INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Aleksander Sokołowski h. Pomian  

 
 
1592 - 1645-09-05
Biogram został opublikowany w latach 2000-2001 w XL tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sokołowski Aleksander h. Pomian (1592–1645), biskup kijowski, opat trzemeszeński. Był synem Jarosława z Wrzący Wielkiej i Elżbiety z Grochowskich, bratem kaszt. bydgoskiego Stanisława (zob.) i jezuity Wojciecha (zob.).

Informacje o młodości S-ego pochodzą z zeznań świadków w procesie informacyjnym na biskupstwo kijowskie z r. 1635. Wynika z nich, że w r. 1607 uczył się w kolegium jezuickim w Kaliszu, a ok. r. 1613 studiował retorykę w kolegium w Poznaniu. Ok. r. 1615, w czasie zagrożenia Smoleńska ze strony Moskwy, zaciągnął się do wojska, walczył w obronie tego grodu w r. 1616. Nie wiadomo, czy uczestniczył także w kampanii królewicza Władysława w l. 1617–18. Wprawdzie w diariuszu tej ekspedycji jest wzmiankowany Aleksander Sokołowski, rotmistrz rajtarów królewskich (brał udział w szturmie Moskwy 10/11 X 1618), lecz żaden ze świadków nie zeznał, iż S. sprawował dowództwo nad rotą jazdy. Ok. r. 1619 studiował S. ponownie w kaliskim kolegium jezuitów filozofię, a następnie – już po wstąpieniu do zakonu – teologię w Poznaniu i w Krakowie. Ok. r. 1626 przyjął święcenia kapłańskie. Kanonik krakowski Erazm Kretkowski podkreślał zdecydowanie niepospolitą odwagę S-ego, gdy bronił krakowskiego domu profesów przed atakiem studentów Uniw. Krak. Przez krótki okres S. był prefektem kolegium jezuickiego w Łucku, w r. 1629 wygłosił mowę na pogrzebie woj. kijowskiego ks. Aleksandra Zasławskiego. W r. 1630, w wyniku własnych zabiegów, został zwolniony z zakonu, z którym jednak utrzymywał bliskie kontakty. Pozostał księdzem. Znalazł zatrudnienie w kancelarii królewskiej Zygmunta III. Wg chyba niezbyt życzliwie do niego nastawionego nuncjusza O. Viscontiego, gdy zorientował się w małych szansach na karierę u tego króla, związał się S. z dworem królewicza Władysława. Dn. 15 XII 1631 przyjęto go do poznańskiej kapituły katedralnej na kanonię zarezerwowaną dla doktorów prawa, fundi Kazimierz, pod warunkiem, iż w ciągu 18 miesięcy uzyska stopień doktora (brak wiadomości, aby ten warunek wypełnił). Z kanonią tą związany był obowiązek głoszenia kazań w katedrze.

W r. 1632 występował S. na sejmie elekcyjnym; 18 X przybył do senatu i do izby poselskiej w imieniu królewicza Władysława, zgłaszając oficjalnie jego kandydaturę na króla i prosząc o wyznaczenie terminu posłuchania jego poselstwa. Uczestniczył następnie w prowadzonych z inicjatywy Władysława rozmowach z przedstawicielami dyzunitów. Dn. 27 X odczytał w senacie list woj. smoleńskiego Aleksandra Gosiewskiego, adresowany do Władysława, o zagrożeniu ze strony Moskwy i ofiarował w imieniu królewicza gotowość współdziałania z sejmem w obronie Rzpltej. Dn. 30 X przemawiał w izbie poselskiej, deklarując ponownie w imieniu Władysława Wazy wolę wyruszenia przeciw wojskom M. Szeina. Wyolbrzymiał wówczas zagrożenie moskiewskie, podając m.in. fałszywą informację o oblężeniu Smoleńska, aby podkreślić wojenną gotowość królewicza. Brał S. następnie udział w pogrzebie Zygmunta III i królowej Konstancji (29 I 1633), wjeździe do Krakowa króla elekta Władysława oraz w sejmie koronacyjnym. Możliwe, iż w lutym 1633 wysłano go do Kozaków z misją ich uspokojenia i pozyskania dla wojny z Moskwą. Towarzyszył królowi w kampanii smoleńskiej. W r. 1634 z prezenty królewskiej (list wystawiony w obozie pod Smoleńskiem 20 I 1634) wszedł S. do gnieźnieńskiej kapituły katedralnej na kanonię fundi Leśniewo, na którą instalował się przez prokuratora 23 III 1634. Zapewne t.r. otrzymał także probostwo narewskie w diec. łuckiej. Z inicjatywy króla dołączono go t.r. do komisji dla wytyczenia nowej granicy polsko-moskiewskiej po układzie w Polanowie. Odegrał ważną rolę w zmianie nastawienia Władysława IV do Kozaków po powstaniu Iwana Sulimy w r. 1635. Pozostawał wówczas w dobrych stosunkach z metropolitą prawosławnym Piotrem Mohiłą; świadkowie w procesie informacyjnym twierdzili, że S. «jest kochanym przez schizmatyków, którzy w stronach Kijowa są tak liczni», podkreślano też autorytet, którym cieszył się wśród Kozaków.

