INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Andrzej Bolesław Samulowski     

Andrzej Bolesław Samulowski  

 
 
1840-04-02 - 1928-04-10
Biogram został opublikowany w latach 1992-1993 w XXXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Samulowski Andrzej Bolesław, pseud. i krypt.: Andrzej S., A. S., Andrzej Umarty, S. z Warmii, As, Asam, Sząbrucki, Andrzej S. z Warmii (1840–1928), księgarz, działacz polski na Warmii, poeta. Ur. 2 IV w Sząbruku (Schönbrücku) pod Olsztynem jako jedno z pięciorga dzieci Józefa (zm. ok. 1846), zagrodnika i krawca, i Elżbiety z Buynów (Bojnowskich). Po śmierci męża matka S-ego wyszła powtórnie za mąż za Antoniego Szczepańskiego, który w r. 1863 uruchomił sprowadzoną od Ignacego Łyskowskiego pierwszą na Warmii polską biblioteczkę ludową (czytelnię).

S. chodził do miejscowej szkółki elementarnej, prywatnie uczył go proboszcz Jan Rysiewski. W r. 1868 zaczął publikować korespondencje z Warmii i wiersze w chełmińskim „Przyjacielu Ludu” i „Zwiastunie Górnoszląskim”, nawiązał też współpracę z innymi czasopismami polskimi zaboru pruskiego, czym zwrócił na siebie uwagę Józefa Chociszewskiego. Zaproszony przez niego do Poznania, wyuczył się tam w l. 1870–1 introligatorstwa i księgarstwa. Nawiązał jednocześnie kontakty z działaczami wielkopolskimi. Powróciwszy do Sząbruka, utrzymywał się z introligatorstwa, sprzedaży książek i dewocjonaliów. Dzięki pomocy ks. Franciszka Bażyńskiego założył w Sząbruku bibliotekę (czytelnię). W r. 1878 Tow. Moralnych Interesów (głównie Ignacy Danielewski i Teodor Donimirski) pomogło mu otworzyć, wspólnie ze Stanisławem Romanem z Pelplina, pierwszą na Warmii polską księgarnię w Gietrzwałdzie. Usytuowana w miejscowości pielgrzymkowej, do której corocznie zdążały dziesiątki tysięcy pątników z całej Polski, stała się ona ośrodkiem życia polskiego na Warmii. Książki sprowadzał S. z najważniejszych wydawnictw polskich na Śląsku, w Wielkopolsce i na Pomorzu. W działalności politycznej utrzymywał kontakty z redaktorem „Orędownika” Romanem Szymańskim. Ożenił się w r. 1880 z córką księgarza śląskiego Tomasza Nowackiego (zob.), Martą, która pomagała mu w pracy zawodowej. W r. 1890 z okazji sprowadzenia prochów Mickiewicza na Wawel S. był współorganizatorem Komitetu Warmińskiego celem Uczczenia Pamięci Mickiewicza. T. r. usilował bezskutecznie założyć Tow. Pomocy Naukowej. Prowadził bibliotekę Tow. Czytelni Ludowych, a w r. 1892 erygował w Gietrzwałdzie Katolickie Tow. Ludowe p. wezw. św. Wojciecha, któremu przewodniczył do r. 1913. Towarzystwo, liczące ok. 40 członków, organizowało odczyty, przedstawienia teatralne, zbierało składki na cele katolickie i polskie. W r. 1919 powstało w Gietrzwałdzie Tow. Ludowe, w którym jednak większą aktywność przejawiali synowie S-ego.

