazywał na istnienie pewnych prawidłowości w dziejach. W studium o Ostrorogu dowodził na szerokim tle porównawczym, że teorie polityczne nie są przypadkowym wytworem abstrakcyjnych pomysłów, ale odzwierciedlają potrzeby swojej epoki. W rozprawie tej i innych wczesnych pracach występował z krytyką klerykalizmu. Z upływem lat przeszedł do obozu konserwatywnego i stał się rzecznikiem spraw kościoła. Był zdecydowanym przeciwnikiem ideologii socjalistycznej i ruchów rewolucyjnych a zwolennikiem stanowiska Leona XIII wobec kwestii robotniczej, zawartego w encyklice „Rerum novarum”. R. związany był ze środowiskiem arystokracji i burżuazji warszawskiej i często wykorzystywał te znajomości pomagając w sprawach administracyjnych i finansowych licznym osobom i instytucjom. Był znakomitym polemistą, mówiącym prawdę w oczy, ale zachowującym zawsze kulturalną formę swych replik. Był też znany ze swego sarmackiego, rubasznego humoru. Zmarł 9 IX 1906 w Warszawie i pochowany został w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim. Część księgozbioru zapisał R. Bibliotece Ordynacji Krasińskich, resztę zakupił antykwariat H. Wildera w Warszawie.

R. rodziny nie założył.

 

Rys. R-ego przez Antoniego Kamieńskiego, w „Tyg. Illustr.” 1895 nr 18 s. 284; Rys. R-ego przez Ludomira Illinicza, w: Współpracownicy „Niwy”, „Wędrowiec” 1893 nr 12 s. 180; – Estreicher w. XIX, IV, VII; Korbut, IV; Bibliogr. filozofii pol., III; Bibliogr. historii Polski XIX w., I, II cz. 1, 2, 3 vol. 1, 3; Finkel, Bibliogr.; Historiografia polska w dobie pozytywizmu (1865–1900), W. 1968 s. 114 (bibliogr. prac R-ego); Kozłowski, Bibliogr. powstania; Suligowski, Bibliogr. prawnicza (wg indeksu i s. LXXVII n.); Enc. XX w.; W. Enc. Powsz. (PWN); Biogramy uczonych polskich, Wr. 1985 Cz. 1 z. 3; Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. na r. 1905 (Okręta), W. 1905; Słown. Pracowników Książki Pol.; Chwalewik, Zbiory pol., II 297; Katalog Archiwum Bibliotecznego Biblioteki Kórnickiej z czasów Zygmunta Celichowskiego 1869–1923, Wr. 1979; – [Baranowski J. T.], Biblioteka Ordynacji Krasińskich w Warszawie, W. 1917 s. 20–1; Biblioteka po śp. Aleksandrze Rembowskim, „Rozwój” 1907 nr 176 s. 4; Borowski S., Szkoła Główna Warszawska 1862–1869. Wydział Prawa i Administracji, W. 1937 s. 312; Danielewicz J., Społeczno-polityczne poglądy Aleksandra Rembowskiego, „Annales UMCS”, Sectio F, V. 10: 1955 s. 155–94; [Dębicki Z.], Z. D., Aleksander Rembowski, „Bibl. Warsz.” 1906 t. 3 nr 3 s. 581–5; Fita S., Pokolenie Szkoły Głównej, W. 1980; Handelsman M., Aleksander Rembowski, „Kwart. Hist.” R. 20: 1906 nlb po s. 772; tenże, Historycy. Portrety i profile, W. 1937 s. 21–31 (fot.); [Konic H.] H. K., Aleksander Rembowski. Wspomnienie pozgonne, „Gaz. Sąd. Warsz.” 1906 nr 37 s. 576–7; Muszkowski J., Biblioteka Ordynacji Krasińskich w l. 1844–1930, W. 1930 s. 9–10, 18; Patkaniowski M., Dzieje Wydziału Prawa UJ, „Zesz. Nauk. UJ”, Prace prawnicze, nr 79, Kr. 1964; Serejski M. H., Przeszłość a teraźniejszość, Wr. 1965; Smoleński W., Aleksander Rembowski, „Tyg. Illustr.” 1895 nr 18 s. 283–4 (fot.); tenże, Aleksander Rembowski, „Przegl. Hist.” 1906 t. 3 nr 3 s. 449–50; [tenże], Uczony, który nie mógł być profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, „Świat” 1906 nr 37 s. 20 (fot.); tenże, Zapatrywania Rembowskiego na reformy Sejmu Wielkiego, w: tegoż, Studia historyczne, W. 1925 s. 86–90; Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie, W. 1961; – Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edinburgh 1946; Rabska Z., Moje życie z książką, Wr. 1959 I; Sienkiewicz H., Listy, W. 1977 I cz. 2; Zdanie sprawy z działań i obrotu funduszów WTD za r. 1888, W. 1889 s. 99–100; toż za l. 1889–92; – „Biesiada Liter.” 1906 nr 39 s. 256 (fot. s. 244); „Czas” 1906 nr 207; „Kraj” 1906 nr 37; „Kur. Pol.” 1906 nr 247; „Kur. Warsz.” 1886 nr 209, 1906 nr 251, 253; „Łowca Pol.” 1906 nr 18; „Prawda” 1906 nr 38 s. 459; „Roczn. PAU” 1893/4 s. 52, 1894/5 s. 26–7, 1895/6 s. 24, 1905/6 s. 29, 1906/7 s. 40; „Rozwój” 1906 nr 205; „Tyg. Ilustr.” 1906 nr 37 s. 729–30 (fot.); Kalendarz J. Ungra na r. 1907 s. XIV (fot.); – Arch. Diec. we Włocławku: Akta parafii Jeziorsko, księga metrykalna urodzenia i chrztu 1847 nr 71; B. Jag.: rkp. 6528 IV, 7883 III, 7892 IV, 8075 III; B. Narod.: rkp. 2674, 2808, 5993, 7283, 7351, 8324, 8369; B. Ossol.: rkp. 6223/II, 7206/II, 7688/II, 7699/II,7701/II,7706/II, 15101/III2; B. PAN w Kr.: rkp. 1881 t. 15, rkp. 2159 t. 16; B. Publ. w W.: A 14, A 53, A 73, A 208, akc. 2589.

Stanisław Konarski

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Janusz Jędrzejewicz

1885-06-21 - 1951-03-16
premier II RP
 

Mieczysław Birnbaum

1889-06-10 - 1940-04-23
publicysta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Fryderyk Papée

1856-04-04 - 1940-10-20
historyk
 

Adam Prot Asnyk

1838-09-11 - 1897-08-02
poeta
 

Jan Adolf Hertz

1878-02-09 - 1943
dramatopisarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.