W początku r. 1635, po mianowaniu bpa Andrzeja Szołdrskiego, dotyczczasowego bpa kijowskiego, bpem przemyskim, dostał S. od króla nominację na biskupstwo kijowskie. Dn. 26 II 1635 stawił się w siedzibie nuncjusza Viscontiego w warszawskim klasztorze Bernardynów, aby się poddać procesowi informacyjnemu. W procesie tym bardzo pochlebne dla S-ego zeznania składali tacy świadkowie, jak metropolita unicki Józef Welamin Rutski i bp żmudzki Jerzy Tyszkiewicz. Wyrazili oni opinię, iż objęcie przez niego biskupstwa kijowskiego przyczyni się do poprawy napiętych stosunków z hierarchią Kościoła prawosławnego, podkreślali też mir, jakim cieszył się S. wśród prawosławnych, zwłaszcza Kozaków. Dn. 2 IV złożył S. wyznanie wiary i wymaganą przysięgę. Prekonizowany został 21 VII 1636. Wg Viscontiego, jego wyniesienie uważano za «zbyt wczesne w stosunku do położonych zasług». Sakrę biskupią otrzymał 27 XI t.r. w Rzymie, gdzie przebywał jako poseł królewski, wysłany tam być może w związku z planami utworzenia na Rusi odrębnego patriarchatu prawosławnego, uznającego władzę papieską. Relację z misji w Rzymie przekazał generałowi jezuitów M. Vitelleschiemu, którego informował t.r. o ważniejszych wydarzeniach w Polsce, m.in. sprawach małżeńskich Władysława IV i możliwości kanonizacji Stanisława Kostki (w tej sprawie pisał także w r. 1637).