W r. 1885, wspólnie z Janem Liszewskim, Franciszkiem Szczepańskim i I. Danielewskim, a po raz drugi w r. 1892, organizował S. akcję petycyjną w sprawie przywrócenia polskiego nauczania w szkołach ludowych. W r. 1886 przyczynił się do założenia „Gazety Olsztyńskiej” i był jej współpracownikiem aż do śmierci. W r. 1890 stanął na czele Polskiego Komitetu Wyborczego na Warmię, którego liderem pozostał do r. 1903. Z jego inicjatywy Komitet ten połączył się już w r. 1890 z Centralnym Komitetem Wyborczym dla Prus Zachodnich i Warmii, zachowując swoją autonomię. W akcjach przedwyborczych do parlamentu Rzeszy S. przeciwstawiał się systematycznie niemieckiej partii Centrum i popierał stale kandydatury polskie, nawet bez widoków powodzenia, ponieważ uważał, iż agitacja przedwyborcza pogłębia świadomość narodową. W r. 1899 został członkiem Tow. Wiecowego z siedzibą w Chełmnie. Dzięki licznym korespondencjom zamieszczanym w prasie dzielnicy pruskiej, przypominał opinii publicznej o polskości południowej Warmii. Po upadku cesarstwa niemieckiego w r. 1918 sądził, że Warmię powinno zająć wojsko polskie i wcielić do Polski. Później S. włączył się do akcji plebiscytowej, lecz na skutek starości i choroby z mniejszą już aktywnością. W dniach plebiscytu (lipiec 1920) z jego księgarni powiewał sztandar z Białym Orłem, co wywołało na całej Warmii duże wrażenie. Złożył mu w r. 1920 hołd Jan Kasprowicz odwiedzając go w Gietrzwałdzie.

S. jest uważany za twórcę literatury ludowej na Warmii. Pisał w języku literackim i gwarą na tematy religijne (szczególnie sławił Matkę Boską Gietrzwałdzką), polityczne, rodzinne, czcił wierszem pamięć wielkich Polaków. Często jego poezja miała charakter rymowanej publicystyki. Wydał ponad 20 osobnych druczków (w Pelplinie, Toruniu, Mikołowie, Olsztynie), poza tym publikował głównie w gazetach i kalendarzach zaboru pruskiego, najczęściej w „Gazecie Olsztyńskiej”. Część jego poezji, pozostająca w rękopisie, uległa zniszczeniu w czasie pierwszej wojny światowej. Dotychczas udało się odszukać blisko 200 jego tekstów wierszowanych. Najpełniejszy ich zbiór wydano drukiem w r. 1975 pt. Z północnego Polski krańca… (Olsztyn, wyd. J. Jasiński). Zmarł 10 IV 1928 w Gietrzwałdzie i tam został pochowany. Nagrobek z polskim napisem przetrwał drugą wojnę światową. Pośmiertnie (1933) S. został odznaczony Krzyżem Niepodległości.

Ze związku z Martą Nowacką (1857–1942) S. pozostawił siedmioro dzieci: Anielę, zamężną Marwińską (1880–1970), Władysława (1883–1916), Alfonsa (1886–1907), Walerię, zamężną Lewandowską (1886–1968), Juliana (1890–1940, zginął w obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen), Lucjana (1893 – styczeń 1945, uśmiercony zastrzykiem fenolu w czasie ewakuacji obozu oświęcimskiego), Bronisławę, zamężną Szczepańską (1895–1957).

Żona S-ego prowadziła księgarnię do r. 1939; pisał o niej Melchior Wańkowicz w książce „Na tropach Smętka”.

Rodzina S-ego w Gietrzwałdzie przechowuje związane z nim pamiątki. Miejscowość Sątopy na Warmii nosi na jego cześć nazwę Sątopy-Samulewo.

 

