Pograbka (Pograbius) Andrzej (zm. 1602), lekarz, kartograf. Pochodził z Pilzna, bez wątpienia z rodziny mieszczańskiej, był synem Stanisława. Do metryki Uniw. Krak. wpisał się w półr. letn. 1556, ale na bakałarza filozofii promował się prawdopodobnie dopiero w r. 1566. W l. 1566/7 odbył swoje biennium bakalarskie na Wydziale Filozoficznym, przygodnie chwytając za pióro i – zapewne w celach zarobkowych – kreśląc okolicznościowe wiersze pochwalne, m. in. Na herb … Herborthów z Fulsztyna (w „Herbarzu” Marcina Siennika, Kr. 1568) oraz Do krześcijańskiego czytelnika (przy końcu „Historyi o obrazie w Częstochowie Panny Marjej i o cudach rozmaitych tej wielebnej tablice”, Kr. 1568). W r. 1568 wyjechał na koszt lekarza przemyskiego Jakuba z Uścia na studia lekarskie do Włoch. Dzięki wyznaniom P-i wiemy, że w naukach medycznych kształcił się w Padwie pod kierunkiem m. in. A. Bellacata, H. Capodivacca, P. Crassusa, B. Paternusa, a w humaniorach i filozofii pobierał nauki u F. Pendasia i F. Piccolominiego. Uzyskawszy 24 VI 1571 doktorat filozofii i medycyny, przeniósł się z Padwy do Bolonii (słuchał tam m. in. H. Cardana) i Wenecji, gdzie jego mistrzami w sztuce lekarskiej byli: A. Sicco i D. Bellabono. Pobyt w Padwie wyzyskał dla opracowania w r. 1569 mapy Polski w skali 1 : 2 000 000, pt. Partis Sarmatiae Europeae, quae Sigismundo Augusto Regi Poloniae potentissimo subiacet, nova descriptio (wyd. w Wenecji w r. 1570). Jak pisał w datowanej z Padwy dedykacji do kasztelanica gnieźnieńskiego Mikołaja Tomickiego, zamiar opracowania swej mapy powziął po dostrzeżeniu błędów na wydanej w Wenecji mapie Polski, ale nie określił jej bliżej. Mogła to być mapa bądź F. Berteliego z r. 1562, bądź J. Gastaldiego z r. 1562 lub 1568. Sam oparł się w zasadzie na mapie Polski Wacława Grodeckiego (Bazylea ok. 1562), a także na mapie Europy G. Mercatora (1554), do których wniósł sporo nowych miejscowości, przede wszystkim z terenu Wielkopolski i Kujaw, oraz parę dróg, do czego wyzyskał prawdopodobnie jakieś własne itineraria oraz informacje od swoich padewskich kolegów, może właśnie Tomickiego, który był w Padwie w r. 1568. Prócz dedykacji wskazuje na to umieszczenie na mapie Tomic, których nie ma u Grodeckiego. Powróciwszy do kraju w maju 1572, poświęcił się P. praktyce lekarskiej, zapewne na prowincji, nie wymieniają go bowiem źródła krakowskie. Jedynym śladem jego zainteresowań medycznych był – obok szczątków fachowej biblioteki – poradnik lekarski Ad omnes fere internos et externos morbos remediorum a probatissimis in re medica authoribus compositorum liber … (rkp. B. Uniw. Warsz. 63/19, zaginiony w r. 1948). Zmarł prawdopodobnie w r. 1602 w lubelskim zapewne Opolu.

Estreicher (mylnie pod Pogorzelski); Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Historia Nauki Polskiej, Wr. 1974 VI; Kośmiński, Słown. lekarzów; – Buczek K., Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII w., Wr. 1963 s. 35–9 (tablica XVII z pomniejszoną reprodukcją mapy); tenże, Kartografia polska w czasach Stefana Batorego, W. 1933 s. 72–3, 76; Lachs J., Polscy uczniowie padewskiej szkoły lekarskiej, „Arch. Hist. Med.” T. 1: 1924 s. 277–8; Olszewicz B., Kartografia polska XV–XVI w. (Przegląd chronologiczno-bibliograficzny), Lw. 1930 (Pograbski); – Album stud. Univ. Crac., III 20; Materiały do historii Polaków w Padwie, Wyd. S. Windakiewicz, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1892 VII 162; Wisłocki W., Incunabula typographica Bibliothecae Universitatis Cracoviensis, Kr. 1900; – B. Jag.: rkp. 232.

Leszek Hajdukiewicz