W okresie rebelii kozackich w l. 1637–8 przyczynił się S. do obrony Kijowa i Fastowa (Chwastowa) przed powstańcami; jak zanotowano – «ludzi do boju zawezwawszy, Ukrainę od napaści chłopskiej mocno bronił». W r. 1638, w trakcie powstania J. Ostrzanina, omal nie wpadł w ręce kozackie, płynąc Dnieprem z Mohylowa do Kijowa blokowanego przez Kozaków. Uczestniczył w obradach sejmu 1638 r.; został na nim wybrany do komisji powołanej dla rozgraniczenia woj. kijowskiego z czernihowskim. Krytycznie w tym czasie odnosił się do niego nuncjusz M. Filonardi. Na sejmie w r. 1639 obszerne wotum spożytkował S. – zdaniem Albrychta Stanisława Radziwiłła – «dla własnej obrony, ponieważ był wszędzie obmawiany przez swych kanoników. Obmywał się różnymi racjami, póki nie uznał się za całkowicie oczyszczonego». Był także na sejmie 1640 r. Wotując, złożył królowi gratulacje z powodu narodzin syna Zygmunta Kazimierza, a następnie upomniał się o wypłacenie żołdu wojsku kwarcianemu, skarżąc się na poniesione z powodu jego rabunków straty. Dn. 27 IV wraz z kaszt. warszawskim Janem Kazimierzem Krasińskim występował w imieniu króla w izbie poselskiej w sprawie oddania biskupstwa płockiego królewiczowi Karolowi Ferdynandowi. Zapewne nie było go na sejmie w r. 1641, kiedy to otrzymał opactwo trzemeszeńskie, uczestniczył natomiast w sejmie 1642 r., został na nim włączony do komisji dla traktatów z Moskwą. T.r. był w Warszawie także w maju i brał udział w konsekracji przez A. Szołdrskiego bpa włocławskiego Mikołaja Wojciecha Gniewosza. W czerwcu t.r. był świadkiem zaślubin Anny Katarzyny Konstancji Wazówny z ks. neuburskim Filipem Wilhelmem i uczestniczył w uroczystościach weselnych. W sierpniu wraz z kaszt. bracławskim Gabrielem Stępkowskim przewodniczył komisji traktatowej z Moskwą w sprawie regulacji granicy; doszło wówczas do ostrych spięć między komisarzami polskimi a moskiewskimi, którzy tak uparcie bronili swojego zdania co do wytyczenia granicy, iż S. był bliski wytargania «za brodę Moskwicina» – jak zanotował A. S. Radziwiłł. Relację z tej nieudanej komisji złożył S. na sejmie 25 III 1643, skarżąc się «na bezwstyd Moskwy» i wyjaśniając okoliczności, które uniemożliwiły dojście do ugody.

Jako bp kijowski wykazał się S. sporymi umiejętnościami organizacyjnymi, a zwłaszcza obroną dóbr biskupstwa przed kozackimi grabieżami. Od star. perejasławskiego Łukasza Żółkiewskiego przyjął miasteczko Bubnów w woj. kijowskim na rzecz kolegium jezuickiego w Perejesławiu; 4 XII 1636 uzyskał potwierdzenie fundacji przez króla, a w r. 1638 akceptację sejmową. W r. 1638 oddał bernardynom opuszczoną przez jezuitów rezydencję (przenieśli się do Kijowa) i kościół w Fastowie. Uposażenie pozostało jednak przy jezuitach. Wkrótce doszło do konfliktu między bernardynami a S-m, w wyniku którego opuścili oni Fastów przed r. 1645. W r. 1641 przyjął S. dominikanów do swojej dziedzicznej wsi Horodek, dając im zgodę na wystawienie w niej kościoła. Brak jednak informacji o jego własnych fundacjach; środków na nie nie mogły mu dostarczyć majętności biskupstwa, stale niszczone przez Kozaków (teoretyczny dochód 12 tys. złp. z Fastowa, Czarnohorodka, miasta Piaseckie, Moraska i Babic). Dopiero w testamencie zapisał S. spore sumy na kolegium jezuickie w Kijowie oraz w Kaliszu. W r. 1644 wyprosił u generała Tow. Jezusowego oddelegowanie na swój dwór dwóch jezuitów w charakterze kapelanów dworskich, prosił także, aby przebywający z Rzymie jezuita Grzegorz Ciślak reprezentował tam jego interesy.

S. nie odbył synodu diecezjalnego, nie przeprowadził chyba wizytacji biskupstwa. Wkrótce po jego nominacji biskupiej nuncjusz Visconti wyrażał nadzieję, że jako dobrze widziany w kręgach prawosławnych, zdoła on pozyskać ich dla unii i dlatego tolerował dość świecki styl życia S-ego, który bratał się z ruską szlachtą (bo «pijąc z nimi, może napoi ich zarazem dobrymi zasadami»), lecz S. nie spełnił pokładanych w nim nadziei. W sprawie obrony praw unitów pisał do niego kard. C. Baronius (6 II 1642). Pod koniec życia S. przebywał głównie w bogatym opactwie w Trzemesznie. W r. 1643 na synodzie prowincjonalnym w Warszawie popierał stanowisko prymasa Macieja Łubieńskiego, został wybrany na jednego z dwóch przewodniczących wyłonionej przez synod deputacji do przygotowania braterskiej rozmowy z innowiercami. W r. 1644 daremnie wyczekiwał korzystnej translacji po śmierci bpa warmińskiego Jana Karola Konopackiego; ominęła go i translacja i nadanie jakiegokolwiek zwolnionego beneficjum. Rozżalony, wylał swe pretensje na nominata warmińskiego Wacława Leszczyńskiego; «ja rozumiem kiedyby prędko kichnął duszą» – pisał w jednym z listów. Zmarł 9 (wg Korytkowskiego 7) V 1645 w Trzemesznie.