Portret z r. 1878 pędzla A. Sznarbacha i liczne fot. w zbiorach rodziny w Gietrzwałdzie koło Olsztyna; – Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1947 i n.; Literatura Pol. Enc., II (T. Oracki, bibliogr.); W. Enc. Powsz. (PWN); Oracki, Słownik Warmii; Słown. Pracowników Książki Pol. (A. Bukowski., bibliogr.); – [Barczewski W.], Wiarosław, Z piśmiennictwa polskiego na Warmii w XIX stuleciu, „Gaz. Olsztyńska” 1924 nr 56, 63, 65, 71, 72; Danielewski I., Kraina chłopskości, „Słowo” 1886 nr 105; tenże, Polski poeta wśród ludu na Warmii, „Przyjaciel Ludu” 1869 nr 43; Fink C., Der Kampf um die Ostmark, Berlin 1913 s. 55, 59; Gieysztor J., W Warmii, Pet. 1895 s. 3; Jasiński J., Andrzej Samulowski 1840–1928, Olsztyn 1976 (tu bibliogr., liczne fot. i wykaz osobno wydanych utworów S-ego oraz ogłoszonych jego staraniem); tenże, Życie i twórczość Andrzeja Samulowskiego w: Samulowski A., Z północnego Polski krańca…, Olsztyn 1975 s. V–CII (reprod. portretu A. Sznarbacha, liczne fot.); Konieczny J., Pisarze ziem północnych, w: Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 4, IV (bibliogr.); Martuszewski E., Warmiński okres życia Władysława Chróścielewskiego, „Komun. Maz.-Warm.” 1974 nr 1 s. 25–36; [Ogrodziński W.] Sulima S., Warmiński „tatko” z Gietrzwałdu, Olsztyn 1958; Oracki T., Rozmówiłbym kamień…, W. 1976; Wakar A., Oceny polityczne „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1886–1893, „Komun. Maz.-Warm.” 1962 nr 2 s. 427–53; Wakar A., Wrzesiński W., „Gazeta Olsztyńska” w latach 1886–1939, Olsztyn 1986 passim; Zawiliński R., Z kresów polszczyzny, Kr. 1912 s. 37 i n.; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Noskowicz M., Pamiątka z Gietrzwałdu, P. 1918; Złożenie zwłok Adama Mickiewicza na Wawelu dnia 4 lipca 1890 r., [Kr. 1890] s. 53; – „Dzien. Pozn.” 1891 nr 132; „Gaz. Olsztyńska” 1886–1928; „Gaz. Tor.” 1878 nr 48, 1879 nr 41; „Goniec Wpol.” 1881 nr 95, 222, 240, 284, 1885 nr 26; „Katolik” 1872 nr 39, 1874 nr 34, 1880 nr 15; „Monika” 1879 nr 28; „Orędownik” 1872 nr 48, 61, 86, 96, 104, 1873 nr 60, 1874 nr 65, 81, 87, 149, 1875 nr 14, 92, 138, 142, 1876 nr 36, 78, 96, 109, 123, 1877 nr 109, 113, 1878 nr 56, 101, 111, 1879 nr 34, 1888 nr 48; „Pielgrzym” 1873 nr 15, 1878 nr 49, 69, 78, 90, 91, 1880 nr 22, 52, 82, 125, 1884 nr 48, 1885 nr 41, 42, 81, 1886 nr 35; „Przegl. Wszechpol.” 1895 nr 3; „Przyjaciel” 1877 nr 46, 1878 nr 11; „Przyjaciel Ludu” 1868 nr 8, 29, 1869 nr 43, 48, 1870 nr 16, 48; „Zwiastun Górnoszląski” 1869 nr 30, 1870 nr 13; – AP w Bydgoszczy: Arch. Sikorskich, nr 19; AP w Gd.: Oberpräsidium 7/608; AP w Olsztynie: Oberpräsidium IV 537, 540, 540a, 541, Landratura Olsztyn, VIII/1-A, nr 2, 24, Rejencja Olsztyńska I 260, 261; Arch. Diec. Warmińskiej w Olsztynie: AB, B 242, I R. Unter. 3; Muz. S-ego w Gietrzwałdzie: rękopisy wierszy i różne dokumenty; Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie: Spuścizna po S-m; Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie: R. 70.

Janusz Jasiński

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Lucjan Żeligowski

1865-10-17 - 1947-07-09
generał broni WP
 

Karol Stanisław Olszewski

1846-01-29 - 1915-03-29
chemik
 

Mieczysław Krawicz

1893-01-01 - wrzesień 1944
reżyser filmowy
 

Władysław Stesłowicz

1867-06-09 - 1 poł. 1940
prawnik
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Józef Antoni Markowski

1874-10-29 - 1947-05-29
lekarz
 

Modest Maryański

1854-06-15 - 1914-11-16
inżynier górniczy
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.