Dziedziczkami majątku S-ego były bratanice (córki Stanisława): Anna Renata Zapolska i Jadwiga Czosnowska, które 8 VI 1648 w Modzerowie zaakceptowały wypłatę jego zapisu dla jezuitów: miały przekazać po 6 tys. złp.

 

Słown. Geogr. (Chwastów, Czarnohorodka, Kijów); Niesiecki; Święcki, Historyczne pamiątki, II 125; Hierarchia catholica medii aevi, IV; Korytkowski, Prałaci gnieźn., III; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac; – Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, W. 1996; Dzięgielewski J., Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, W. 1992; Kaczorowski W., Sejmy konwokacyjny i elekcyjny w okresie bezkrólewia 1632 r., Opole 1986; Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, Pod red. H. E. Wyczawskiego, Kalwaria Zebrzydowska 1985; Lipiński W., Stosunki polsko-rosyjskie w przededniu wojny smoleńskiej 1632–1634 i obustronne przygotowania wojskowe, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 4: 1933 s. 263, 267 i n.; Łukaszewicz J., Zakłady naukowe w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, P. 1851 II 87–8; Nagielski M., Funkcje oddziałów gwardii królewskiej za panowania w Polsce dwóch ostatnich Wazów, w: Studia i Mater. do Hist. Wojsk., T. 33: 1990 s. 83–4; Załęski, Jezuici, I–IV; – Akta sejmikowe woj. krak., II; Epistolae Josephi Velamin Rutskyj metropolitae Kioviensis catholici (1613–1637), Ed. T. T. Maluščynskyj, A. G. Welykyj, Romae 1956; Litterae nuntiorum apostolicorum historiam Ukrainae illustrantes, Vol. V (1629–1638), Romae 1961; Orłowski K. N., Defensa biskupstwa i diecezji kijowskiej rzetelnym opisaniem…, Lw. 1748 s. 95–6; Pisma polityczne z czasów Jana Kazimierza Wazy (1648–1668), Zebrała i oprac. S. Ochmann-Staniszewska, W. 1991 III 49; Radziwiłł, Pamiętnik; Receptiones seu installationes ad episcopatum […] ecclesiae cathedralis Posnaniensis…, Ed. R. Weiman, „Roczniki Tow. Przyj. Nauk. Pozn.”, T. 35: 1909; Relacje nuncjuszów, II 244–5; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1995; Vol. leg., III 947–8, 966, IV 50; Wielewicki, Dziennik, IV; – AGAD: Arch. Zamoyskich nr 410, Zb. Czołowskiego rkp. 468 nr 20, 21; AP w Gd.: rkp. 300, 29/112 k. 294v.; B. Czart.: rkp. 124 k. 799; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 8367 s. 21, 35; B. Narod.: BOZ rkp. 826 k. 26–27v.; – Informacje Wojciecha Bilińskiego z W. (wypisy z procesu informacyjnego S-ego) i ks. Ludwika Grzebienia z Kr. na podstawie materiałów Arch. Romanum S.I.

Mirosław Nagielski

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Wojciech Sokołowski h. Pomian

ok. 1586 - 1631-09-21 jezuita
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Michał Piotr Boym

ok. 1614 - 1659-08-22
jezuita
 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jan Jacek Ogiński

brak danych - 1684-02-24
hetman polny litewski
 

Mikołaj Staszewski

1595 - 1658-02-13
paulin
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.